"İklim krizi her yerde ama ders kitaplarında yok"

* Fotoğraflar: Ekosfer Derneği

Ekosfer Derneği, okullarda okutulan ders kitaplarında iklim değişikliği konusunun nasıl yer aldığını inceledi.

Buna göre, ilkokul, ortaokul ve lisede okutulan ders kitaplarının çoğunda her geçen gün etkisini artırmasına rağmen iklim krizinden bahsedilmiyor. İklim değişikliğinden bahsedilen yerlerde de sorunun kaynağının petrol, kömür ve doğalgaz olduğu anlatılmıyor. 

Bazı kitaplarda ise Türkiye’nin iklim konusundaki çabaları övülüyor ve öğrencilere sorunun çözümüne dair yeterli bilgi verilmiyor.

12. sınıf Coğrafya kitabından

“Çocuklara doğruyu anlatmalıyız”

Ekosfer Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Hazal Acar, kitapların çoğunda iklim değişikliği konusunun doğal afetlerle ilişkilendirildiğini ve sorunun kaynağı petrol, kömür ve doğalgaz tüketimine dair net ifadeler kullanılmadığını söylüyor. Acar, tasarruf, filtre gibi önlemlerle konu hava kirliliğiyle karıştırılırken, çoğu kitapta salım veya emisyon yerine “salınım” yazıldığına da dikkat çekiyor:

“Yaptığımız tarama bize ilköğretim ve lise kademesindeki ders kitaplarının iklim konusunda birçok eksikliğe ve yanlış bilgiye sahip olduğunu gösterdi. Kitaplar arasında net bir bağlantı veya fikir birliği olmadığını da gördük. İklim krizinin başlıca kaynağının fosil yakıtlar olduğu net bir şekilde belirtilmediği gibi, çözüm önerileri de ‘kullanımı aza indirmek, filtre kullanmak’ gibi yanıltıcı unsurlar içeriyor. 

7. sınıf Fen Bilimleri kitabından

(Ekosfer Derneği Başkanı Özgür Gürbüz: Petrol, kömür ve doğalgazdan yenilenebilire geçişte iklim değişikliğinden hiç bahsedilmemiş, kaynakların azlığı neden olarak gösterilmiş.)

“Türkiye’nin iklim krizinin durdurma konusundaki çabalarının yeterli olup olmadığını söylemek gibi politik bir konu da bir ders kitabının işi olmamalı. İklim krizini gerçekten durdurmak ve emisyonları hızla sıfırlamak istiyorsak, fosil yakıtlardan çıkmamız gerektiğini ve çözüm önerilerini doğru bir şekilde çocuklara anlatmalıyız.”

8. sınıf Fen Bilimleri kitabından

(Gürbüz: Türkiye'nin iklim sisteminin korunması için önlem aldığı söylenmiş, "küresel iklim değişikliği konusunda ülkemizde umut verici gelişmeler yaşanmıştır" gibi ders kitaplarında olmaması gereken politik yorumlar yapılmış. Paris Anlaşması'ndan hiç bahsedilmezken Kyoto ile de yanıltıcı bilgiler verilmiş.)

Kitaplar iklim krizini nasıl ele alıyor?

Kitap taramasından öne çıkan başlıklar şöyle:

• Hayat Bilgisi 1, 2 ve 3. Sınıf kitaplarında iklim değişikliği konusu yer almıyor.
• Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) ait 5. sınıf sosyal bilgisi kitabında petrol, kömür ve doğalgazdan (fosil yakıtlar) sıkça bahsedilse de hiçbir yerde bu yakıtların iklim krizine neden olduğu yazmıyor.
• MEB’in 6. sınıf sosyal bilgisi kitabında “iklim değişikliği” kavramı iki kez, “küresel ısınma” ise dört kez kullanılmış. Küresel ısınmanın nedenleri arasında petrol, kömür ve doğalgaz sayılsa da sorunun bu kaynakların aşırı kullanımı olduğu söylenmiş. Küresel ısınma ile fosil yakıtlar arasındaki bağlantı ödev olarak öğrencilere verilmiş.
• 7. sınıf sosyal bilgiler kitabında iklim değişikliğine ayrılan bölümde sera gazları nedeniyle iklimin değiştiği belirtilmiş ancak sera gazlarının kaynağı yazılmamış. Fosil yakıt kullanımının azaltılması önlem olarak gösterilmezken, enerji verimliliği ve fidan dikimi çözüm önerilerini oluşturmuş. En masrafsız ve çabuk çözüm yöntemin ise enerji verimliliği olduğu belirtilmiş. Bu kitapta sıcaklık artışının 2 dereceyle sınırlanması gerektiği yazıyor.
• Fen bilimleri 5. sınıf kitabında iklim değişikliği ve küresel ısınma konuları yok. Petrolün toprak ve su kirliliğine yol açabileceği söyleniyor ama iklimi değiştirdiği anlatılmıyor. Aynı kitapta, “Eğer kullanılacaksa doğalgaz ya da kaliteli kömür tercih edilmelidir” şeklinde iklim krizini büyütecek bir önerme de var.
• Fen bilimleri 6. sınıf kitabında iklim değişikliği konusu işlenmiyor. Bu kitapta “Kömür, doğalgaz ve petrol gibi milyonlarca yılda oluşmuş enerji kaynaklarının 100 yıl gibi kısa sürede bu kadar azalması dünyanın geleceğini tehdit etmektedir. Bu yüzden bizler enerji kaynaklarını kullanırken daha dikkatli ve tasarruflu olmalıyız” deniyor. Fosil yakıtların kullanımı değil azalacak olması bir tehdit gibi anlatılmış.
• 7. sınıf fen bilimleri kitabında İklim değişikliği, küresel ısınma ve iklim krizi kavramlarına rastlanmadı. “Petrol ve kömür rezervlerinin giderek azalması, doğalgazın da sınırlı olması nedeniyle güneş, su ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına olan talep giderek artmaktadır” denerek, fosil yakıtların çevre sorunlarından dolayı değil azalmasından dolayı yenilenebilir enerji kaynaklarına geçildiği iddia edilmiş.
• 8. sınıf fen bilimleri kitabında iklim konusu var ancak petrol ve kömürün etkisinden bahsedilirken doğalgaza hiç değinilmemiş. “Sera gazlarının salınımı ile birlikte Dünya yüzeyindeki artan sıcaklıklar” gibi hem yazımda (doğru kelime “salım”) hem de tanımlamada (bahsedilen dünya yüzey sıcaklığındaki ortalama artış) hata yapılmış. Kitapta geçmişte kalan Kyoto Protokolü var ancak Paris Anlaşması diğerleri gibi bu kitapta da hiç geçmiyor. Kitabın 6. ünitesinde, “Türkiye, gerçekleştirdiği düzenlemelerle küresel iklim sisteminin korunmasına yönelik önlemleri almaya başlamıştır” şeklinde doğruluğu tartışmalı bir yorum yapılmış.
• 9 ve 10. yıla ait coğrafya kitaplarında insan kaynaklı iklim değişikliği hemen hemen hiç konu edilmiyor.
• 11 ve 12. yıla ait coğrafya kitapları ise iklim değişikliğini ve nedenlerini en açık şekilde yazan kitaplar. 12. yıl kitabında iklim değişikliği kavramı 115 kez yer alıyor ancak bu kitapta da “salınım” gibi yanlış yazımlara sıkça rastlanıyor.

(TP)