Kira zammına üst sınır uygulaması: Dünyada durum ne?
* Fotoğraf: Selay Dalaklı / bianet (Prag - Çekya)
Türkiye'de konut kiralarının yüksekliği özellikle de yeni kiralanan konutlarda önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaya devam ediyor.
Bu bağlamda, 11 Haziran 2022 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren düzenleme, 1 Temmuz 2023'e kadar mevcut kiracılar için konut kira artışlarını yüzde 25 ile sınırlandırdı. Fakat söz konusu zam sınırı yeni kiraya verilecek evlerde ve işyerlerinde uygulanmayacak.
Peki, Türkiye'nin Haziran 2022 itibariyle tanıştığı kira zammı sınırlandırma düzenlemesinin dünyada benzer örnekleri var mı?
Amerika ve Avrupa'dan bazı örnekler şu şekilde...
ABD: 37 eyalette kira kontrolü yasak
Türkiye'ye biraz uzak bir coğrafyadan, Amerika kıtasından başlamak gerekirse, Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) 50 eyaletinden 37'sinde kira artışlarını frenlemek için hükümetin yapabileceği pek bir şey yok. Çünkü bu eyaletlerde "kira kontrolü" yasayla yasaklanmış durumda.
Business Insider'ın aktardığına göre, başkent Washington D.C.'nin yanı sıra ABD'nin beş eyaletinde ise kira kontrol düzenlemeleri mevcut: New York, New Jersey, California, Oregon ve Maryland.
Oregon Live yerel haber sitesinin aktardığına göre, Ekim 2021'de bir açıklama yapan Oregon eyaleti ekonomi yetkilileri 2022 yılında konut kiralarına yapılacak en yüksek artışı yüzde 9,9 olarak belirledi.
Öte yandan, 2019 yılında ABD'de kira kontrolü yasasını hayata geçiren ilk eyalet olan Oregon'daki bu son düzenleme, yeni konutların inşasını engellememek adına yeni binalar için geçerli olmayacak. Diğer bir deyişle, 15 yaş ve altı binalar söz konusu düzenlemeden muaf.
California'nın Oakland şehri de kiralara sınırlama getirenlerden biri. San Francisco Chronicle haber sitesinin haberine göre, "kira kontrollü apartmanlarda kira artışları bu sene yüzde 3'ten fazla olamayacak ve Temmuz itibariyle ev sahipleri kiraları yüzde 6,7'den fazla arttıramayacak."
Kanada'da eyalet bazlı sınırlamalar
Amerika kıtasının diğer bir ülkesi Kanada'da da kira artışlarına yönelik eyalet bazlı bir dizi sınırlama ve düzenleme mevcut.
Örneğin, British Columbia'da 2022 yılında geçerli olacak en yüksek kira artış oranı, enflasyona bağlı olarak yüzde 1,5 olarak belirlendi.
Pandemi sebebiyle kira artışlarının dondurulduğu eyalette, söz konusu uygulama 31 Aralık 2021 itibariyle sona ermişti. Son düzenlemeden önce ise ev sahipleri enflasyon oranına ek yüzde 2 zam yapabiliyordu.
Bunun yanı sıra, yeni düzenleme ile birlikte ev sahiplerinin zam yapmaya karar vermesi durumunda kiracılara üç ay süre tanıması gerekiyor.
Ontario da pandemi sebebiyle kiraları donduran bir diğer Kanada eyaletiydi. Bu uygulamanın 2021 sonu itibariyle sona ermesinin ardından kiralarda yapılabilecek en yüksek artış yüzde 1,2 ile sınırlandırıldı.
Bu oranın üzerinde artış yapmak isteyen ev sahiplerinin ise Ev Sahibi ve Kiracı Kurulunun onayını alması gerekiyor.
Global News haber sitesinin haberine göre, Nova Scotia Eyalet Başbakanı Tim Houston ve İlerici Muhafazakar hükümeti de yürürlükteki kira kontrolünün 31 Aralık 2023'e kadar devam edeceğini duyurdu. Buna göre, ev kiralarında yapılacak artışlar yüzde 2 ile sınırlandırılacak.
Son olarak, Kanada'nın New Brunswick eyaleti de eyaletteki ev kiralarını yasal düzenleme ile sınırlandırma yoluna gitmeye hazırlanıyor.
New Brunswick Hizmet Bakanı Mary Wilson'ın Konut Kiracılığı yasasında yapılmasını talep ettiği değişiklik hayata geçerse, eyalette konut kiralarına yapılacak zam oranı yüzde 3,8'i geçemeyecek. Fakat söz konusu değişikliğin sadece 2022'de geçerli olması öngörülüyor.
İngiltere: Bakan, kira kontrolüne itiraz etti
Amerika kıtasından Avrupa'ya gelindiğinde ise İngiltere'de kira artışı sınırlamasının sosyal konutlar için geçerli olduğu görülüyor. Buna göre, sosyal konut kiralarına 2022-2023 dönemi için enflasyon oranına ek olarak yüzde 1 zam yapılabiliyor. Bu da yılda yüzde 4,1 zam demek.
Fakat, ülke çapında konut kiralarına sınırlandırma getirilmesi çağrıları, İskan, Topluluklar ve Yerel Yönetimler Bakanı Eddie Hughes'a takıldı.
Inside Housing sitesinin aktardığına göre, İşçi Partisi milletvekili Rachael Maskell bakanlığa yazılı bir soru önergesi sunarak İngiltere'deki hayat pahalılığı krizine karşı York ve ülkenin kiraların yüksek olduğu diğer bölgelerinde kira kontrolü getirilip getirilmeyeceğini sormuştu.
Önergeye yanıt veren Bakan Hughes, kira kontrolünü desteklemeyeceğini, "tarihsel kanıtların" söz konusu önlemleri desteklemedeğini söyledi.
Hughes, yanıtında "Kira kontrolleri, sektöre yatırım konusunda caydırıcı etki eder ve sonuç olarak mülk standartlarının düşmesine sebep olur. Bu da ne ev sahiplerine ne de kiracılara yardımcı olur" dedi.
Hughes, son dönemdeki uluslararası örneklerin kira kontrollerinin konut arzı üzerinde olumsuz etki yaratacağını gösterdiğini söylese de hangi ülke ve çalışmalara atıfta bulunduğunu açıklamadı.
Öte yandan, Londra Belediye Başkanı Sadiq Khan daha önce pek çok kez başkentteki konut kiralarına yönelik kira kontrolü getirmek istediğini söyledi. Fakat Khan'ın yasal olarak olarak böyle bir yetkisi bulunmuyor.
İrlanda: Muhalefetten çağrı
İrlanda'da da muhalefetteki Sosyal Demokratlar, 11 Haziran 2022'de bir "acil durum bütçesi" çağrısında bulunarak İrlanda'daki hayat pahalılığı krizini hafifletmek için kiraların üç sene boyunca arttırılmamasını talep etti.
Partinin başkent Dublin'deki ulusal kongresinde konuşan eşbaşkanlar Roisin Shortall ve Catherine Murphy, "iyi sağlık hizmetleri ve barınmanın sadece en yüksek gelir grubunun kullanabildiği emtialar olmaması gerektiğini" söyledi.
Murphy, "Konut krizinin merkezinde alım gücü krizi yatıyor. Hükümet fiyatları düşük tutmak için elinden gelen her şeyi yapmalı ki ortalama gelire sahip insanlar yeniden kendi evlerine sahip olmak için çabalayabilsin" dedi.
İskoçya: 3 yıl kira dondurma çağrısı
Benzer bir çağrı, İskoçya'daki muhalefet partilerinden de geldi.
İşçi Partisi milletvekili Mercedes Villalba, Başbakan Nicola Sturgeon'a Mayıs'ta bir çağrıda bulunarak "geçinmekte zorlanan kiracılara yardımcı olmak için bir acil durum kira dondurma uygulaması" talep etti.
Villalba, hükümetten "kirada oturan İskoçları korumak için var olan yetkilerini kullanmasını" isterken İşçi Partisi ve Yeşiller de mevcut yasama dönemi bitmeden kira kontrolü getirilmesi için ilgili mevzuat üzerinde çalışıyor.
Almanya'nın koalisyon sözleşmesinde yüzde 11 sınırı
Kıta Avrupasına baktığımızda ise kira zamlarını kontrol altına alma konusunda ilk örneklerden biri olarak Almanya göze çarpıyor.
Almanya'da kiraların hızlı artışının ardından başkent Berlin'in eyalet hükümeti kiralara 2020 itibariyle 5 yıl boyunca üst sınır ve dondurma yönünde karar almıştı. Fakat bu karar Nisan 2021'de Federal Anayasa Mahkemesi tarafından anayasaya aykırı bulunarak iptal edildi.
Berlin'de yaşamın sürdürülebilir ve hesaplı olmasını hedefleyen tavan kira uygulaması, dairelerin yaklaşık yüzde 90'ını kapsıyordu.
İptal edilen kararda, dairenin kalitesine ve donanımına bağlı olarak, kira tavanları metrekare başına 3,92 ile 9,80 Euro arasında tutuluyordu.
Kararın iptal edilmesi üzerine Ekim 2021'de Berlin'de düzenlenen referandumdan 200 binden fazla konutun kamulaştırılması kararı çıktı.
Buna göre, eyalet senatosu bir yasa hazırlayarak Berlin'de 3 binden fazla daireye sahip konut bloklarının kamulaştırılmasını isteyecek.
Öte yandan, Almanya'da Aralık 2021'de kurulan Sosyal Demokrat Parti (SPD), Yeşiller ve liberal Hür Demokrat Parti (FDP) koalisyonunun koalisyon sözleşmesi, ülkedeki en yüksek kira artışı oranını yüzde 11 olarak sabitlemeyi öngörüyordu. Fakat bu öngörü henüz hayata geçmiş değil.
Hollanda da kiraları sınırlandırıyor
Son olarak, bir diğer kıta Avrupa ülkesi olan Hollanda da artan kiralar karşısında ev sahiplerine kira sınırlaması getiren puanlama sisteminin kapsamını genişleterek mücadele etme yoluna gidecek.
Mayıs 2022'de açıklanan plana göre, Hollanda'da daha önce aylık kira bedeli en fazla 763 Euro olarak belirlenen konutlara uygulanan puanlama sistemin sınırı 1.250 Euro'ya kadar yükseltilecek.
Böylece daha fazla sayıda konutun kirası sistem tarafından tespit edilecek ve konutların kiralarını ev sahipleri belirleyemeyecek. (SD)