İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün (HRW) Mayıs 2024'te gerçekleştirdiği görüşmelere ve yapılan analizlere göre, kömür santrallerden kaynaklanan kirleticiler solunum yolu rahatsızlıkları, kalp-damar hastalıkları ve kanser gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açıyor.
HRW bugün yayımladığı araştırma vasıtasıyla, Maraş kentinin güneydoğusunda yer alan Afşin-Elbistan A kömürlü termik santralinin çevrede yaşayan insanlara zarar verdiğini belirterek, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın söz konusu santralde iki ek ünite kurulmasına ilişkin çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) raporuna onay vermemesi için çağrıda bulundu.
Buna rağmen hükümet kömürlü termik santrallere dayalı elektrik üretimini genişletmeye devam ediyor. Yenilenebilir enerji kaynakları şu anda Türkiye'nin kurulu elektrik kapasitesinin yüzde 54'ünü oluşturuyor ki bu oran yaklaşık yüzde 30 olan küresel ortalamanın üzerinde. Uluslararası Enerji Ajansı yenilenebilir enerji kullanımının 2021-2026 yılları arasında yüzde 50 artacağını öngörülüyor.
Araştırmanın başlıca bulguları şöyle:
Yüksek hava kirliliği seviyeleri:
Afşin-Elbistan bölgesinde, kömür santrallerinin yakınındaki yerlerde SO₂ ve PM2.5 gibi zararlı maddelerin konsantrasyonları, Uluslararası Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Avrupa Birliği (AB) standartlarının çok üzerinde seyretmektedir.
Yer seviyesindeki izleme istasyonlarının verileri eksik veya kamuoyu ile paylaşılmamaktadır, bu da kirliliğin tam olarak izlenmesini engellemektedir.Sağlık üzerindeki etkiler:
Bölge sakinleri arasında astım, akciğer kanseri ve diğer solunum yolu hastalıkları gibi sağlık sorunları artış göstermektedir.
Özellikle kadınlar, yaşlılar ve çocuklar gibi hassas gruplar, santrallerden kaynaklanan kirliliğin etkilerine daha fazla maruz kalmaktadır.Hükümetin yetersiz müdahaleleri:
Türkiye'nin 2022 Ulusal Enerji Planı'nda kömüre dayalı elektrik üretiminden vazgeçilmesine dair bir hedef bulunmamaktadır.
Hükümet, kömür santrallerinin genişletilmesine devam ederken, hava kirliliğini önlemek için gerekli adımları atmamakta ve ilgili kurumlardan gelen taleplere yanıt vermemektedir.
Afşin-Elbistan A santralinin çevre mevzuatına uymadığı gerekçesiyle geçici olarak kapatılmasına rağmen, daha sonra yeniden faaliyete geçirilmiştir.İnsan hakları ihlalleri:
Türkiye, anayasa ve uluslararası hukuka göre sağlıklı bir çevre hakkını koruma yükümlülüğünü yerine getirmemektedir.
Hükümetin hava kirliliğini önlemek için kömür kullanımını azaltma ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelme konusunda yetersiz kalması, yaşam hakkı ve sağlık hakkı gibi temel insan haklarının ihlali anlamına gelmektedir.
Araştırmada HRW’nin önerileri ise şöyle yer alıyor:
- Hükümet, 2030 yılına kadar kömürü aşamalı olarak terk etmeli ve yenilenebilir enerji yatırımlarını artırmalıdır.
- Hava kalitesinin daha iyi izlenmesi için izleme istasyonlarının sayısı artırılmalı ve veriler şeffaf bir şekilde kamuoyuyla paylaşılmalıdır.
- Kömür santrallerinin emisyonlarını azaltmak için gerekli teknolojik yatırımlar yapılmalı ve mevcut santrallerin çevresel etkileri minimize edilmelidir.
- İnsan hakları çerçevesinde, etkilenen topluluklara sağlık hizmetleri sağlanmalı ve zarar gören bireylerin hakları korunmalıdır.
Afşin-Elbistan örneği, Türkiye'nin enerji politikalarının hem çevresel sürdürülebilirlik hem de halk sağlığı açısından ciddi riskler taşıdığını gösteriyor. Hükümetin, uluslararası taahhütlere uygun hareket ederek, kömür kullanımını azaltma ve temiz enerjiye geçiş konusunda daha kararlı adımlar atması gerekiyor.
Araştırmanın tamamını okumak için tıklayın. (TY)