Ortadoğunun Şahı, Veziri ve Piyonlar

İran’ın Urumiye kentinde, kapalı olan İran sınırından geçmek için izin bekleyerek geçen 4 günün sonunda olumlu bir cevap alamayınca bizim için yapacak iki şey kalmıştı.

Bir süre İran’da kalıp buradan Irak savaşının (veya kıyımının) nasıl algılandığı ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) “demokrasi getirilecek ülkeler” listesinde sıradaki İran’ın halklarının bu konuda ne düşündüklerini belgelemek veya on yıllardır bölgedeki Kürtlerin kaçakçılık için kullandıkları rotadan Kuzey Irak’a geçmek. Buraya kadar geldikten sonra geri dönmek olmaz diyerek, Piranşehir’e doğru yola çıktık.

Dağlardan Irak Kürdistanı’na

İran’daki rehberimiz İhsan, vakit geçirmeden bizi, sınırı geçmemizi sağlayacak yeni rehberimiz ile tanıştırdı. Beyaz bir jeep ile bir süre son derece kötü yollardan ilerledikten sonra, ufak bir köyde araçtan inerek üstümüze kalın giysiler ve yağmurluklarımızı giydik. Nihayet sırtlarında yükleri ile bizi sabırla bekleyen Kadir ve arkadaşı ile dağlara doğru tırmanmaya başladık.

Yükseğe çıktıkça, hava soğumaya ve hafif yağan kar şiddetini artırmaya başladı. (Bu bölüm başlı başına bir hikaye. İran yapımı ‘Sarhoş Atlar Zamanı’ filmin seyredenler, neden bahsettiğimi anlayacaktır.) Tipi altında, zaman zaman sarp yamaçların kenarında dizimize kadar kara girip çıkarak yaklaşık 4 saat süren yolculuk sonunda, (bu mesafeyi rehberlerimiz normalde 1.5-2 saatte alıyorlarmış!) Kürdistan’ın İran sınırkapısı Haci Umran Köyü’ne dik bir tepeden indik. Köyün kahvesindekiler bizi pek yadırgamadılar. Önümüze konan pilav, tavuk ve çaylar yetmedi bir de utanmadan üstümüzü değiştirecek bir oda istedik; ne de olsa şehirliyiz.

Irak Kürdistanı’na kaçak girmek, eğer Kürtseniz, hiç garipsenecek bir durum değil. Geldiğinizi köyün asayiş şubesine bildirip “izin kağıdı” alıyorsunuz. Bağdat’ta birlikte olduğum yol arkadaşım Salih, Türkiye’de yaşayan İran Kürtlerinden olduğu ve Kürtçe’yi gayet iyi konuştuğu için sorun çıkmadan Karakol Komutanı Ebu Bekir’den izin belgelerimizi aldık. Belgelerimizi cebimize koyup, köyün kahvesinde bizi Erbil’e bırakması için anlaştığımız Bahtiyar’ın arabasına bindik.

Yol üstünde Bahtiyar’ın evine uğrayıp 19 yaşındaki oğlu Birzan’ı da alarak 2.5 saat sürecek Erbil yolculuğumuza başladık. Bahtiyar, yol kenarındaki derme çatma çadırların ve Bağdat’ta görmeye alıştığımız turuncu beyaz Irak taksilerinin Erbil’den kaçanların olduğunu söyledi. Süleymaniye ve Erbil gibi büyük yerleşim birimlerinde yaşayan halkın bir bölümü Saddam’ın 1988’de Halepçe’de yaptığı gibi yeniden kimyasal silah kullanacağına inandıkları için buralara kaçmışlardı.

Kuzey Irak’a geldiğimizden bu yana kiminle konuştuysam, Saddam’ın elinde kimyasal ve/veya biyolojik silah olduğuna inanıyor. Son hamle olarak bunları Kürtlere karşı kullanacağından oldukça eminler. Beni şaşırtan bir konu ise, Bahtiyar’ın oğlu Birzan gibi gençlerin son derece politik olmaları. “10 yaşında bir çocuğa ‘Özgürlük, federasyon nedir?’ diye sorsanız, hiç düşünmeden cevap verir” dedi Birzan.

Bağımsız (yani hiçbir politik partiye yakın durmayan) bir işadamı olduğunu söyleyen Subi Şakir, Saddam’da kimyasal silah olduğundan ve kullanacağından oldukça emin. Gene de, bu savaşın Kürtler için son fırsat olduğunu düşünüyor.

ABD dost mu, düşman mı?

1975’de Kissinger’in İran ile güneydeki adalar konusunda anlaşarak Kürtlere İran-Irak savaşı sırasında arkasını dönmesini, 1991’de Kürtleri bir kez daha silahlandırdıktan sonra iki Irak helikopterinin altı ABD uçağının gözü önünde Kürtlere ateş açmasını hala hatırlıyor Kürtlerin bir bölümü.

Subi Şakir, “ABD’ye güvenen bir Kürt varsa, o aptalın tekidir” diyor. Şakir, son derece iyi İngilizce konuşan ve açık görüşlü olmasının yanında politik konularda da oldukça bilgili bir “işadamı”.

Tüm Kürtlerin ABD’ye onun baktığı gibi baktığını düşünmesem de, genel kanım, Kürtlerin gerçekten de bu savaşı kendileri için son fırsat olarak gördükleri. Bu anlamda, ABD ile bir kez daha anlaşmaya gitme yolundan başkasını göremiyorlar. Ancak ABD’nin siciline baktığınızda, bu tarz anlaşmalarda kaybeden hep karşı taraf oluyor.

Peki, Kürtler Türkiye’ye nasıl bakıyorlar?

İran ve Kuzey Irak’ta karşılaştığım Kürtlerde Türkiye’ye karşı tam bir güvensizlik hakim. 1991’de Türkiye sınırına kaçan Kürtlere yapılan kötü muameleden bahsediyorlar. “Yemediğimiz dayak, işitmediğimiz hakaret kalmadı” diyorlar. “Yarım milyona yakın Kürt geldi, Türkiye ise hiç mi yardım etmedi?” dediğinizde, İran’ı örnek gösteriyorlar. İran Kızılay’ı ve İran hükümetinin onlara insan gibi davrandığını, İran’da gitmek istedikleri yere gitmelerine müsaade ettiğini söylüyor, “Oysa Türkiye’de esir gibiydik” diyorlar.

Türk ordusunun “tedbir” olarak Irak’a girmesi ise, burada günün konusu. Bir tarafta ABD dünyanın bir ucundan kalkıp kendisi için tehdit oluşturduğunu söylediği Türkiye’nin sınır komşusu olan bir ülkeye topyekün saldırıyor, öte yanda Türkiye sınırında “terörist oluşumların” kendisine tehdit oluşturacağı (ve tabii ki insani yardım!) iddiası ile bir başka ülkenin topraklarına grimeye hazırlanıyor (ve hatta giriyor). Hiçbir haklı gerekçesi olmayan ABD ise, Türkiye’yi Kuzey Irak’a girmemesi için “uyarıyor”…

Gerek İran’daki gerekse de Irak’taki Kürtlerin söylediği ortak şey, “savaşlardan bıktıkları”. İhanete uğramışlık ve hor görülmüşlük duygusu hakim. Bana Türkiye’de “Türk’ün Türk’ten başka dostuk yok” söylemini hatırlatan ifadeler ile yalnız olduklarından bahsediyorlar.

Şakir ise daha soğukkanlı ve pragmatik yaklaşıyor. Yeni Türkiye’nin 21. yüzyılda önünde iki seçenek olduğunu iddia ediyor; ya komşusu Kürtler ile yakın ilişkiler kurarak ekonomik ve siyasi alanda beraberce güçlenmek ya da bir kez daha Kürtler ile çatışmaya girmek.

Kürtler, Ortadoğu’nun haritasının yeniden çizilmesi için başlayan bu savaşta kendilerini güvence altına alacak bir strateji izlemeye çalışıyorlar. Son 11 yıldır Kuzey Irak’ta Ortadoğu’nun en demokratik ülkesini inşa ettiklerini iddia ediyorlar. İnşa halindeki enerji santralleri, su arıtma tesisleri, şehirlerdeki kalabalık internet kafeleri ve seküler devlet yapısı ile yüzlerini batıya dönmeye çalıştıkları ortada.

Saddam rejiminin yıkılması ile oluşturulacak “geçiş hükümeti”nde iki Kürt, iki Sünni ve iki Şii liderin altı ay içinde ülkeyi seçimlere götürmesi bekleniyor burada! ABD’nin verdiği tüm sözlerin boşa çıktığını bile bile bu karmaşadan ayakta çıkmayı ümit ediyorlar.

Kurtlar sofrasında tarihleri, dinleri ve kültürleri ortak Türkler ve Kürtler ise, gene birbirlerine girmeye hazırlanıyorlar. Ortadoğu’daki satranç oyununun Şah ve Vezir’i belli; piyonlar ise her zamanki gibi Şah’ın stratejisine hizmet etmek için bir bir öne sürülüyorlar. (TT/BB)