İklimimiz Dinazorlar Çağındaki Gibi
Analizinizin başlangıç noktası nedir?
Enerji.
Neden?
Tüm yaşamın enerji gerektirdiği, ve molekülleri aksi takdirde doğal olarak olamayacakları bir duruma getirmenin enerji kullanımıyla sağlandığı termodinamiğin bir yasası, evrenin bir kanunu. Bu yıldızlar gibi diğer sistemler için de doğruyken, yaşamı yıldızlardan farklı kılan şey, yıldızların aksine yaşamın kendisini sürdürmek için çevresini değiştirmesidir.
Ancak çevrenin kendisi de sürekli değişiyor.
Evrenin adapte edici olmasının ve evrimin daima sürmesinin nedeni bu.
İklim ve iklim değişikliği üzerine konuşalım. Bugün iklim zamanın başka bir dönemine, 10.000 yıl veya 20.000 yıl öncesine göre farklı mı?
İklim daima değişmekte olan bir örnek. Tüm yaşamın değişiyor olması gibi, iklim sistemi de yaşamdan, ve belki de daha önemlisi gayri-yaşamdan [ing. non-life] etkilenir. İnsanların ortalıkta gezinmesinden çok önceleri, iklim devamlı değişmekteydi. İklimin değişmesi, ikisi kuvvet olan üç şeyin bir sonucu olmuştur. Birisi güneşten sağlanan enerji kaynağıdır, bu bir kuvvettir. İkincisi gezegenden dışarıya doğru olan enerji akışıdır --ki bu radyoaktiftir ve bu nedenle ısı üretir. Ayrıca bu sıcaktır, çünkü hala sıkışma sürecindedir. Üçüncü unsur havadaki maddelerdir; kendileri değişmekte olan ve havayı oluşturan moleküller; ve ısının yeryüzü yüzeyini terk etmesine ve uzaya yayılmasına olanak tanıyacak bir hızla iklimin kompozisyonu değişmektedir.
Tarihsel -yerküredeki insanlardan çok daha geriye giden 'büyük tarih' anlamında-- yerkürenin atmosferi büyük nitrojen, metan ve diğer gaz kümelerinden meydana geliyordu; bunlar bir bütün olarak bugün bildiğimiz anlamdaki yaşam için uygun değildi, ve ısıyı bugünkü iklimden çok daha etkin ve verimli bir şekilde hapsetme eğilimindeydiler. Uzun dönemde olan şey, yaşamın --özellikle fotosentez yapan bitki yaşamının-- gelişmesi, atmosfere oksijen pompalamaya ve karbondioksiti emmeye başlaması oldu.
Isı kaçışı noktasında, oksijen karbondioksitten daha temiz bir gazdır. Sonuç, gezegenin geçen milyonlarca yıl boyunca soğuması oldu. Uzun dönemli eğilimin örnekleri, her ikisi de kalsiyum karbonattan meydana gelen Dover'daki Beyaz Kayalıklar ve Calvert Kayalıkları'dır. Kalsiyum karbonat bir zamanlar hayvan ve bitkiler tarafından emilen atmosferdeki karbondioksitti; bunların iskeletleri okyanusun dibine çöktü ve kalsiyum karbonat olarak katılaştı. Bu hep eskiden atmosferde olan, ancak artık olmayan CO2'nin iyi bir örneğidir.
Ancak son birkaç yüzyıl içinde bizler, ilk önce odunu yakarak, ardından kömürü yakarak, ve bugün ise petrolü yakarak uzak bir geçmişte hayvan ve bitkilerce depolanmış veya emilmiş olan karbondioksitin bir kısmını aldık ve onu atmosfere geri verdik; böylece uzun dönemli eğilimi tersine çevirdik. Bunun küresel sonucu, gezegenin ısısının ortalama 4-5 derece ve CO2'nin 1800'deki milyon başına 200'den biraz fazla olan parçacık sayısının bugün milyon başına 350 ile 370 arası bir parçacık sayısına yükselmesi oldu. Bu pek büyük gözükmeyebilir, ancak bu neredeyse iki katı.
Size bir fikir vermek için, milyarlarca yıl önce atmosferde milyon başına 2.700 parçacık sayısı vardı, yaşamın bunu temizlemesi uzun zaman aldı. Şimdi biz bütün bu karbonu geri pompalayarak CO2 düşüşünü tersine çeviriyoruz. CO2 seviyesinin bugünkü kadar yüksek olduğu en yakın dönem, 100 milyon yıl önce dinazorların dönemiydi.
Çevre bilimciler arasında ısının yükseldiğine dair bir görüş birliği var mı?
Evet. Bu soru üstünde --küresel ısınmadan politik olarak rahatsız olanlar arasında bile-- bir tartışma yok. Bunun olduğuna dair hiçbir tartışma yok. Tek tartışma bunun gerçekleşme hızı ve en sonunda ulaşabileceği seviye hakkında.
Isıdaki artışın kültürel ve sosyal etkileri nelerdir?
Kültürel etkilerinin neler olduğu hakkında bir şey söyleyemem. Çevresel etkilerinin, ve böylece toplumsal etkilerinin neler olduğunu anlatabilirim. Öldürücü hastalıkların sıklığı ve yaygınlığında bir artış gözlenecek.
Neden?
Isıyı arttırdığınızda --belli bir noktaya kadar tabii--, daha yüksek sıcaklıklarda kuvvetlenme eğiliminde olan mikro organizmalar için çevrenin uygunluğunu da artırmış olursunuz. Kutuplarda, ve hatta ılıman bölgelerde bulunmayan hastalıklara tropikal bölgelerdeki rastlamanız bunun bir örneğidir; ve tropikal hastalıkların kutuplara doğru yayılmasını bekleyebiliriz: Dang Humması Orta Amerika'dan Meksika'ya doğru ve şimdi Birleşik Devletler'in güney kısmına doğru ilerlemekte. Sıtma, tamamen kökü kurutulduğu düşünülürken, 50-70 yıl sonra Birleşik Devletler'de yeniden ortaya çıktı. Bir etmen budur.
İkinci etmen, hastalığın tehlikesinin hem nüfus yoğunluğundan hem de genetik mutasyondan etkilenmesidir. SARS, bugün oldukça rutin olan ancak yüksek ısı koşullarında hızlanan bir süreç olan genetik mutasyonun bir örneği. tehlikeliliği yine nüfus yoğunluğu tarafından belirlenmektedir; ve gezegende eskiye göre daha büyük bir nüfus yoğunluğumuz var.
Yoğunluğun tehlikeliliği arttırmasının sebebi, insanların daha sıkış tıkış olmasının hastalığın kişiden kişiye geçmesini hızlandırmasıdır. Böylece kötü hastalıklar nüfus içinde daha uzun süre yaşabilirler, çünkü tamamen yok edilmeden önce gezinebilecekleri çok daha fazla ev sahibi vardır. Daha az nüfus yoğunluğunun olduğu koşullarda, tehlikeli, kötü bir hastalık başka bir potansiyel ev sahibi bulma fırsatı edinmeden önce sahibini öldürebilir. Çok yoğun bir şekilde nüfusu olan kentsel durumlarda bu kısıt ortadan kalkmıştır, ve kötü bir virüs oldukça hızlı bir şekilde yayılabilir. Bu, toplumun başına gelebilecek değişikliklerin bir örneğidir (ölüm oranlarında artış).
Peki antibiyotikler?
Hastalıklar mutasyon geçirdikleri ve antibiyotiklerin onları öldürmek için kullandıkları mekanizmalardan sakındıkları için, antibiyotikler giderek etkisiz hale geliyorlar. Bu bizzat endişe kaynağı olan başka bir nedendir. Bir salgın hastalık uzmanın hastalıkların, bugünkü gelişme hızıyla kısa zaman içinde -onlarla başa çıkabilme yetimiz anlamında- antibiyotikler öncesi döneme geri döneceğimizi söylediğini duydum. Bu, bakteriyel hastalıklarla uğraşma yetimizi kaybedeceğimiz anlamına geliyor.
Peki ya genetik haritalama ve potansiyel [genetik] mühendislik konuları; bu süreci yavaşlatma imkanı var mı?
Evet. Aslında daha geçenlerde Science dergisinin kapağında SARS virüsünün haritası ile ilgili bir hikaye vardı; bunun öncesinde sıtmanın genetik şifresini çözmüşlerdi. Bunların bu hastalıklarla savaşma kapasitemizi etkileyip etkilemeyeceği, ve nasıl etkileyeceği bana göre henüz belirgin değil.
İklim değişikliğinin tarıma etkileri nelerdir?
Bunu sorduğun için sana teşekkür ederim, çünkü gerçekleri maddelememiştim --hastalık konusuna değinmiştim ve belki de daha önemlisi tarımsal [sorunlar]. olan şeylerden birisi zamanımızın tercih edilen ana ürünleri --pirinç, buğday, ve mısır-- için uygun olan iklim alanlarının, bu ürünlerin doğal hareket etme hızından daha hızlı bir şekilde kuzeye kaymasıdır.
Artık iklim kuzeye kaydıkça daha kuzeyde de ekim yapabiliriz, ancak bu ürünlerin en iyi yetiştiği topraklar milyonlarca değilse bile binlerce yılın bir sonucu; yani hava koşullarının uygun olduğu yerlerde, daha kuzeydeki toprakların ürünlere uygun olması gerekli değil. Böylece kuzey Saskatchewan'da veya kuzey Britanya Kolombiyası'nda buğday, veya mısır, veya pirinç yetiştirmek mümkün olmayabilir, çünkü hava koşulları iklimin uygun olabileceği kadar ısınsa bile, toprak bu ürünlerin yetiştirilmesi için uygun olmayacaktır.
Ürünler değiştikçe, sanırım bunun nüfusun geleneksel ürünlerle beslenmesi yetisi üzerinde güçlü etkileri olacaktır.
Kesinlikle. Bu ürünlerin mevcudiyetinin de, onları yetiştirmek için uygun olan koşulların azalmasıyla beraber düşeceğini bekleyebiliriz. Bu nedenle bu ürünlerin fiyatları yükselecektir ve onları üretmek için gerekli olan enerji girdisi miktarı artacaktır, çünkü bu ürünlerin artık doğal bir şekilde yetişmediklerini aklımızda bulundurmalıyız; bizim sürekli olarak gübre, böcek ilacı ve su girdilerini kullanmamız sayesinde yetişmektedir. Böyleyken, günümüzde dünya suyunun yüzde 70'i insanların kullanımı için değil, tarımsal tüketime ayrılmaktadır. Yine de gezegendeki buz doruklarının ve buzulların erimesi, ürünleri beslemek için kullandığımız su kaynaklarını besleyecek giderek daha az taze su olacağı anlamına geliyor.
Sonuç olarak, hem ürün tüketimi hem de insani tüketimi için taze su ihtiyacının giderek artacağını bekleyebileceğimiz bir zamanda, uzun vadede taze suyun azalmasını yaşıyoruz. Bunun anlamı gıda fiyatlarının artacağıdır, ve tarihsel olarak fiyat bile konulmayan suyun Dünya Bankası'nın tavsiyeleri doğrultusunda hızlı bir şekilde fiyatlandırılmaya başlanmasıdır. Dünya Bankası doğrudan bunun yapılmasına karışmamış olsa bile su muhtemelen zaten metalaşacaktı.
Bu yoksulların yalnızca açlık çekmeyeceği, aynı zamanda susuzluk ve/veya susuzluktan kaçınmak için kirli suları içmeleri nedeniyle ölecekleri anlamına gelir. BBC'de Bağdat yakınındaki bir nükleer tesisin hemen yanında oturan bir ailenin acıklı hikayesini dinledim. Mesken kıtlığı nedeniyle tesisin gözetleme kulesi olan yerde yaşıyorlardı ve tesisin suyunun yüksek radyoaktivite içerdiği bildiriliyordu. Bunun büyük bir talihsizlik olduğunu, ancak su içmezlerse susuzluktan öleceklerini söylüyorlardı. Bu sanırım yoksulların dünyada giderek nasıl yaşayacaklarını gösteren bir metafor.
Bunun azalan kaynaklar nedeniyle artan bir savaş halinin habercisi olduğunu düşünüyor musunuz?
Evet. Böyle olacağını bekliyorum. Orta Doğu'daki petrolle ilgili savaşların gelecekte bekleyebileceğimiz çeşitli kaynak savaşlarının bir habercisi olduğunu düşünüyorum. Tarihsel olarak, her ulusun içindeki elitler kendi ulusal sınırlarının içindeki ve dışındaki değerli kaynakların denetimi için rekabet edegelmişlerdir. Emperyalizmin asli güdülerinden birisi budur. Yüzyıllarca önce gümüş ve altın gibi değerli madenlere erişim için birbirleriyle savaştılar, ve bugünkü dönemde bilinen petrol havuzları için savaşıyorlar. Gelmekte olan çağda, feodalizm döneminde olduğu gibi gıda ve tarımsal topraklarla ilgili savaşların artacağını göreceğiz muhtemelen.
İklim konusunu geçmeden önce, iklim değişikliğinin diğer etkileri nelerdir?
İklim değişikliği, küresel kapitalizmin uluslararası güç hiyerarşisinin zirvesinde yer alan neredeyse-eşit devletler arasında bir rekabet olması [özelliğinin] giderek azaldığı, ve giderek Birleşik Devletler'de merkezileşmiş konsolide bir imparatorluk olduğu bir tarihi noktaya denk düşüyor gözükmekte. Genel olarak bu imparatorluk, ve her bileşen "ülke" içindeki gelir farklılıkları geometrik bir şekilde büyüyor, ve bu gelir eşitsizlikleri kaçınılmaz bir şekilde yoksulların küresel sayısının zenginlerin sayısından çok daha hızlı bir şekilde arttığı anlamına geliyor. Bu nedenle küresel ısınma nedeniyle nüfusun üzerindeki daralan çevresel kısıtlar (gıda ve su fiyatlarının yükselmesi gibi) nüfusun yoksul olan çoğunluğu tarafından hissedilecektir; [bu] çeşitli toplumsal kırılmalara ve çatışmalara --devletler arasından ziyade devletlerin kendi içlerinde daha çok-- yol açacaktır. Yani ideolojik meşrulaştırmaları ne olursa olsun, kronik ve sürekli içsel savaşlar bekleyebiliriz.
Bahsettiğin toplumsal süreç Orta Doğu'da kendisini yineliyor
Doğru. 1970'lerin ortasında Petrol Üreten Ülkeler Birliği'nin (OPEC) politik gücü zirvedeyken, petrolün fiyatı geçmişteki ve bu tarihten sonraki dönem için en yüksek değerine çıkmıştı. Bu yüksek fiyatlar, petrol üreticisi devletlerin nüfusları için dünyanın gıpta ettiği --Kuzey ülkelerinin sosyal-demokrat hükümetlerinin sağladıklarından çok daha iyi olan-- toplumsal refah programlarını finanse etmelerine imkan tanıdı. Özellikle beşikten mezara ücretsiz sağlık hizmetleri, üniversiteye kadar ücretsiz eğitim sağlamayı başarabildiler.
Ancak, 1970'lerin ortasındaki zirvenin ardından OPEC'in tekelci gücünün (kısmen Britanya'nın Kuzey Denizi'nde ve ABD'nin Alaska'nın Kuzey Hattı'nda petrol çıkarması nedeniyle) azalmaya başlamasıyla beraber, petrolün gerçek fiyatı devamlı bir düşüşe geçti. Uzun vadeli sonuç OPEC devletlerinin hükümet bütçelerinin de zorunlu olarak düşmesi, otokratik pratiklerine rağmen bu hükümetlerin meşruiyetini sağlayan toplumsal hizmetlerin kesintiye uğraması oldu. Böylece kendi nüfuslarını küresel kapitalist metalaştırmanın bölücü kuvvetlerine karşı koruma[larını] sağlayan kolektif yetileri aşındı, halklarını doğrudan doğruya kapitalist dünya piyasanın kuvvetleriyle karşı karşıya bıraktı.
Peki bunun Küresel Isınma ile ilgisi var mı?
Epeyce. Kapitalizmle birlikte metalaştırmanın dayatılmasının görünürdeki bolluktan kıtlık yaratma etkisinin olması gibi, ve bu kıtlık dayatılmasının eline en yakın ideoloji ne olursa olsun kullanarak halk ayaklanmalarına yol açması gibi, küresel ısınmadan kaynaklanan kaynak kıtlıkları da, yine elinde hazır olan ideolojiyi kullanarak yeni bir ayaklanma dalgasına yol açacağını öngörebiliriz. Başka bir örnek kümesi son zamanlarda etnik temizlik savaşlarındaki patlamada görülebilir; bunların her birisi, --küresel ısınmanın yol açacağına benzer şekilde-- aniden ortaya çıkan kıtlık koşullarına birer cevaptır. Bu nedenle, benim tahminlerim kronik iç savaş, merkezi devletlerin yıkılması, ve merkezi emperyal yönetimler arasındaki dönemde tipik olan merkezsizleşmiş militarist diktatörlüğe [ing. warlordism] geri dönüş şeklindir.
Enerji hakkında daha doğrudan konuşalım. Petrolü var olan rezervlerden daha hızlı bir şekilde mi tüketiyoruz?
Tabii ki. Yani rezervler durağandır, büyümemiz ve tüketimimiz ise değiller.
Petrolün ne zaman tükeneceğini tahmin edebilir miyiz?
Evet, ama yüzde 100'lük bir kesinlikle değil tabii ki. Yıl olarak değil, ancak 5 veya 10 yıllık bir dönem olarak. Tüketimimizin büyüme hızı basitçe geometrik değil aynı zamanda logaritmiktir. Yani tüketimimizin zamana göre büyüme hızını çizerseniz, hafifçe yukarıya doğru eğimli olan düz bir çizgiden artık neredeyse dikey olan bir çizgiye döndüğünü görürsünüz. Bunun anlamı rezervleri tüketmek için gerekli olan zamanın giderek daraldığıdır.
Analizinizdeki tekrar eden değişim kalıplarını ayrıntılarıyla konuşmadan önce, petrolün yerini alternatif enerjilerin (güneş, fotogalanik rüzgar, ve diğerleri) alması olasılığı nedir?
Tabii ki, bu enerji biçimlerinin tümü bugün petrolün işlevlerinin çoğunun yerini alabilir. Örneğin, birisi petrole değil fotogalvaniğe veya elektrik akımının güneş enerjisi veya rüzgar enerjisinden üretildiği elektriğe bağımlı olan ulaşım mekanizmaları tasarlayabilir. Ancak, petrol gübre ve böcek ilaçların üretilmesi için eşsiz derecede uygundur, çünkü petrol yaşamın bir yan ürünüdür, ve diğer canlı formları tarafından kullanılabilecek olan organik bileşenleri vardır. Diğer enerji biçimlerinde bu böyle değildir. Bu nedenle, petrol sonrası tarımsal üretim bugün "organik" diye adlandırdığım şekilde olmalıdır. Bu ise eğer aşamalı bir şekilde yapılmazsa, daha önce bahsedilmiş olan etmenlerden bağımsız bir şekilde tarımsal üretimde geçici bir gerilemeye sebep olacaktır.
Sizin analizinizi diğer pekçok sosyaloğdan, Marksisten farklı kılan şeyler nelerdir? Bunların tümünü insanlık tarihindeki tekrarlanan kalıplar olarak mı görüyorsunuz?
Marksist kapitalizm analizi, tipik olarak daha iyi bir topluma yol açacak planlanmış ve sınıf-temelli bir toplumsal değişimin "yol haritası" olarak düşünülmüştür. Bu bakış hala bir gün gerçekleşmeyi beklerken, bununla birlikte tarihteki tüm asli önceki toplumsal-devrimci değişikliklerin de yine sınıf-temelli ayaklanmaların birer sonucu olduğu varsayılır. Bugünkü arkeolojik araştırmalar tarihe bu şekilde bakmanın basitçe yanlış olduğunu gösteriyor.
Hem "Marksizm"in hem de onun kuramsal ürünü "Dünya-Sistemi Kuramı"nın alanlarını kapsayan, geniş bir tarihi devamlılık olduğu benim için giderek açıklık kazanıyor. Bu geniş analiz, insani toplumsal düzenlemelerin --üretim tarzları söz konusu olmaksızın-- nihayetinde nasıl enerjiye --aynen tüm diğer canlı biçimleri gibi-- bağımlı olduğunu inceliyor. Aslında, tarihte insani toplumsal örgütlenme biçimleri arasındaki herhangi büyük bir kayma, enerjinin elde edilmesi ve tüketilmesindeki paralel bir kaymayla takip edilebilir.
Siz yeni bir dünya ortaya çıkmakta, ancak bu günümüzde solun seçtiği ve hatta tasavvur ettiği bir dünya değil.diyorsunuz
Doğru, burada iki engel var. Birincisi kapitalizmin politik-ekonomisi. İkinci engel ise küresel ısınmanın tam etkisinin görülür hale gelmesi için [geçecek olan] zaman farkı [gecikmesi]. Toplumsal devrimci yanıtın ne ısınmaya ne de (ısınmaya bir yanıt olarak) kapitalizme zamanında hitap edebilecek şekilde gelişebileceğine inanmıyorum. Gerçi, fırsat kapımızı zaten kapattık. Devrimci anti-sistemik [bütün bir sistemi kapsayan] hareketler olabilir, aynen Usama bin Ladin'in ortaya çıkmasının devrimci anti-sistemik bir hareket olması gibi.
Bu ideolojik olarak iyi-oluşturulmuş veya iyi yönlendirilmiş olmayabilir; ancak insanlar küresel gelirin kutuplaşmasına karşı hep pasif olarak tepki göstermeyeceklerdir; giderek militarist türde olan tepkiler olacaktır. Bunlardan bazıları ilerici olabilir. Hatta bazıları şurda burda devlet iktidarını ele geçirmeyi bile başarabilir.
Bu kıyamet gününe özgü tahminlerin üzerinde uyumlu ve insancıl alternatif bir gelecek kurmayı tahayyül edebilir misiniz? Amerikan sol muhalefetinin neler yapması gerektiğini düşünüyorsunuz?
Seçeneklerimiz olduğuna inanmıyorum. İlk görevimiz mümkün olduğunca demokrasiyi savunmaktır. "Yurtsever Kanunu" ve ilgili yasalarla sivil haklarımıza karşı korkutucu bir saldırıyı zaten gördük. Küresel çekişmeler yoğunlaştıkça bu saldırıların da yoğunlaşması beklenebilir. En kötü sonuç, hükümetin tamamen totaliter bir devlete dönüşmesi olabilir. Bu yanıtın durumu iyi değil daha da kötü yapacağını anlatmak için elimizdeki her tür ikna aracını kullanmalıyız. Özgürlüğün ortadan kaldırılması, sistemin muhalifleri şiddetsiz ifade araçlarından yoksun bırakıldıkları için, yalnızca terör eylemlerini cesaretlendirir.
İkinci görev, insanlığı "bizler"e karşı "onlar" şeklinde bölmeye teşvik etmemektir. Ruanda, Yugoslavya, Çeçenistan ve İsrail/Filistin katliamlarına yol açan tam da bu tür korku kaynaklı yanıtlardır. "Terörizm" veya İslam veya Araplar veya genel olarak basitçe yoksullar korkusunun kurbanı olmak, etnik temizlik cehenneminin yolundan yürümek demektir. Bu Hitler'in yoludur. Çevreden kaynaklanan meydan okumalar zaten birçok masum insanı öldürecektir, ve diktatörlük ve iç savaşlarla ölü sayısını artırmanın hiçbir anlamı yoktur. Ortak gıda ve su kıtlığı tehlikesine karşı farklı ırklardan, dinlerden ve sınıflardan insanları birleştirmek için elimizi uzatmalıyız, onlara saldırmamalıyız. İnsanlar korktuklarında, birbirine sokulmak ve diğer herkese karşı duvarlar kurmak içgüdüseldir. Ancak bu tam da yanlış yanıttır.
Üçüncü görev, sürdürülebilirliği mümkün oldukça geliştirmektir. Bunun anlamı güneş ve rüzgar gibi "alternatif" yakıtların, uygun olan en fazla yakıt-tasarruflu taşıtların kullanılması, ve organik gıdaların satın alınması ve üretilmesidir. Sadece bireyler olarak değil, en iyisi kaynaklarını beraberce paylaşmaktan rahatlık duyan benzer görüşteki bütün topluluklar olarak bunu yapmaktır.(NK)
Kaynak: "An Interview with Peter Grimes, Sociologist of Energy", Baltimore IMC. Vurgular Bianet'e aittir.