"Metamfetamin ilk kullanılan madde olarak karşımıza çıkmaya başladı"

Haberin İngilizcesi için tıklayın

Halk arasında kristal, ateş buz, met gibi isimlerle de bilinen metamfetamin, kuvvetli bağımlılık yapıcı etkisi olan renksiz ve kokusuz bir madde. Kimyasal yapıları amfetaminlere benzese de merkezi sinir sisteminde daha güçlü etkilere sahip bir stimülan.

Metamfetaminin uzun ve kısa vadedeki etkilerini, Türkiye'de kullanım oranları ve nedenlerini, ölümlere dahi neden olan metamfetaminden nasıl kaçınılacağını Bakırköy Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nden Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Vahap Karabulut ile konuştuk.

İçişleri Bakanlığı'nın "Türkiye rekoru" olarak duyurduğu 25 Mayıs tarihli operasyonda bir seferde 1 ton 117 kilogram metamfetamin ele geçirildiği söylendi. Sizin gözleminiz nedir?

Her geçen gün daha fazla metamfetamin yakalama operasyonunu basından duyuyoruz; ama özellikle son yıllarda uyarıcı sınıfı uyuşturucu maddelerinin yakalama oranlarında daha da artış olduğunu biliyoruz. Hem yakalama oranlarından hem de tedaviye başvuran hasta sayısındaki ciddi artıştan da biliyoruz ki, metamfetamin kullanımı acil önlem alınmazsa daha ciddi boyutlara ulaşacak.

Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını İzleme Merkezi'nin (EMCDDA) Avrupa Uyuşturucu 2021 Raporuna göre 2009-2019 yılları arasında ele geçirilen miktarlardaki en büyük artışlar metamfetamin, ekstazi ve kokain maddelerinde görülmüştür. En büyük yakalama oranları Türkiye'de. Avrupa'da metamfetamin kullanımı tarihsel olarak Çekya ve daha yakın zamanda Slovakya ile sınırlı kalmıştır. Ancak son yıllarda çarpıcı olan şu: Türkiye artık geçiş noktası olmaktan ziyade bir tüketim merkezi haline geldi. Bu koşullarda tabii ki geçiş noktası olarak kalamazdık.


Doç. Dr. Vahap Karabulut.

Maddenin içeriğinden biraz bahsedebilir misiniz? Vücuda nasıl bir etkisi var?

Metamfetamin ve benzeri maddeler, beynin ödül merkezinin yapısını bozarak başlangıçta geçici bir haz yaratıyor. Bir nevi beyin maddenin pekiştirici etkileriyle yanlış öğrenme sürecine giriyor. Ve dolayısıyla anormal derecede keyif veren madde, kullanım devam ettiği taktirde belli aralıklarla kendini hatırlatmaya başlıyor.

Kişiler eğer madde kullanımını sürdürürlerse bu hazza ulaşmak için tekrar maddeye başvurma gibi kısır bir döngüye giriyor. Bu kısır döngü içindeyken, kontrol kaybı yaşama ihtimalleri artmaya başlıyor. Nesne üzerindeki denetim yavaş yavaş kaybediliyor ve kontrol süreci sekteye uğruyor.

Metamfetamin, stimülan dediğimiz grupta yer alan maddelerden biri ve bağımlılık oranı yüksek. Kullanımı bir süre sonra beyinde fiziksel değişimi beraberinde getirmeye başlıyor. Maddeye başladıktan sonra denetlemek bu nedenle zor hale gelebiliyor.

Bizlere başvuran insanlar genelde bir çaresizlik haliyle geliyor. Vaziyetlerini çok güzel ifade ediyorlar, çünkü yaşadıkları çaresizliğin yakıcılığını en iyi onlar biliyor. Çünkü sadece bağımlılık gibi bir sorun değil ayrıca maddenin direkt etkilerinden kaynaklı psikolojik ve fiziksel sorunlar eklenebiliyor.

Psikilojik ve fiziksel, hangi etkileri gözlemleniyor metamfetamin?

Fiziksel açıdan şu etkilere yol açıyor metamfetamin: Tansiyon artışına bağlı olarak damar yapısında bozulmalara, ani yırtılmalara, kardiyovasküler hastalıklara, enfeksiyonlara ve tabii ani ölümlere.

Yine solunum sistemini ve beyni ciddi boyutlarda etkileyebiliyor. Havaleye ve inmelere neden olabiliyor, ciddi nöbetleri tetikleyebiliyor. Hastanelerdeki yataklı servislere baktığımızda, oradaki hastaların beyin kanaması ya da kardiyak belirtilerle nedeniyle yattığını ve buna metamfetaminin neden olduğunu biliyoruz. Özellikle böbrekte büyük bir yıkıma neden olabiliyor. Cilt ve diş sorunları önemli diğer sıkıntılardan.

Psikolojik etkileri

Bunlar fizyolojik etkisi; fakat biliyoruz ki psikolojik etkisi de hayli şiddetli maddenin. Kişinin psikozlarını tetikleme ihtimali çok yüksek. Metamfetamin kullananların neredeyse yüzde 30'unda metamfetamin ile ilişkili psikoz geliştiği tahmin ediliyor. Psikoz dediğimiz bir kişinin halüsinasyonlar ve sanrılar yaşaması ve gerçeklikle ilişkisinin yavaş yavaş kopma hâli. Uzun süreli kullanıcıların neredeyse üçte birinde bu tarz belirsiz psikolojik durumlar ortaya çıkıp çıkabiliyor. Şizofreni ile ayrımı da çok zor olabiliyor. Muhakemeyi bozan, nörolojik sistemi yerle bir eden bir maddeden bahsediyoruz çünkü.

Kronik kullanım sonrası madde olmadığında konsantre olmamızı güçleştiriyor, iş ve sosyal ilişkilerimizin bozulmasına neden oluyor. Depresyon, yorgunluk, anksiyete ve madde kullanımı için yoğun arzu, en çok gördüğümüz semptomlar. Yoksunluk döneminde görülen bu semptomlar intihar düşüncelerine neden olabiliyor.

Verilere ve sizin gözlemlerinize göre, özellikle hangi yaş grubunda daha yüksek metamfetamin kullanımı?

Narkolog 2022 Madde Kullanıcıları Profil Analizi çalışmasına madde kullanımında yaş ortalaması 21 civarında. Diğer maddelere, örneğin sigaraya oranla daha yüksek bir yaş bu. Gençlerde madde kullanımı konusunda 15-25 yaş arası kritik bir eşik. Bu yaş aralığındaki 10 kişiden dokuzu sigaraya başlıyor.

Madde kullanımı da alkol ve sigarayla başlıyor çoğu zaman. İlk kullanılan maddelerden biri de esrar. Diğer maddeler daha sonra eklenmeye başlıyor. Kişi o bağımlılık çarkından ya da maddeyi kullandığı sosyal çevreden çıkamadığında diğer maddelere geçiş yapmaya başlıyor. Metamfetamini ilk başlanılan madde olarak görmüyorduk normalde; ancak özellikle son iki yılda karşımıza ilk kullanılan uyuşturucu olarak da çıkmaya başladı.

Neden?

En önemli neden tabii maddeye erişimdeki kolaylık. Bir diğer neden diğer maddelere göre daha ucuz olması. Hastaya sorduğumuzda da aynı yanıtı sıkça duyuyoruz. Ucuz olması ve maddeye arzın fazla olması, maddeyi çok rahat bir şekilde erişilebilir kılıyor. Özellikle ağır iş kollarında çalışan insanlarda kullanımının yaygın olduğunu görüyoruz.

En yaygın kullanımı inşaat işçileri ve yoksul, kırılgan gruplar arasında. İnsanlar sonuçlarının farkında olmadan bu geçici haz nedeniyle kullanıma yöneliyor; fakat hasarlarından az evvel de bahsettik.

Şu an metamfetamin dışında yaygın olarak kullanılan maddeler hangileri ve bu maddeler neye göre değişiyor?

Bonzai 2010'dan itibaren bir artış gösterme başladı. Bonzaiden kaynaklanan ölümler artmaya başladı ve haberlerde, sosyal medyada bonzai nedeniyle hayatını kaybedenlerin videoları herkes tarafından izlenmeye başlandı. Ama bonzai başlangıçta basit bir esrar maddesi olarak sunuldu. Bir süre sonra hakikaten ne kadar etkili bir zehir olduğu anlaşılmaya başlanınca kullanımı büyük oranda sınırlandı, sınırlandırdık. İnsanlar daha fazla tedavi sürecine girmeye başladı. Yatış başvuruları arttı. Farkındalık arttıkça buna yönelik tedavi arayışları da artmaya başladı.

"Bir nesil tehdit altında"

Metamfetamin konusunda çalışmalara ve güçlü yaklaşımlara ihtiyacımız var. Ancak kullanım oranı o kadar vahim bir boyutta ki, acilen işin analizinin yanında eylem aşamasına geçmemiz gerekiyor. Herkesin, özellikle devletin bu konuda canla başla çalışması gerekiyor. Metamfetaminin yıkıcı ve ölümcül etkileri nedeniyle şu anda bir nesil tehdit altında.

Çevremizde metamfetamin ya da başka herhangi bir madde bağımlısı arkadaşımız ya da yakınımız varsa izlememiz gereken yol nedir?

Kişi bir kısır döngü içinde olduğunu hissediyorsa, hemen yakınlarına bu durumdan bahsetmeli. Yakınlarının desteği ve teşviği ile bir tedavi merkezine başvurulmalı. Burada kişinin ailesine, arkadaşlarına ve yakın çevresine büyük görev düşüyor. Kimse önyargıyla yaklaşmadan konuyu ele almalı ve önceliğimiz bu kısır döngüden çıkamayan kişiye destek olmalı.

Bağımlı beyin tuzak kurar. Bazen bu tür maddelerin vücudumuza ve bize neler yaptığını anlayamayabiliriz. Yaşanan kayıpların ne kadar yoğun olduğunu kavrayamayabiliriz.

Bu süreçten sonra ise kişinin yeniden maddeye yönelmemesi için ona bir alternatif bulmamız, yeni alanlar üretmemiz gerekiyor. Örneğin sosyal hayatta maddenin yarattığı etkiye alternatif bir somut cazibe alanları yaratmamız gerekiyor.

"Bağımlılık" meselesinin politik alandaki çözümlerine dair öneriniz nedir?

Bağımlılık meselesi yıllardır politika malzemesi olarak görülüyor ve sadece o alanda tartışmalar yürütülüyor. Ancak bizlerin gördüğü şey çok net: Türkiye'de bağımlı sayısı günbegün artıyor ve bu ciddi bir problem haline gelmiş durumda. Daha güçlü ilkelerin kurulması gerekiyor.

Ergenlik ve erken yetişkinlik dönemlerinde, kapasitelerinin ve yaratıcılıklarının maksimum düzeyde olduğu bir dönemde bu gençlerin yıkım sürecine doğru hızla ilerleyişlerini görüyoruz. İzliyoruz. Oysa bu insanların pozitif enerjileri, potansiyelleri doğru kullanıldığında ortaya nasıl muazzam, nasıl ideal işler çıkacağını hepimiz biliyoruz. Gençlerimiz bir yıkımın eşiğinde oluşunu büyük değer kaybı olarak görüyorum bunu. Umarım doğru politikalarla bu durumu tersine çevirebiliriz.

* Narcotics Anonymous bilgileri muhabirin habere ekidir.

(TY)