Hak Haberciliği: Gündem Önde, Sabah Arkada!
Haziran'da Ülkede Özgür Gündem gazetesi toplam 2 bin 568 haberinin yüzde 11.37'sini oluşturan 292 haberi haklar alanına ayırarak, izlemeye alınan 12 gazete arasında en başa geçti. En sonda ise, toplam 3 bin 237 haberinin yüzde 2.19'unu oluşturan 71 haberi haklar alanından seçen Sabah gazetesi var.
Hak haberciliğine verdikleri önem bakımından Ülkede Özgür Gündem'i Haziran'da yüzde 7.05 ile Günlük Evrensel; 4.82 ile Radikal, 4.79 ile Birgün, ve 4.24 ile Cumhuriyet izliyor.
Ülkede Özgür Gündem, Haziran'da ayrı ayrı kadın, insan hakları, ifade özgürlüğü haberlerine de göreli olarak en çok yer veren gazete; en çok çocuk hakları haberine ise, Vatan yer vermiş.
Mayıs'ta Gündem başta Vatan sonda
Önceki ay elde edilen izleme sonuçlarına göre de, Ülkede Özgür Gündem toplam haberlerinin en büyük oranını haklar alanına ayırarak en başta, Vatan gazetesi ise en sonda yer almıştı.
Ülkede Özgür Gündem, Mayıs'ta toplam 2 bin 118 haberinin yüzde 12.46'sını oluşturan 264 haberini haklar alanından seçmiş; Vatan gazetesi ise toplam 3 bin 563 haberinin yüzde 2.64'ünü oluşturan 94'ünü haklar alanına ayırmıştı. Mayıs'ta Ülkede Özgür Gündem'i yüzde 7.66 ile Yeni Evrensel, yüzde 6.02 ile Birgün ve yüzde 5.94 ile Radikal gazeteleri izliyordu.
Çok satışlılarda az, az satışlılarda çok hak haberi
İzlemenin ortaya çıkardığı çarpıcı sonuçlardan biri "hak haberciliği"ne göreli olarak daha çok yer veren gazetelerin az satışlılar arasından çıkması. Hak haberciliğine göreli olarak diğerlerinden daha çok yer ayıran Yeniden Özgür Gündem, Günlük Evrensel, Birgün, Radikal ve Cumhuriyet gazetelerinin toplam satışları 5-11 Temmuz haftasında 137 bin 711 iken, geri kalan yedi gazetenin toplam satışı 1 milyon 997 bin 413'e ulaşıyor.
İslamcı gazeteler kadın haklarına daha az yer veriyor
İzlemeye alınan 12 gazeteden İslamcı eğilimleri belirgin Yeni Şafak ve Zaman gazeteleri, Haziran'da "insan hakları" konusuna göreli olarak daha çok yer verirken "kadın hakları" konusunda birbirlerini izleyerek son sıraya yerleşiyorlar.
İki gazeteden Yeni Şafak, kadın haklarında Mayıs'ta 9. sırada, Zaman Mayıs'ta da son sırada.
En çok ihmal edilenler çocuklar
Çocuk hakları, izlenen 12 gazetenin yer ve önem vermemek konusunda birbirlerinden pek az fark gösterdikleri tek alan. Haziran'da da Mayıs'ta da 12 gazetenin hiçbirinde çocuk haklarına ilişkin haberlerin oranı yüzde 1'e bile ulaşmıyor.
İfade özgürlüğüne daha çok ilgi
İfade özgürlüğüne yer verme konusunda genel toplamda ve diğer kategorilerdeki benzerlik bozuluyor, Haziran'da çok satışlı gazetelerden Yeni Şafak 4. sıraya, Milliyet 5. sıraya yerleşirken, Birgün 7. sırada kalıyor; Ülkede Özgür Gündem bu kategoride de ilk sırada, onu Günlük Evrensel ve Radikal izliyor.
En çok ilgi insan haklarına
İzlenen 12 gazete, çocuk hakları haberlerine hak haberciliği çerçevesinde göreli olarak en az yer vermek konusundaki benzerliği, insan hakları haberlerine göreli olarak en çok yer vermek konusunda da sürdürüyorlar. Mutlak sayı olarak da oransal olarak da izlenen bütün gazeteler, en çok hak haberini insan hakları alanından sunmuş okuyucularına.
Haziran'da bu alanda Ülkede Özgür Gündem toplam haberlerinin yüzde 5.02'sini ayırarak ilk sıraya yerleşirken Vatan yüzde 0.71 ile en sonda.
BİA2 ve hak haberciliği
Hak haberciliği izlemesi, IPS İletişim Vakfı tarafından sürdürülen "Medya Özgürlüğü ve Bağımsız Gazetecilik, İzleme ve Haber Ağı Projesi" kısa adıyla BİA2, kapsamında gerçekleştiriliyor.
Projenin amaçları şöyle sıralanıyor:
* Enformasyonun toplumsal ve kültürel değeri konusunda halkın duyarlığının artırılması;
* İfade özgürlüğü ihlallerinin izlenmesi ve ifade özgürlüğünün genişletilmesi doğrultusunda gerçekleştirilen reformların uygulanmasının özendirilmesi;
* Çoğulculuk ve kamu yönetimine katılımın geliştirilmesi için yerel medyanın güçlendirilmesi;
* Haklar konusunun daha çok ve daha nitelikli olarak haberleştirilmesi;
* Gazetecilik standartlarının ve meslek etiğinin yükseltilmesi.
İzleme kapsamında sürdürülen çalışmalar arasında üç ayda bir yayımlanan "Medya Özgürlüğü ve Hak İhlalleri" Gözlem Raporları da var. İkincisi Temmuz başlarında yayınlanan "Medya Gözlem" raporları, hükümet ve idarenin yazılı basın, radyo ve televizyonların seslerini özgürce duyurabilmesinin önüne koyduğu yasal ve fiili engellere dikkati çekmeyi; habercileri, meslek kuruluşlarını ve halkı ihlaller konusunda bilgilendirmeyi; idareyi ifade özgürlüğü yolunda gerçekleştirilmiş reformların sürdürülmesi bakımından uyarmayı hedefliyor.
"Hak haberciliği" izlemesi ise Türkiye medyasına bu alanda daha nitelikli ve daha kapsamlı bir habercilik için "hak haberciliği" alanında yaptıklarına ilişkin bir ayna tutmayı amaçlıyor.
İzleme nasıl yapılıyor?
Hak haberciliği izlemesi, günlük olarak izlenen 12 ulusal gazetenin haberleri arasında yer alan kadın, çocuk ve insan hakları ile ifade özgürlüğü konularındaki haberlerin ayrıştırılması, sayılması ve toplam haber sayısına, ayrı ayrı ve bir arada oranlanması yoluyla gerçekleştiriliyor.
Sıralama, her bir gazetenin kadın, çocuk, insan hakları ve ifade özgürlüğüne ayrılan haberlerin toplamının genel haber toplamına oranı ile elde ediliyor. Bu amaçla 12 gazetenin her biri bianet editörleri tarafından her gün haber konularına göre ayrıştırılıyor. Gazetelerin her gün yayınladıkları haber sayısı, haberler tek tek sayılarak bulunuyor. Sonuçlar bir veri tabanı üzerinde işlenerek, kadın, çocuk, insan hakları ve ifade özgülüğü kategorileri üzerinden genel haber sayısına oranlanıyor; dört kategorinin toplanarak genel haber sayısına oranlanmasıyla da genel sonuçlara erişiliyor.
12 gazete Türkiye'de sağ, sol, merkez ve İslami kamuoyunun oluşmasına yaptıkları katkı göz önünde tutularak seçildi. Bu 12 gazetenin toplam satışı 5-11 Temmuz haftasında Türkiye'de yayımlanan 36 gazetenin toplam satışının yaklaşık yarısına denk geliyordu.
Değerlendirmeye alınan "haberler" gerçekte yalnızca haberleri değil; bu gazetelerin bütün sayfalarında yer alan reklam ve duyurulardan gayri her tür girişi kapsıyor. İzleme kapsamında "haber" başlığı altında, haberlerin yanı sıra makaleler, inceleme ve araştırmalar, köşe yazıları da ele alınıyor. (EK)
Tablolar
"Hak Haberciliği İzleme" raporunun sayısal ve grafik tablolarına "xls formatında" erişmek için tıklayınız.