Sakatlara Sağlık Hizmetleri ve Hakları
Gizlilik, mahremiyet hakkı
Sakatlara sakatlıklarıyla ilgili olarak sunulan her türlü sağlık hizmeti sırasında da durumlarıyla ilgili duyguları, tutum ve yaklaşımlarına özen gösterilmelidir.
Sağlık çalışanları bu durumlarda ne sakatlık yokmuş gibi, ne de kötü bir durummuş gibi davranmalıdırlar.
Her şeyden önce sakat insanın bir "birey" olduğu kabul edilmeli, sakatlığından doğan zorlukları ve zorlanmaları doğal karşılanmalı, onun buna yönelik duygu ve düşüncesine uygun şekilde herkes için farklı bir tutum ve davranış modeli benimsenmelidir.
"Standart" davranışa yaklaşmak
Bu yaklaşım kuşkusuz "standart" davranmaktan vazgeçmek anlamına gelmeyecektir. Tersine standart tutum ve davranışa yaklaşmak anlamına gelecektir.
Eğer bir sakat, sakatlığını içselleştirmiş ve bunun kabullenmiş, sakatlığından kaynaklanan zorluklarla mücadele ederek varoluyorsa onun mücadelesini kolaylaştıracak şekilde davranılmalıdır.
Yok eğer sakatlığı duygu ve düşünsel anlamda bir eksiklik olarak görüyorsa, o zaman da sanki sakat değilmiş gibi tüm zorlukları aşmasına azami yardımı göstererek davranmalıdır.
Özen önemli
Bu yaklaşım, tutum ve davranışlar, her sağlık hizmeti alanın temel haklarından birisi olan "gizlilik ve mahremiyet" hakkı söz konusu olduğunda da geçerli olmalıdır.
Sakatın durumuna en uygun bir şekilde, onun gizlilik ve mahremiyeti en iyi şekilde gözeterek ve onuruna yakışan bir biçimde davranılması, yaklaşılması gereklidir.
Öncelikle sakatlığına ilişkin duyarlı olduğu noktaların, açık etmekten ve paylaşmaktan çekindiği noktalara özel olarak özen gösterilmelidir. Bu noktalar sakatlığın nedenleriyle ya da olası sonuçlarıyla ilgili olabilir.
Personel eğitimi
Yalnız hekim ve doğrudan ilişki içinde olduğu sağlık personelinin değil, hizmet alırken yüz yüze geldiği tüm ilgililerin, şaka bile olsa; alayla ya da aşağılayacak biçimde, başkalarına karşı küçük düşürecek tarzda yaklaşımlar kesinlikle engellenmelidir.
Görev yapan her düzeydeki personelin bu konularda özel olarak eğitimi sağlanmalı, sakatlığın yarattığı eksikliklerini tamamlayacak bir tarz benimsenmeli ve hizmetin verildiği her yerde bu yaklaşım egemen olmalıdır.
Özellikle bu konulardaki yanlış davranışlara ve özensizliklere bir takım maddi olanaksızlıklar dahil hiçbir neden yol açmamalıdır.
Güvenlikli ve güvenlik içinde hizmet alma hakkı
Sağlık hizmeti alırken kişinin sakatlığından kaynaklanan olumsuzlukların, onun yaşam güvenliğini engellemeyecek biçimde öngörülüp ona uygun düzenlemelerin yapılması, bu anlamda güvenliğinin sağlanması gereklidir.
Merdivenler, asansörler, koridorlar gibi hizmetin sunulduğu yerlerin mekansal düzenlemeleri, her türlü uyarı ve işaretler, acil çıkış ve tahliye sistemleri, hizmet sırasında kullanılan araçların sakatın durumuna uygun hale getirilmelidir.
Sakatlıklarla ilgili olarak hizmet veren sağlık kurumlarının fiziksel mekanları sakatların fiziksel eksikliklerini giderecek özel düzenlemelerle donatılmalıdır.
Her ayrıntının, her noktanın en ince şekilde ve tüm olasılıklar göz önüne alınarak düzenlenmesi, eğer bu yapılamıyorsa, hizmetin başladığı andan sonuna kadar yardımcı bir elemanın, sakatın güçlüklerini aşma konusunda yardımcı olmasının sağlanması doğal bir hak olarak kabul edilerek gerekleri yerine getirilmelidir.
Başvuru ve şikayet hakkı
Sakatların sakatlıklarıyla ilgili olarak gereksindikleri ya da talep ettikleri sağlık hizmetleri konusundaki haklarının herhangi bir biçimde ihlâli halinde işletilecek olan başvuru ve şikayet mekanizmalarının da kullanılması konusunda onların önündeki tüm engellerin kaldırılması ve bu süreçlerin işler halde tutulması ön koşul olmalıdır.
Örneğin tekerlekli sandalye kullanan birisinin asansörün olmadığı ancak şikayet merciinin üst katlarda olduğu bir sağlık kuruluşunda, herhangi bir hakkının ihlâli halinde şikayet başvurusu yapamayacağı açıktır.
Gözleri görmeyen, eliyle yazı yazamayan ya da herhangi bir başka sakatlığının yazarak şikayet başvurusu yapmayı olanaksız kılan bir sakata, gerektiğinde yazılı şikayette bulunabilmesi için dilekçesini yazdırabileceği güvenebileceği bir kişi bile istihdam edilebilmeli ya da onu için farklı ve ayrı bir başvuru biçimi geçerli olarak kabul edilebilmelidir.
Hizmetin düzeltilmesi ve düzenlenmesi
Benzer bir şekilde şikayetten sonraki süreçlerde uygulanan işlemleri izleyebilmesi ve katılabilmesi için de gerekli kolaylıklar sağlanmalı, bunlara yönelik gerekli her türlü kolaylaştırma sağlanabilmelidir.
Başvuru ve şikayet hakkı hem bir mağduriyete neden olan sorumlular için bir yaptırım anlamına gelir, hem de işleyen hizmetin düzeltilmesi ve yeniden düzenlenmesi bakımından ışık tutar.
Dolayısıyla bu yakınmaların yalnız sorumlusunun cezalandırılmasıyla yetinilmemesi, onun ötesinde mevcut hizmetin şikayet edilen durum ortadan kaldırılarak sürmesi doğrultusunda da çaba sarf edilmelidir. (MS/BA)