Nuriye Ulviye Mevlan Civelek: İlk Feminist Derginin Kurucusu

İstanbul Kadın Müzesi, Osmanlı'dan günümüze Türkiyeli ilk kadın gazetecilerin biyografilerinin yer aldığı bir projeye imza atıyor. Proje kapsamında sekiz kadın gazetecinin fotoğraflarına ve haklarında yazılan yazılara da tanık olmak mümkün.

İstanbul Kadın Müzesi'ne teşekkürlerimizle.

Müzenin gündeme hatırlattığı kadınlardan biri de Nuriye Ulviye Mevlan Civelek.

Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk feminist kadın dergisinin kurucusu ve sahibi olan Civelek, "Feminizmin gayesi insan olmaları nedeniyle hem kadınları hem erkekleri daha rahat ve mesut yaşatmaktır." cümlesiyle tarihte iz bıraktı.

1893 yılında Gönen'de doğdu. Çerkes bir aileden gelmekteydi. Ailesi Kafkas­ya'dan Ruslar tarafından sürülmüş, deniz yoluyla önce Trabzon'a, ardından da Çerkeslere yerleşebilecekleri yerlerden biri olarak gösterilen Gönen'e yerleşmişlerdi.

 Dergiyi 20 yaşında kurdu 

Civelek, küçük yaşta saraya verildi ve saray terbi­yesi aldı. Saray adetlerine uygun olarak yaşlı bir erkekle evlendirildi. Fakat bu evliliğin gerçekleşmesinden kısa bir süre sonra eşi vefat etti. İkinci evliliğini yapmadan dergicilikle uğraşmaya başladı. Yirmi yaşındayken Kadınlar Dünyası isimli der­giyi çıkarmaya başladı.

"Adımlarımı cesaretle attım"

Kadınlar Dünyası Dergisi’nin birinci sayısı 4 Nisan 1913’te çıktı. Son sayısı ise 21 Mayıs 1921’de. Tirajı 3 binin üzerindeydi. Derginin amacı şöyle ifade edildi: 

“Üzüntüyle boyun eğen ve hiç bir işe yaramayan hayatımızın artık gelişmesinin ve aydınlanmasının gereği konusunda devamlı düşünüyordum. İlerlemek ve yükselmek için hem pratik cesaretin hem de ruhsal cesaretin, başka bir deyişle çağdaş kişiliğin önemi konusundaki düşüncelerim artık iyice olgunlaşmıştı. İçinde yaşadığımız uyanış devrinin ve kurulan toplumun temelini oluşturan sosyal bilimlerin ışığında, (kadınların ilerlemesi için) gerekli olan (adımları) cesaretle gerçekleştirecek bir gazete çıkarmaya giriştim.”

Derginin amaçları da şöyle ifade edildi:

“Sadece kadınlardan oluşan yazı kadrosu oluşturmak, sadece kadınların yazılarına yer vermek
Osmanlı Müdâfaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'nin yayın organı olmak, ayrım yapmaksızın Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşayan tüm kadınlara hitap etmek ve her düzeyde eğitimdeki kadınların dergisi olmak ve feminizmin tanımını yapmak”

Adına halk kütüphanesi açıldı

1893'de Gönen'de doğan Civelek, 1964'te Hatay Kırıkhan'da yaşamını kaybetti. Kırıkhan'da, Sanayi Caddesi'ndeki bir sokağa kendisinin adı verildi. Yine aynı kentte Nuriye Ulviye Civelek adını taşıyan bir Halk Kütüphanesi var. 

Hakkında yazılanlar şöyle: 

"Aykırı Kadınlar"dan Kadınlar Dünyası'nda Bir Saraylı 

Hüseyin Aykol, Aykırı Kadınlar - Osmanlı'dan Günümüze Devrimci Kadın Portreleri, Ankara, 2012, s. 27-30.

Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, 3. Baskı, İstanbul, 2011.

Fatma Büyükkarcı Yılmaz, Tülay Gençtürk Demircioğlu (Haz.), Yeni Harflerle Kadınlar Dünyası, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009.

"Osmanlı'da ilk kadın hareketi anlatıldı

"U. Nuriye Civelek konferansı yarın", 23.5.2008, kırıkhan.net.

Mithat Kutlar, Ulviye Mevlan: Yaşamı ve Düşünceleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kadın Çalışmaları Ana Bilim Dalı, Ankara, 2008.

Serpil Çakır, "Feminism and Feminist History-Writing in Turkey: The Discovery of Ottoman Feminism", Aspasia, Volume 1, p. 61-83, 13.1.2007.

Serpil Çakır, "Ulviye Mevlan Civelek (1893-1964)", Haan, Daskalova, Loutfi (Ed.), A Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms. Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20th Centuries, Budapest, 2006, ss. 336-369.

Serpil Çakır,"Kadın Tarihinden iki isim: Ulviye Mevlan, Nezihe Muhiddin", Osmanlı'dan Cumhuriyete: Problemler,Araştırmalar, Tartışmalar", Tarih Vakfı Yurt, İstanbul, 1998, ss. 288-299.

Serpil Çakır, "Bir Osmanlı Kadın Örgütü: Osmanlı Müdâfaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti", Tarih ve Toplum, Haziran 1989, No. 66.

Ümit Eker, "Ulviye Civelek", Kadın Gazetesi, Mayıs 1971, No 25, ss.10-11.

"Ulviye Civelek anma toplantısı", Kadın Gazetesi, 13.12.1965, No 898.

"Ulviye Civelek", Kadın Gazetesi, 29.11.1965, No 89 (EMK)