Halı Tezgahında Çocuk Ellerine Karşı: Rugmark
Böyle bir düşünceyle yola çıkan Rugmark Vakfı, çocuk emeğinin yoğun olarak kullanıldığı Hindistan'da tüketicileri, çocuk emeği kullanılmadan üretilen ürünler almaları için teşvik ediyor.
Vakıf, bu amaçla, bir "etiketleme sistemi" kullanıyor. Dünya çapında pek çok firmanın çoğunlukla çocuk emeğinin sömürülmesine karşı kullandığı bu "taktik", diğer alanlarda da kullanılıyor.
Rugmark Vakfı'nın yürüttüğü çalışma ayrıca, İnsan Hakları Mücadelesinde "Yeni Taktikler" projesi fikrini ortaya koyan önemli "taktik"lerden biri.
Gülümseyen bir yüz: Rugmark
Üzerinde gülümseyen bir yüz olan Rugmark işareti, halıların çocuk emeği kullanılmadan üretilmesini destekleyen, bunu yaygınlaştırmaya çalışan, yeni ve yaratıcı bir inisiyatifin simgesi. Rugmark Vakfı, 1994 yılında Hindistan'da kuruldu ve daha sonra çalışmalarını Nepal'de sürdürdü.
Program dünyadaki çocuk emeği kullanımının dörtte birinin gerçekleştiği ve yaklaşık 55 milyon çocuğun sağlıklarını, büyümelerini ve yaşamlarını etkileyen ağır endüstri koşulları altında çalıştırıldığı Hindistan'da başladı.
Bu endüstrilerden biri, yaklaşık 200 bin çocuğun uzun çalışma saatlerine tabi olduğu ve günde sadece bir öğün yemek aldığı, el yapımı halı dokuma endüstrisiydi.
Hindistan, dünyaya 150 milyon dolar değerinde elde dokunan halı ihracatı yapıyor. Hindistan'da üretilen el yapımı halılarla dış pazarda elde edilen gelirin üçte ikisi Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri'nden (ABD) sağlanıyor. Halı ihracatındaki büyüme, çocuk emeği kullanılarak maliyetin azaltılmasıyla karşılaştırıldığında Hindistan'daki halı atölyelerinde çocukların çalıştırılmasındaki artışa neden olan başlıca etkenlerden biri.
Çocuk emeğine karşı işbirliği
Kailash Satyarthi ve Bonded Labor Liberation Front'tan (Emeğin Serbestleşmesi için Birleşik Cephe) liderler 1980 yılında Yeni Delhi'de halı endüstrisinde çocuk emeğinin kullanılmasına karşı bir kampanya başlattılar.
Satyarthi, çocuk emeğinin kullanılmasına karşı çalışan sivil toplum örgütlerinin oluşturduğu South Asian Coalition on Child Servitude'u (Çocuk Emeğinin Kullanılmasına Karşı Güney Asya Koalisyonunu-SACCS) yapılandırdı.
SACCS ve gelişim üzerine çalışan diğer kurumlar çocuk emeği kullanılmadan halı üretilmesi için gönüllü bir sertifikasyon sistemi oluşturmak için çalışmaya başladılar.
SACCS; UNICEF ve Indo-German Chamber of Commerce ile Indo German Export Promotion Program'in (IGEP) de içinde bulunduğu çeşitli gruplarla birlikte halı üreticilerinin çocuk emeği kullanmaması için Rugmark Vakfı'nı yapılandırdı.
Üç adımlı araştırma süreci
Çeşitli halı tezgâhı sahipleri ve de ihracat ilişkileri yüzünden karşılaşılan önemli engellerden biri Rugmark halılarının çocuk emeği kullanılmadan üretildiğini ispat edebilmek ve bunu belirtmek için bir yöntem bulunmasıydı.
Rugmark'ın sivil toplum kuruluşlarının yöneticilerinden oluşan yönetim kurulu, 1995 yılının Aralık ayında vakfın kurulmasından sonra üç adımlı bir araştırma süreci üzerinde karar kıldı. Birincisi bir dizi denetimin ardından izin belgesinin verilmesiydi. İkincisi, beklenmedik denetimlerin gerçekleştirilmesi ve üçüncüsü ise halıların nerede, kim tarafından yapıldığını ve halıları kimin ihraç ettiğini belirten bir etiketin halıya iliştirilmesiydi.
Denetçilerin eğitimi
Rugmark Vakfı için çalışan ve eğitim alan denetçiler üç adımlı inceleme sürecini yürütüyorlardı. Düzenli incelemenin sağlanması için, eşlerin değiştiği gruplu çalışma yöntemi kullanılıyordu. Görüşme gerçekleşene kadar denetçiler hangi halı tezgâhına gideceklerini bilmiyorlardı.
Rüşvetin engellenmesi için, yaptıkları işe göre ücret alıyorlardı ve denetçilerden hiçbirinin halı tezgâhı sahipleriyle doğrudan ilişkisi yoktu. Denetçiler üreticilerle görüşüyor ya da tezgâhta çocuk emeğinin kullanıldığına dair herhangi bir ize rastlarlarsa halı tezgâhı sahiplerine durumun düzeltilmesi için sınırlı bir süre tanınıyordu.
Lisans sahibi olan halı tezgâhlarının hepsi Rugmark etiketini kullanamıyordu. Halı tezgâhlarının anlaşmaya uyup uymadığından emin olmak için habersiz denetimler yapılıyor ve ancak bu süreç içinde üretilmiş halılar sertifikalandırılıyordu. Etiketlendirme sistemi için her halıya farklı bir numara veriliyordu.
İhracat için "Rugmark" talebi
Çalışmanın ilk 20 ayında, Hindistan'daki Rugmark 13 bin halı tezgâhıyla çalışan 100 ihracatçı için lisans belgesi düzenledi ve 270 bin halı sertifikalandırıldı, etiketlendi ve pazara verildi. Bu halıların büyük bir kısmı dünyanın en çok doğu halısı ithal eden ülkesi Almanya'ya ihraç edildi.
Bugün Hindistan'dan Almanya'ya ihraç edilen halıların yaklaşık üçte biri Rugmark tarafından sertifikalandırılmış halılardan oluşuyor. Bu arada gittikçe artan bir oranla Kanada, Hollanda, İsviçre ve ABD'nin de içinde bulunduğu birtakım devletlerdeki ithalatçılar, yerel bağlantılarından Rugmark etiketi taşıyan halılar istiyorlar.
Çalışmanın yürütüldüğü ilk yıl içinde bağımsız Rugmark denetçilerinin gerçekleştirdiği habersiz denetimlerde denetçiler, Rugmark'ın lisans verdiği 408 halı tezgâhında yasadışı olarak çalıştırılan 760 çocuk buldular. 1996 yılının Eylül ayında, 164 halı tezgâhının lisansı iptal edildi.
Hindistan devleti de halı endüstrisi için Kaleen adıyla bilinen bir denetleme ve sertifikalandırma sistemi kurdu. Hindistan'daki halı tezgâhlarının yüzde 15'i Rugmark lisansı alabilmek için başvuruda bulundu. Rugmark Vakfı'nın Nepal'de de kurulmasıyla, elde edilen başarının ilk işaretleri ortaya çıktı.
Eğitim programlarına bağışlar, denetimlere destek
Rugmark'a bağlı ithalatçılar, halı ihracatından elde ettikleri gelirin yüzde birini okullara ve eğitim programlarına bağışlamayı kabul ettiler. Ayrıca halı ihracatçıları halı fiyatının yüzde 0.25'lik bir bölümünü denetimleri maddi olarak desteklemek için ödüyor.
Rugmark Vakfı, hukuksal denetim metotlarını güçlendirmek için büyük çaba harcıyor ve çalışmayı halı endüstrisinin tümü için işleyen bir sistem haline getirmek için birçok zorlukla karşılaşıyor.
Hindistan'da geniş bir alana, dağınık bir şekilde yayılmış halı tezgâhları denetimlerin gerçekleştirilmesini güçleştiriyor. Endüstrinin yapısı bir bütünlük göstermiyor. Bazı ihracatçıların tezgâhlarla yakın ilişkisi varken, ihracatçıların büyük bir kısmı işi aracılara devrederek üç adımlı sertifikasyon sürecinin bütününün sürdürülüp uygulanmasını zorlaştırıyor.
Tezgahtan alınan çocukların yeniden kazanılması
Ayrıca Rugmark yüzde yüz oranında çocuk emeği kullanılmadan üretilmiş halılar gibi bir iddiaya sahip olduğundan, hiçbir garantinin bu kadar kesin olamayacağı nedeniyle de eleştiriler aldı. Bu gibi eleştiriler olağan karşılanabilir fakat Rugmark'ın en kuvvetli eleştiriyi aldığı nokta halı tezgâhından alınan çocukların yeniden kazanılması konusundaki başarısızlığı üzerine oldu.
Sistem 1996 yılında şöyle yürüyordu; halı tezgâhında çalıştırılan bir çocuk bulunduğunda, denetçi Yeni Delhi'deki Rugmark ofisine çocuğun adını ve geçmişini bildiriyor, bilgi buradan Yeni Delhi'deki sivil toplum kuruluşları arasından çocuğun bulunduğu bölgede ofisi olan bir kuruluşa aktarılıyordu. Böylece sözkonusu STK, çocuğun bulunduğu yerdeki şubesini bilgilendiriyor, sonra da çocuğun ihtiyaçlarının karşılanması oradaki ofisin sorumluluğunda oluyordu.
Bu uzun süreç genellikle çocuğun ortadan kaybolması veya bir başka halı tezgâhına yerleştirilmesi ya da kibrit yapımı, inşaat veya fuhuş gibi çocuk için tehlikeli olan bir başka sektörde çalışmasıyla son buluyordu.
Bu sorunun çözümü için Rugmark, kendini çocuğun yeniden sektöre girmesi konusunda doğrudan sorumlu saymadı, bu sorumluluğu diğer STK'lara verdi. Nepal'deki Rugmark bu sorunun çözümüne yönelik olarak çocukları, durum uygun olduğu zaman, doğrudan okula ya da benzer güvenli ortamlara yolluyor. Rugmark'ın sahip olduğu fonların büyük bir kısmı araştırma ve raporlama işi için kullanıldığından rehabilitasyon için geriye çok az bir miktar kalıyor.
Engellerin varlığına rağmen, Rugmark Vakfı çocuk emeğiyle ilgili hassasiyet konusunda uzun bir yol aldı. Çalışmanın şu andaki duruşu düşük yüzdeler nedeniyle çok etkileyici görünmese de çalışmanın örgütlenmesi ve planları, çocuk hakları yönünde atılmış önemli bir adım. Ayrıca Rugmark Vakfı, genç bir örgüt olarak birçok insanın farkında olmadığı Güney Asya'da kullanılan çocuk emeğinin yaygınlığı ve önemli sonuçları konusuna dikkat çekilmesi için çok güçlü çalışmalar yaptı. (ÇÖ/BB)