"Şam-Ankara diyaloguna Suriye'den çok Türkiye ve Rusya muhtaç"

Fotoğraf: Beşar Esad, Selefi isyancıları sıkıştırdığı İdlib kırsalında, 2019

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Esad arasında görüşme söylentileri ve Dışişleri Bakanlığıseviyesindeki bazı temaslarla birlikte iktidar, Suriye politikalarının değiştiği sinyalini veriyor. Peki, gerçekte değişen bir şey var mı? Zira Erdoğan'ın tüm bunlar çerçevesinde hala Suriye'ye saldırı politikası da devam ediyor. Hatta bu operasyon için Astana'dan Soçi'ye "yeşil ışık" aradı. En son Putin "Esad ile çözün" dedi ve Erdoğan da rotasını oraya çevirdi. Peki, rotasını Suriye'ye çeviren Türkiye'nin yakın bir gelecekte veya daha geniş bir tabloda "Kürtlere karşı" bir mutabakat sağlaması mümkün mü? Ya da Erdoğan'ın yeşil ışık yakılmayan temaslarından sonra yine de bir askeri harekata kalkışması olası mı?

İktidarın bu değişen ya da özünde değişmeyen politikalarını HDP Onursal Başkanı, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM) Onursal Üyesi Ertuğrul Kürkçü, ANF'ye değerlendirdi.

Aktarıyoruz.

*                        *                       *

Son zamanlarda Erdoğan'ın Suriye'ye yönelik bir 'harekat' için 'yeşil ışık' aradığı fakat istediğini bulamadığı bir süreç yaşandı. Ancak Erdoğan hala bu saldırıyı yapacağını söylüyor ve bir yandan Esad ile de 'normalleşme' sinyalleri veriyor. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Erdoğan, Suriye konusunda Astana ve Soçi'de hem İran hem de Rusya tarafından kuvvetle sıkıştırıldı. Erdoğan'a Suriye'ye yönelik bir askeri harekat izni verilmeyeceği açıkça ifade edildi ve bu konudaki görüşler de saklanmadı. Sadece Erdoğan'la da konuşmadılar, kamuoyuna da açıklama yaptılar. Diğer yandan Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB) ve Birleşmiş Milletler (BM), yani dünyanın bütün büyük güçleri Erdoğan'ı böyle bir hamleden kaçınması için uyardı.

Kuvvet dengesi önceki birkaç yıla oranla değişmişti, Suriye'nin, özellikle Türkiye'den gelecek saldırılar karşısında daha kararlı bir duruş sergileme zorunluluğu ortadaydı. Bütün bunları dikkate almadan Türkiye'nin bir askeri harekat yapması halinde kaotik bir durum doğacağı, bütün kuvvetlerin devreye gireceği ve bir anda Ortadoğu'nun, sonucu öngörülemez bir biçimde karışması ihtimali de gündemdeydi. O yüzden bütün güçler Erdoğan'ı bu konuda caydırmaya çalıştı.

Ancak Erdoğan, hem Putin'in gösterdiği sınırlar dahilinde hareket edeceğine söz vermiş olmasına, hem BM Güvenlik Konseyi'nin Suriye'deki çatışmaları durduran kararına hem de Astana süreçlerinden dolayı hukuken de eli bağlanmış olmasına rağmen "13'üncü Büyükelçiler Konferansı"nda kendini tutamadı ya da tutmadı ve önceden istila edilmiş olan Minbic, El-Bab, Efrîn, Gîre Spî, Serêkaniyê cephelerinin arasında kalan bölgeleri da alıp "bu cepheleri birleştirerek güvenlik kuşağını oluşturacağız" dedi.

Ben açıkçası Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov'un önceki gün Suriye Dışişleri Bakanı ile Moskova'daki ortak basın toplantısında yaptığı konuşmasından yola çıkarak, Türkiye'nin kuvvetinin Erdoğan'ın dediğini yapmaya yetmediği ve o açıdan bu hamleyi yapamayacağı kanısındayım.

İkincisi; Erdoğan Kürt meselesinin büyüklüğü, tarihsel boyutları, toplumsal kapsamı vesaire dolayısıyla da sözünü ettiği askeri harekatla burada stratejik bir sonuç elde etmeyi değil, bu harekatı, sürüncemede bırakarak bir siyasi fırsata çevirmeyi düşünmüştü. Seçimler öncesinde "oyun kurucu lider", dünyanın merkezinde duran kahraman, Ukrayna-Rusya arasındaki "barış güvercini" imajına, şimdi de "savaş ustası" imajını eklemeyi umuyordu. Ama askeri olarak anlamsız ve yararsız bir harekatın getireceği politik, diplomatik külfetler, kayıplar ve olası büyük kargaşalıklar dolayısıyla büyük güçler, Erdoğan Türkiye'sinin önünü kesti, o da kendisine tanınmış sınırlı hareket alanıyla yetinmek zorunda kaldı.

Bu tamamen Türkiye'nin önünün kesildiği ve Suriye sahasının onun için değiştiği anlamına mı geliyor?

Suriye'de stratejik kuvvet dengesinin değişimi Türkiye için mümkün bütün taktik hatların değişmesi anlamına gelmiyor. Türkiye bu taktik hatları hep takip etti. Bu uluslararası yayınlarda da yer aldı. Bu yılın başından beri, birçok yorumda Türkiye'nin Suriye'ye büyük ölçekli bir askeri güç yığamayacağı, ancak bu "güvenlik kuşağı" dediği bölgede, "temizlik" gerçekleştirebilmek için SİHA ve topçu saldırılarına başvuracağı iddia edildi.

Öte yandan Türkiye'nin bu taktik konumlanışına Rusya'nın ve ABD'nin bir itirazı yok. Konuyu izleyen bütün uzmanlar Amerika'nın da, Rusya'nın da Ankara'ya SİHA ve obüslerle sürdürülen bu saldırılar için yol verdiğini düşünüyor. Yani Ankara'nın kara harekatı talebinin önünü kesmek, tabir yerindeyse "gazını almak" için bir önlem olarak bu yolun açıldığını düşünüyorlar. Şahsen ben de bunun gerçekçi ve durumu açıklayan bir yorum olduğunu düşünüyorum.

Nitekim geçtiğimiz günlerde PYD (Demokratik Birlik Partisi) yönetiminden Ahmet Hoca da Şarkulavsat'a verdiği demeçte bunları söyledi. Gerçi Hoca, ABD'den ziyade daha çok Rusya'ya yönelik eleştiriler dile getirdi. Bunda da kısmen haklı sayılabilir. Çünkü Fırat'ın doğusunda da batısında da hava sahası Rusya'nın kontrolünde; buna rağmen savaş uçakları Fırat'ın doğusunda hava saldırıları yaptılar ve Rusya bunlara ses çıkarmadı. Gerçi Lavrov'un son çıkışının bununla da ilgili olduğunu düşünebiliriz; çünkü bu saldırıda Suriye birlikleri de kayıp verdi. Öte yandan bu çerçevede bütün tarafların gördüğü gerçeği bizim de anlamamız icap ediyor.

Nedir bu gerçek?

Kuvvet dengesi yeniden elverişli hale gelinceye kadar Erdoğan ne kadar sınırlı imkanlarla yetinmek zorunda olursa olsun, "esip gürleme"lerini yine de ciddiye almak gerekirdi. Tezkereler Meclis'ten geçirildi, sadece Erdoğan'ın emriyle, başka bir meclis kararı gerekmeksizin de Suriye'ye asker sevk etme yetkisi elindeydi. Diyelim ki uluslararası güçlerin uyarıları dolayısıyla TSK güçleri sınırları geçmediler ama yığınak yaptılar sınıra. Hatta devşirme cihat ordusu da ateşkes hatlarının gerisinde epey yığınak yaptı. Fakat sadece saldırı emri gelmedi.

Ama bu kimseyi ferahlatmamalı. SİHA akınları dolayısıyla hem Güney Kürdistan'da hem Batı Kürdistan'da sivil halka yönelik kapsamlı suikastlar ve katliamlar gerçekleşti. Erdoğan'ın bu heyheylenmesinin bedeli hem sivil kayıplara hem de Suriye'de meşru varlığını sürdüren SDG'nin de kayıplarına yol açtı. Şu ana kadar Türkiye, SİHA saldırılarında "büyük ödül" listesine koyduğu insanlardan hiçbirini "tesirsiz hale" getiremedi ama hayatına kastedilenler "asıl hedef" olsun ya da olmasın, katledilen hiçbir insan ne geri gelir ne yeri doldurulur. Bu yüzden Kürt halkına ve mücadele güçlerine verilmiş ciddi bir kayıp var ortada. Yani bu taktik harekatın askeri açıdan kısa vadeli bir karşılığı olmasa da uzun ve orta vadede yıpratıcı bir sürecin parçası olmaya devam ediyor.

Putin'in Erdoğan'a "Esad ile çözün" dediği biliniyor. Zira Erdoğan da rotasını Esad'a çevirdi. Peki, kısa vadede değil ama uzun bir süre zarfında Esad ve Erdoğan'ın Kürtlere karşı bir mutabakat sağlaması olası mı sizce?

Nesnel olarak bütün devletler Kürtlere karşı mutabakat içinde. Kendini "asli millet", "hakim millet" olarak kabul eden hiçbir devlet bu anlamda sınırlı bir özerkliğe bile hoşgörü ile bakmıyor. İran, Irak, Suriye ve Türkiye birbirleriyle savaşsalar da Kürtlerle savaşlarını sürdürmekten asla vazgeçmiyor. Bu çerçevede ben de "en kötü" zamanda bile Türk ve Suriye istihbaratlarının temasta olduklarını düşünüyorum. Elbette elimde bir kanıt yok ama, öngörüde bulunmak zor değil. Bu manada Türkiye'nin bütün fırsatları değerlendirdiğini anlıyoruz ve zaten Erdoğan da "görüşüyoruz" diyerek bunu teyit etti. Fakat şimdi Suriye güçlendi, ayaklanmayı bastırdı. Türkiye'nin kışkırttığı ve silahlandırıp donattığı "isyancılar"ı İdlib'e sıkıştırdı. Dünya kamuoyunun dikkati ve vicdanı bunu kaldıracak olsun, İdlib'de çok büyük bir sivil nüfusu da ortadan kaldırmaya hazır halde Suriye ordusu.

O yüzden eli güçlenmiş olan Şam, "Türkiye, Suriye topraklarını terk etmeden liderler düzeyinde bir müzakere yapmayacağız" dedi. Fakat bu el altından müzakerelerin olmayacağı anlamına gelmez. Nitekim Lavrov'un son açıklamalarında buna da değiniliyordu. "Bırakın Suriye Kuzey ve Doğu'daki özerk yönetim alanlarında kendisini yeniden kursun. Bu, sorunu sizin için çözer. Niçin kendinizi yoruyorsunuz" demeye getiriyordu Lavrov. Dolayısıyla Türkiye bir şekilde Suriye toprağındaki iddialarından vazgeçmedikçe Esad-Erdoğan seviyesinde bir görüşme olacağını ben düşünmüyorum. Nitekim Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu da "Şanghay İşbirliği zirvesinde görüşme olmayacak, zaten Esad oraya davetli değil" dedi. Yani kısa vadede böyle bir liderler arası mutabakat olmayacak.

Fakat Türkiye, Rusya'nın eline kalmış durumda. O açıdan baktığımızda özellikle seçim koşulları sıkıştırdıkça Rusya'nın ittirmesiyle Suriye'yi tanımaya, Suriye yönetimini pohpohlamaya, Suriye'yle ilişkileri iyileştirmeye yönelik kimi adımlara sürüklenmeye açık olacaktır. Ben böylesi temaslara Suriye'den çok Türkiye'nin ve Rusya'nın muhtaç olduğunu düşünüyorum. Çünkü Suriye artık sırtını sağlam yere dayamış durumda. Rusya'nın ise Batı'ya karşı, Türkiye'yi yanında göstermeye ihtiyacı var. O yüzden Türkiye'ye yardımcı olmaya mecbur. Türkiye açısından da başına almış olduğu büyük dert dolayısıyla Suriye'de Rusya'nın gösterdiği yoldan ilerlemek dışında önünde çok fazla seçeneği yok.

(AEK)