Kömür Şehrinde Modern Mükellefiyet Dönemi

Zonguldak’a gittim kentimi yazmaya başladım ya, duramıyorum… İnsan doğduğu şehre 20 yıldan sonra, günü birlik diye gelip 5 gün kalınca, orada yaşayanların artık kanıksadığı bir dolu aksaklık, yanlışlık ve çirkinlikleri görmezden gelemiyor.

Zonguldakspor’un peşinde…

Şöyle bir dolaştım kömür kokulu şehrimde. Birlikte çalıştığım gazeteci dostlarla bir araya gelip, “Bu Zonguldak’a ne oldu?”nun yanıtını almaya çalıştım. Ama onlar bu ara “Zonguldakspor’a sahip çıkalım” kampanyasıyla meşgul olduklarından Zonguldaklı madencinin bankaların tuzağına nasıl düştüğüne akıl yormayı bir süreliğine ertelemiş görünüyorlar.

Elbette, Zonguldakspor’u kurtaralım. Bir başkan seçelim, Gündüz Tekin Onay’lı, rahmetli Candan Tarhan hocalı günlerimize dönelim. Hani, o Trabzonspor’la birlikte lige ilk çıktığı o görkemli günlere bir dönelim. Ama artık olası değil.

Her şeyden önce Zonguldakspor’un mali kaynakları, Turgut Özal’ın başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı dönemlerinde, gözden çıkarılan Zonguldak ve küçülen TTK’yla (Türkiye Taşkömür Kurumu) birlikte kurumuş gitmiş. Tabii bir de GMİS(Genel Maden İşçileri Sendikası)’nın efsanevi genel başkanı Şemsi Denizer’in, Zonguldakspor’a işçilerden kesilen aidatı, Eğitim ve Spor Vakfı’na devretmesiyle.

. O tarihlerde Zonguldak’ta olmadığım için, Zonguldaklı gazetecilerin yalancısıyım ama Zonguldakspor’daki çöküşün nedenini bir iki olaya bağlamam olası değil. Benim bildiğim bu çöküşün çok daha önceleri başlamıştı, işadamlarının, Zonguldakspor’u desteklemekten vazgeçtiği zamanlarda…

İşadamı-Sendika ve kömür işletmesi arasındaki çekişmeye şöyle bir bakıldığında, neler görülür, neler… Zonguldakspor üzerinde oynanan oyunları, o eski tarihleri anımsadığımda, “Zonguldakspor’dan önce Zonguldak’ı kurtaralım” derim. Nasılsa o zaman herkes kurtulacaktır.

Asıl kurtulması gereken…

Kurtarmaktan söz ettim de, son yıllarda madenciler üzerinde oynanan bir oyundan daha söz etmek gerek… Ama önce bir iki, tahmini rakamlarla, banka-işletme arasındaki “al gülüm, ver gülüm”ün aritmetiğine bakalım.

2003 sayılarına göre 2 bin 253’ü memur, 14 bin 062’si işçi olmak üzere 16 bin 315’e yakın ücretlinin çalıştığı Zonguldak’ta, emeklileri ve kömür işletmesi dışındaki resmi dairelerde çalışan memur ve işçileri de kattığınızda devasa bir rant çıkar ortaya.

Ama konumuz TTK çalışanları ve bankaya yatırılan maaşlar.

Maden işçileri ve işletmede çalışan memurlar, başlarda inanılmaz mutluydular bu durumdan. Üstüne üstlük bir de kredi kartı verip, bir maaş tutarında kredi açtığında, toplu sözleşme de yüzde 100 zam almış gibi sevindirik olmuşlardı. Her ay başında, kendilerine verilmiş bankamatik/kredi kartlarıyla, gece 24.00’ü bir dakika ıskalamadan, bankamatiğin önünde alıyorlardı soluğu.

Buraya kadar her şey iyi hoş da, sorun kendisini çok sonraları göstermeye başlıyor. Maden işçilerinin kan ve can pahasına kazandıkları emeklerinin karşılığı meğer banka ve işletme arasında pazarlık konusu olmuşmuş o zamanlar. İki kamu bankası bu potansiyel müşteri topluluğunu kendilerine çekmek için, işletmeye hediye yarışına girişmişlermiş...

Söz konusu olan ciddi bir rakam. Her ay kesintisiz ve sürekli bir para akışı. Kim olsa TTK’nın karar merciinde bulunanları, dizüstü / masaüstü bilgisayarlar, araba vs gibi ballı hediyelerle kandırma yolunu seçerdi. Bankalar da öyle yapıyorlar ve piyasa koşulları gereği yaptıkları ataklarla, bu ciddi işçi-memur potansiyelini müşteri portföylerine ekliyorlar.

Bunda da bir sakınca yokmuş gibi. Alan razı, veren razı.

Ama işin rengi, bir süre sonra değişiyor. Kredi kartlarını kullanmayı bilmeyen, ek kredi limitlerini ikramiye gibi algılayan maden işçileri düşüveriyor bankaların tuzağına. Maaş artı ek kredi kullanımı nedeniyle, “ha babam, de babam” faize çalışmaya başlıyorlar. Her ay başı faiz ve kesintiler nedeniyle kuşa dönen maaşlarını aldıkça, kredi kartına yüklenmeyi sürdürüyorlar. Bankalar bu durumdan hoşnut. Borcu tahsil edememe durumu diye bir sorunları yok. Madencinin maaşını onlar alıyor, uygun gördüğü bir miktarı madenciye “geçin” diye veriyor.

Şimdilerde durum daha da vahim.

Borç batağına saplanan maden işçileri-tüm Türkiye gibi-, kredi kartı tuzağından kurtulmanın yolu olarak, hükümetin bankalarla süren kredi kartı faiz pazarlığının sonucunu bekliyorlar. Bu pazarlığın da işçiler için olumlu sonuçlanacağı kuşkulu. Bankalar faizle gelen haksız ve tatlı paradan vazgeçmek niyetinde değiller. Bir iki puanlık faiz düşüşlerinin de maden işçilerini kurtarması söz konusu değil.

4 Ocak 1991’de tarihinde madencilerin, Körfez Savaşı'nı bile gölgede bırakan 'Ankara Yürüyüşü'yle dünya gündeminin birinci sırasına oturan ve o yürüyüşün faturasını daha sonra madenlerin küçültülmesiyle ödemek zorunda kalan Zonguldak’ta o yılların sloganı, GMİS Genel Başkanı Şemsi Denizer’in ağzından “Hesap soracağız” dı. Zonguldak, küçültülen kömür ve madenci kapasitesiyle, hükümetlerin “hesap sorduğu-cezalandırdığı bir il durumunda bugün. Ve, yıllar yılı aslanın ağzından değil, ölümün ağzından ekmeklerini kazanan Zonguldak işçisi için ölüm eşittir banka faizlerinden başka bir şey değil.

Zonguldak’ta mükellefiyet dönemleri bitmek bilmiyor.

Birinci ve ikinci mükellefiyet döneminin yerini, bankaların “modern mükellefiyet dönemi” almış durumda. (AD/EK)