Karikatüre Sansürün Tarihi
"Sinir Etmeyin Hükümeti"
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) ve Karikatürcüler Derneği'nin düzenlediği "Mizahın ve Çizginin Işığı'nda Basın Özgürlüğü" panelinde Osmanlı'dan günümüze Türkiye'de mizaha getirilen sansür konuşuldu. Ardından 31 Mayıs'a kadar gezilebilecek "Basın Özgürlüğü Karikatür Sergisi"nin açılışı yapıldı.
Basın Müzesi'nde yapılan panelde konuşan TGC Başkanı Orhan Erinç basının özgür olmadığı ülkeler arasında karikatüristler topun ağzında olduklarını, ceza ve tazminat davalarıyla karikatüristlerin üretimlerinin sınırlandırıldığını belirtti.
"Avrupa Konseyi'nin ifade özgürlüğü kavramını daha da genişletmek için aldığı tavsiye kararlarından biri, karikatüristlere yargının hoşgörü göstermesi. Bu kararın altında Türkiyeli bakanların da imzaları var, ancak bu kararların uygulanması için gerekli kanuni değişiklikler yapılmıyor."
2. Abdülhamit döneminde mizah 33 yıl susuyor
Karikatürcüler Derneği Başkanı Akdağ Saydut, geçmişten bugüne kadar yasaklı karikatürleri anlattığı konuşmasında tanzimattan bu yana iktidarın kendisine muhalefet eden karikatüristleri her zaman cezalandırdığını belirtti. Saydut'un konuşmasından satır başları şöyle:
* Osmanlı döneminde ilk sansür: 1867'de Diyojen isimli mizah dergisi, yasakçı zihniyete sahip bakanların gitmesine sevinen insanların çizildiği karikatür nedeniyle kapatılıyor.
* 2. Abdülhamit iktidarı ile birlikte bütün dergiler kapatılıyor, tüm mizahçılar yurtdışına gidiyor. Mizah basını 33 yıl susuyor.
* Meşrutiyet'in ilanıyla birlikte görece rahat bir siyasi ortamda 92 mizah dergisi çıkıyor.
* 1911'den sonra toprak kaybı sonrası sertleşen İttihat Terakki rejimiyle basına sansür de sertleşiyor.
* Dönemin en önemli ve ilk materyalist dergisi Eşşek'in satışı 42 bine çıkıyor; hükümet sinir oluyor ve dergi kapanıyor.
* Cumhuriyetin ilanından sonra eski yasaların geçerliliğini koruduğu görülüyor.
* Sabahhattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz ve Mim Uykusuz'un kurduğu, olaylara sınıfsal açıdan bakan Markopaşa mizah dergisi tirajını 6 binden 60 bine çıkarır. Derginin dört kurucusu da hapse giriyor. Dergi yedi ayrı isimle tekrar tekrar açılyor. Ancak yurt dışına gitmek isteyen Sabahattin Ali faili meçhul cinayete kurban gidiyor. Hala katilleri bulunabilmiş değil.
Demokrat Parti döneminde 811 gazeteciye 57 yıl hapis cezası
* Demokrat partinin sekiz yıllık iktidarı döneminde 811 gazeteciye 57 yıl hapis cezası veriliyor.
* 27 Mayıs 1960 askeri darbesi sonrası kısa sürede basına sansür artıyor.
* 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra yapılan anayasa referandumu öncesinde "hayır"ı çağrıştıran mavi renk nedeniyle karikatürist İsmail Gülgeç'in mavi kullanması yasaklanıyor.
* Günümüzde Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarı ile birlikte başbakan Erdoğan kişilik haklarına saldırıldığı gerekçesiyle mizah dergilerine onlarca dava açtı.
"Karikatüriste ilham veren siyasiler değil, önündeki boş kağıt"
Karikatürist Semih Poroy, mizahın, tüm iktidar sahipleriyle dalga geçerek onları zayıflatmanın en etkili yolu olduğunu söyledi.
"İktidarı sadece siyasi iktidarla sınırlamamak gerek. Mizah, aile, din, okul kısaca tüm iktidar yapılarıyla dalga geçer, Bu yüzden mizahın yasaklanması da iktidarların refleks olarak yaptıkları bir şeydir. Karikatüriste ilham veren siyasiler değil, önündeki boş kağıttır"
TGC, tutuklu gazetecilerin serbest bırakılması adına çalışan Gazetecilere Özgürlük Platformu'nun (GÖP) amblemini çizen Semih Poroy'a teşekkür plaketi verdi.
Ardından Basın Müzesi'nin üst katında yer alan "Basın Özgürlüğü Karikatür Sergisi"nin açılışı yapıldı. Sergi 31 Mayıs'a kadar gezilebilir. (NV/ŞA)