Bölgedeki yedi ilde 67 bin 812 kişinin 1049 köy ve mezraya döndüğü belirtildi. Köye dönüşler konusunda en çok Siirt ve Mardin'de mesafe kat edildi.
Diyarbakır Barosu'nun raporuna göre 1990-1997 yılları arasında 3 bin 211 köy ve mezra boşaltıldı. Sadece 1994 yılında 1800 köyün boşaltıldığı, 3 milyon kişinin kırsal kesimden kent merkezlerine göç ettiği vurgulandı. Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Hakları İnceleme Komisyonu raporuna göre ise, boşaltılan köy ve mezra sayısı 3 bin 688.
Altyapı sorunu
Güneydoğu'da boşaltılan köy ve geri dönüşlerle ilgili illerin son durumları şöyle:
Diyarbakır: 1992-1994 yılları arasında 90 köy ve 303 mezra boşaldı veya boşaltıldı. 38 bin 666 kişiden oluşan 7 bin 225 hanede oturanlar göç etti. Köye dönüş ve rehabilitasyon projesi kapsamında 70 köy ve 120 mezraya 15 bin 684 kişi evlerine döndü. Dönenlere 1.5 trilyon liralık malzeme yardımı yapıldı. Diyarbakır Valiliği'nin rakamlarına göre, kente göç edenlerin yüzde 40'ı evlerine döndü. İHD verilerine göre ise, Diyarbakır'da sadece 4 bin 413 kişi köye dönüş oldu. İHD Diyarbakır Şube Başkanı Selehattin Demirtaş, köye dönüşlerin hızlanması için daha cazip projeler üretilmesi gerektiğini belirterek, "Köylerdeki altyapı sorunlarının giderilmesi ve konut yapımında devletin yardımcı olması gerekir" dedi.
Bingöl: 50 köy ve 344 mezra tamamen, 70 köy kısmen boşaltıldı. 5 bin 88 hanede oturan 26 bin 638 kişi göç etti. Dönüş için 96 köy, 127 mezradan 17 bin 112 kişi Bingöl Valiliği'ne başvuru yaptı. Bunlardan 22 köy, 25 mezrada daha önce oturan 4 bin 78 kişinin evlerine döndüğü belirtildi.
Fındık fidesi ve hayvan
Siirt: Köye dönüş ve rehabilitasyon konusunda sıkıntıların en az yaşandığı Siirt'te bütün köyler yeniden yerleşime açıldı. 279 köy ve mezraya bugüne kadar 16 bin kişinin döndüğü açıklandı. Valilik, bazı köylere tarımcılığı geliştirme projesi kapsamında fındık fidesi ve hayvan dağıttı.
Mardin: Boşaltılan 129 köyden 120'sinde oturanlar döndü, 138 mezradan ise 73'ünde dönüş sağlandı. Göç edenlerden toplam 3 bin 756 kişi döndü. Birçok köye dönüş izni verilmesine rağmen altyapı yetersizliği nedeniyle dönüş yapılamıyor.
Tunceli'ye konut
Tunceli: 1990 yılından bu yana 151 köy ve 400 mezra boşaltıldı. Yaklaşık 90 bin kişi göç etti. Projeyle birlikte yaklaşık 100 mezra ve 100 köye kısmen ya da tamamen dönüş sağlandı. 16 bin kişi yıllardır uzak kaldıkları topraklarında yaşamaya başladı. Vali Mustafa Erkal, son bir yıl içinde her türlü gayreti gösterdiklerini belirterek, "Bu yıl içinde Tunceli genelinde altı köy ve bir ilçeye dönüş için toplam 480 konutun bir kısmının temeli atıldı, bir kısmı ise bitirildi. Önümüzdeki ay dört köyümüze daha dönüş için konutların temelini atacağız. Köye dönüş için şimdiye kadar 3 trilyon para harcandı" diye konuştu.
2 trilyonluk proje
Şırnak: Bugüne kadar 46 köye yaklaşık 9 bin kişi döndü. 55 köy halen boş. Proje için 2 trilyon 700 milyar lira para harcandı.
Batman: 1990 yılından bu yana 36 köy ve 136 mezra güvenlik gerekçesiyle boşaltıldı. 10 bin 594 kişi köy ve mezralarından ayrılmak zorunda kaldı. 25 köy ve 69 mezraya 3 bin 294 kişi döndü.
AİHM'ye 358 Köy Başvurdu
Köylerinden ayrılmak zorunda kalan vatandaşlar, AB uyum yasaları çıkmadan önce iç yargı yollarından sonuç alamadıkları için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne (AİHM) başvurarak zararlarının karşılanmasını istedi. Dışişleri Bakanlığı'nın açıklamalarına göre, AİHM'de köy boşaltmalarıyla ilgili toplam 358 başvuru yapıldı. Bu başvurulardan bir bölümü sonuçlanırken, Türkiye, köylülere milyarlarca lira tazminat ödemek zorunda kaldı.
* Ferit Aslan, Ferit Demir ve Muzaffer Duru tarafından yazılmıştır.