TTB LGBTİQ+ Çalışma Grubu Cinsiyete ve Cinsiyet Kimliğine Değgin Bilgi Notu paylaştı

Türk Tabipleri Birliği (TTB) LGBTİQ+ Çalışma Grubu cinsiyete değgin bilgi notu paylaştı.

Cinsiyeti (sex) sadece 46, XX veya 46, XY kromozomlarına, doğumda sahip olunan iç ve dış üreme organlarının yapısı ile üremeye yönelik işlevselliklerine dayandıran ve dişilik-erillik üzerine kurulu ikili cinsiyet sistemi, günümüzde yerini farklı kromozomların, iç ve dış cinsel organların bir arada geniş bir yelpazesi olan interseksleri kapsayan, bütün farklılıkları içeren geniş bir cinsiyet kavramına bırakmıştır(2,3).

Doğduklarında çocuklara atanan cinsiyetler, ikili cinsiyet sistemine göre kodlandığında tüm bu biyolojik çeşitlilik yok sayılmaktadır. “İnterseks”, “cinsiyet özelliklerinde geniş bir yelpazedeki doğuştan gelen bedensel çeşitlilikleri” tanımlamak için kullanılan bir şemsiye terimdir. İnterseks kişiler; üremeyle ilişkili organların yapıları, hormon miktar ve işlevleri, cinsiyetle ilişkili kromozom dağılımı dahil olmak üzere erkek veya dişi bedenlerinin tipik tanımlarına uymayan cinsiyet özellikleriyle doğarlar(4). Bazen bu farklılıklar doğum sonrasında fark edilebilir, bazen de erişkinlik döneminde çeşitli nedenlerle hekime başvurulduğunda ya da rastlantı sonucu ortaya çıkabilir. İnterseks olduğunu bilmeden yaşayan çok insan vardır. Günümüzde dişilik ve erillik dışında cinsiyet gelişimindeki çeşitliliği, kişiler arasındaki değişkenliği tanıyan, kendi başına hastalık olarak değerlendirmeyen, interseks özneleri ikili cinsiyet sisteminin “kadın” ve “erkek” kutuplarına atamak üzere kişi ve de ailesi gerektiği gibi bilgilendirilmeden, onamları alınmadan uygulanan cinsiyet atama cerrahilerine karşı çıkan çağdaş bir yaklaşım kabul görmüştür(5,6).

Cinsiyet kimliği; kişinin cinsiyete dair derinden hissettiği içsel ve bireysel deneyimi, kendini cinsiyet açısından nasıl değerlendirdiği, tanımladığı ya da tanımlamadığıyla ilgilidir. Cinsiyet kimliği, doğumda atanan cinsiyete karşılık gelebilir veya gelmeyebilir. Cinsiyet kimliği bir yelpazede yer alır. Bu, kişinin cinsiyet kimliğinin mutlaka tamamen erkek veya tamamen kadın olan bir kimlikle sınırlı olmadığı anlamına gelir. Bir kişi; cinsiyet kimliği atanan cinsiyetinden farklı olduğunda, genellikle kendisini trans veya ikilik dışı cinsiyet şeklinde tanımlar. Bir kişinin cinsiyet kimliği atanan cinsiyetiyle uyumlu olduğunda ise cisgender olarak tanımlanır(7,8).

Cinsiyet ifadesi, kişinin cinsiyetine dair içsel bir deneyim ve anlayış olan cinsiyet kimliğinin aksine, bir bireyin cinsiyetini dışa vurma biçimini ifade eder. Bu cinsiyet ifadeleri genellikle kişinin giyinme, konuşma veya genel olarak sosyal davranma biçiminin şekillenmesiyle gerçekleşir. Bir bireyin cinsiyetini ifade etme biçimi her zaman cinsiyet kimliğinin göstergesi değildir(9).

Günümüzde tıp, cinsiyet kimliğinin ve cinsiyet ifadesinin gösterdiği bu çeşitliliğin herhangi bir yönünü hastalık olarak kabul etmemektedir. Çağdaş kılavuzlar, hekim adaylarına ve hekimlere kişilerin cinsiyet kimliklerine değgin beyanlarına ve cinsiyet ifadelerine saygılı etik, hak temelli ve kapsayıcı bir tutum ve uygulama için rehberlik etmektedir.

Türk Tabipleri Birliği (TTB); 15-16 Aralık 2018 tarihinde Ankara’da düzenlenen “TTB III. Etik Bildirgeler Çalıştayı’nda geliştirilen, 24 Kasım 2019 tarihinde TTB Olağanüstü 71. Büyük Kongre’sinde kabul edilen “Toplumsal Cinsiyet, Cinsiyet Kimliği, Cinsiyet İfadesi, Cinsel Yönelim Eşitliği ve Sağlık Hizmetleri Bildirgesi” ve 5 Eylül 2023 tarihli “TTB Trans ve İkilikdışı Cinsiyeti Olanların Sağlığı Tutum Belgesi” ile toplumsal cinsiyet eşitliğine vurgu yapmış, ayrımcı ve dışlayıcı, etik dışı uygulamalar konusunda tutumunu ortaya koymuştur(10).

“Cinsiyetin nasıl deneyimlendiği, nasıl dışa vurulduğu, yani cinsiyet ifadesi, aynı cinsiyetle kendini tanımlayan kişiler içinde bile geniş bir çeşitlilik sergiler”(9). Kişilerin dış görünüşleri, kas kütleleri, kiloları gibi özellikleri ile cinsiyet varsayımında bulunmak sadece bir önyargıdır. Doğumda cinsiyeti kadın atanmış kişilerin testosteron seviyeleri, kromozomları, kas kütleleri, kıllanmaları vb. pek çok biyolojik özellikleri toplumsal olarak erkek atanmış cinsiyet karakteristikleri ile örtüşebilir. Cinsiyet gelişimin gösterdiği çeşitlilik içinde kadın erkek ikiliği dışında bedensel özelliklerden birine sahip olmak, başka herhangi bir özelliğe de sahip olmayı kesin şekilde sağlamaz. Yani bir cinsiyet gelişim özelliğinin herhangi bir spor etkinliğinde nasıl bir avantaj veya dezavantaj ile ilişkili olduğu ancak kişisel ayrıntılı değerlendirmelerle anlaşılabilir. Burada da esas olan “cinsiyet tayini” olmamalıdır. Cinsiyeti ve/veya cinsiyet kimliği stereotipik kalıp yargılarına uymayan kişiler hakkında varsayımda bulunmak ayrımcılıktır ve kabul edilemez.

Türk Tabipleri Birliği LGBTİQ+ Çalışma Grubu

Kaynaklar:

1. IOC. Joint Paris 2024 Boxing Unit/IOC Statement. 01.08.2024. Available online https://olympics.com/ioc/news/joint-paris-2024-boxing-unit-ioc-statement. (accessed on 06.08.2024).
2. Juan Carlos Jorge, Leidy Valerio-Pérez, Caleb Esteban & Ana Irma RiveraLassen (2021) Intersex care in the United States and international standards of human rights,Global Public Health, 16:5, 679-691, DOI: 10.1080/17441692.2019.1706759
3. Fenway Institute. Improving Health Care for Intersex People. October 26, 2020. Available online: https://fenwayhealth.org/improving-health-care-for-intersex-people/ (accessed on 06.08.2024).
4. United Nations, Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR). 2019. Background Note on Human Rights Violations against Intersex People. Geneva: OHCHR. Available online: https://www.ohchr.org/en/documents/tools-and-resources/background-note-human-rights-violations-against-intersex-people (accessed on 06.08.2024).
5. UN. Intersex Awareness Day – Wednesday 26 October Intersex Awareness. 24 October 2016. Available online: https://www.ohchr.org/en/press-releases/2016/10/intersex-awareness-day-wednesday-26-october (accessed on 06.08.2024).
6. "American Academy of Pediatrics statement on Intersex Awareness Day". Intersex Day. October 27, 2017. Retrieved 2018-11-16.
7. E. Coleman et al. (2022) Standards of Care for the Health of Transgender and Gender Diverse People, Version 8, International Journal of Transgender Health, 23:sup1, S1-S259, DOI: 10.1080/26895269.2022.2100644
8. WHO. Gender, Equity, Hıman Rights. 2016. Available online: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/255340/WHO-FWC-GER-16.2-eng.pdf?sequence=1 (accessed on 06.08.2024).
9. TTB. Toplumsal Cinsiyet, Cinsiyet Kimliği, Cinsiyet İfadesi, Cinsel Yönelim Eşitliği ve Sağlık Hizmetleri Bildirgesi. 15-16 Aralık 2018. TTB III. Etik Bildirgeler Çalıştayı.  24 Kasım 2019 https://www.ttb.org.tr/makale_goster.php?Guid=0f480b78-903f-11ea-9b7d-6d38d16eb233
10. TTB. TTB Trans ve İkilikdışı Cinsiyeti Olanların Sağlığı Tutum Belgesi. 05.09.2023. https://www.ttb.org.tr/mevzuat_goster.php?Guid=785dfee8-4bc5-11ee-97a3-da955b0a2084

(EMK)