Küçük Kara Balık, çocuklar için yazılan bir kitap olmanın ötesinde, herkesin okuması gereken adalet, eşitlik ve özgürlük üzerine yazılmış bir başyapıt. Küçük Kara Balık çevresinin tüm baskılarına karşın, yaşadığı derenin sonunu, denizi bulmak üzere yola çıkar; bu dünyada başka türlü yaşamak mümkün mü, onu bilmek istiyordur. Versus Kitap'tan yayınlanan Küçük Kara Balık, İran şahlık rejiminin muhalif yazarı Samed Behrengi'nin en ünlü çocuk kitabı.
Senta Urgan'ın çizimleriyle resmedilen öykü de küçük kara balık annesine, "Bu derenin nerede bittiğini görmek istiyorum. Biliyor musun anne, bunu aylardır düşünüyorum. Başka bir şey düşünemez oldum ve dün gece bu yüzden hiç uyuyamadım. Sonunda da, bu derenin nereye kadar gittiğini ve nerede bittiğini gidip öğrenmeye karar verdim. Başka yerlerde neler olup bittiğini bilmek istiyorum" der.
Annesi karşı çıktığında ise "Örneğin balıkların pek çoğunun yaşlandıklarında, 'Hiçbir şey yapmadık, boş bir hayat geçirdik' diye şikâyet ettiklerini biliyorum. Bense yaşam nedir onu öğrenmek istiyorum. Yaşam, ufacık bir yerde yaşlanana kadar hep aynı şeyleri yapmak olamaz" der ve yola çıkar.
Küçük kara balık, Yengeç'in "Niçin böyle kötü kötü şeyler düşünüyorsun, niçin bu kadar korkuyorsun?" sorusuna "Ben ne kötümserim ne de korkak; gördüğümü, hissettiğimi söylüyorum" diye yanıt verecek kadar gerçekçidir.
Küçük Kara Balık dünyayı tanımak denize ulaşmak için çıktığı yolda birçok olayda mevcut olan haksızlıkları sorgularken mücadele ve çıkış yolu arayışını sürdürür. Yaşadığı zorlukların sonunda ise şuna varır; "Şu anda her an ölümle karşı karşıya kalabilirim" demiş. "Ama" diye devam etmiş, "eğer yaşıyorsam, ölümle karşılaşmak için acele etmemem gerek. Bir gün elbette karşılaşacağım. Ama esas önemli olan, yaşamanın ve ölümün başkaları için ne ifade ettiği olmalı."
Yazdığı masallarla şahı eleştiriyor
Samed Bahrengi, Küçük Kara Balık'ı 1968 yılında, Muhammed Rıza Pehlevi'nin şahlık rejiminin baskısı altında yazıyor. Pehlevi, Amerika Birleşik Devletleri'nin isteğiyle "AK Devrim"adı altında yaptığı toprak reformuna karşı çıkan halka yaptığı baskı ve katliamlarla biliniyor. Pehlevi'nin baskı uygulamaları 1979'ta Ayetullah Humeyni tarafından yapılan İran Devrimi'ne kadar sürüyor.
1939'da Tebriz'de doğan Behrengi, İran genelinde yaptığı seyahatler ile Fars ve Azeri halk kültürü üzerine incelemeler yapar. Öğretmen okulunda öğrenimini tamamladıktan sonra köy okullarında öğretmenliğe başlar.
Halkın dilinde dolaşan masalları, söylenceleri derleyerek, yorumlayarak, yeniden yazar. Çocuk öyküleri olarak görülen bazı yapıtlar kimilerince de İran ve diğer dünya halklarına, adalet, eşitlik, dogmayı sorgulama, direnebilmeyi gösteriyor. Zamanının Şah yönetimine karşı masal ve hikâyeler yazarak karşı koymaya çalışmış, başkaldırmıştır. 1968'te, Samed Behrengi 29 yaşındayken şüphe uyandıran bir biçimde Aras nehrinde ölmesine karşı şahı eleştiren yazılar nedeniyle suikaste uğradığı düşünülüyor. Behrengi'nin masallarındaki "kötü adam"ın kendisine benzediğini düşünen İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin öldürdüğü söylenir.
Behrengi'nin Küçük Kara Balık, Bir Şeftali Bin Şeftali, Kargalar, Bu Gelen Köroğlu'dur gibi çok sayıda masal kitabı 70 kadar dile çevrilip, dünyanın dört bir yanında yayınlandı. Türkiye'de 12 Eylül öncesi ilk defa Arkadaş Yayınevi sonrasında bir çok yayınevi tarafından yayınlandı.
Her yaştan çocuğun okuması gereken "Küçük Kara Balık", başka bir dünyanın mümkün olduğunu söylüyor. (İP)
* Küçük Kara Balık, Samed Behrengi, Çeviri: Deniz Kara, Resimleyen: Senta Urgan, Versus Kitap, Kasım 2009, 32 Sayfa, 8TL.