DİSK-AR’dan yeni rapor: Salgın azami destek asgari

Fotoğraf: Ömer Ertuğrul / AA

Haberin İngilizcesi için tıklayın

DİSK-AR, Türkiye'de ve dünyada COVID-19'un sosyal ve ekonomik etkileri için ayrılan kaynaklar üzerine yaptığı araştırmanın yenisini yayınladı.

"Türkiye: Salgın azami destek asgari" başlığını taşıyan rapora göre Türkiye, COVID-19’la mücadeleye oldukça sınırlı kaynak ayıran ülkelerden biri.

Türkiye pandemiyle mücadeleye milli gelirinin yüzde 2,7’si kadar nakit destek ayırırken, ABD yüzde 25,4, Yunanistan yüzde 21,1 ve Yeni Zelanda yüzde 19,3 oranında kaynak ayırdı.

Zengin ülkelerin ortalaması yüzde 17,3 olurken, yoksul ülkeler milli gelirin sadece yüzde 2’si kadar kaynak ayırabildi.

COVID-19 salgının büyük istihdam kayıplarına, ücretlerde azalmalara yol açtığını belirten DİSK-AR, bu durumun yoksulluğu ve eşitsizliği derinleştirdiğine dikkat çekti.

"Salgınla mücadelede derin bir küresel eşitsizlik var"

Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) veri setlerinden faydalanarak hazırlanan ve 187 ülkeyi kapsayan rapordan ayrıntılar şöyle:

"Hükümetler, COVID-19 kapsamında 2020 başından beri küresel olarak toplam 10,4 trilyon ABD doları nakit harcama ve dolaylı gelir desteği sağladı. Bu tutarın ülke gruplarına göre dağılımına bakıldığında yüksek gelirli ülkeler ile yoksul ülkeler arasında büyük bir uçurum olduğu görülüyor.

"Yüksek gelirli 10 G20 ülkesi 8,3 trilyon dolar, orta gelirli 10 G20 ülkesi 1,3 trilyon dolar, yüksek gelirli diğer 26 ülke 666 milyar dolar, orta gelirli diğer 82 ülke 317 milyar dolar ve yoksul 59 ülke ise 49 milyar dolar ek nakit harcama ve dolaylı destek sağladı.

Dünyada COVID-19 ile mücadele kapsamında yapılan nakit harcamaların ve

dolaylı gelir desteklerinin dağılımı 

"ABD tek başına tüm COVID-19 ek harcama ve nakit desteklerinin yüzde 51’ini sağlarken, yoksul 59 ülke toplam harcamaların sadece binde 5’ini gerçekleştirebildi. Türkiye tarafından sağlanan nakit destekler ise 19 milyar dolar civarında kaldı. Türkiye’nin yaptığı nakit harcama ve dolaylı destek miktarı küresel düzeyde harcanan tutarın sadece binde 1,8’i düzeyinde kaldı.

Seçilmiş ülkelerde COVID-19 ile mücadelede ek harcama ve dolaylı gelir destekleri (GSYH %) 

"Zengin ülkeler gayrisafi yurt içi hasılalarının ortalama yüzde 17,3’ü kadar nakit harcama ve dolaylı gelir desteği sağlarken, orta gelirli ülkeler yüzde 4,1 ve yoksul ülkeler ise yüzde 2 kadar destek sağlayabildi. Türkiye’nin sağladığı desteğin 2020 yılı GSYH’ye oranı ise yüzde 2,7’dir.

"COVID-19 döneminde nakit harcama ve dolaylı gelir desteklerinin en fazla olduğu ülke ABD oldu. ABD, GSYH’sinin dörtte birini bunun için ayırdı. ABD’yi ikinci sırada yüzde 21,1 ile Yunanistan ve üçüncü olarak ise yüzde 19,3 ile Yeni Zelanda takip ediyor. 10,7 milyon nüfusa sahip Yunanistan toplam 38,9 milyar dolar, 4,9 milyon nüfusa sahip Yeni Zelanda 40,4 milyar dolar nakit harcama ve dolaylı gelir desteği sağlamışken 84 milyon nüfusa sahip Türkiye yalnızca 19 milyar dolar tutarında destek sağladı.

"Seçilmiş ülkeler içerisinde COVID-19 döneminde en az nakit harcama ve dolaylı gelir desteği sağlayan ülkeler Meksika, Myanmar ve Nijerya oldu (yüzde 0,7). Bangladeş (yüzde 1,4), Mısır (yüzde 1,6) ve Vietnam (yüzde 1,7) GSYH’sinin yüzde 2’sinden daha az nakit harcama yaptı. Türkiye, seçilmiş ülkeler içinde oldukça düşük nakit harcama ve gelir desteği sağlayan ülkeler arasında yer alıyor.

"Türkiye düşük destek sağlayan ülkeler arasında" 

"Türkiye’nin COVID-19 ile mücadeleye ayırdığı toplam nakit harcama ve dolaylı gelir desteği GSYH’nin yüzde 2,7’si ve sağlık alanında GSYH’nin yüzde 0,4’ü kadar nakit harcama yaptığı görülüyor. Türkiye tarafından yapılan harcamaların çok önemli bir bölümü hükümet kaynakları dışından karşılandı. 

"IMF veri setinde Türkiye’nin COVID-19’a yönelik yaptığı ek harcamalar, nakdi yardım ve asgari emekli aylığına ilişkin tamamlayıcı ödemeler (22,5 milyar TL), işsizlik ödeneği (5,9 milyar TL), kısa çalışma ödeneği (33,2 milyar TL), çalışanlara nakdi ücret desteği (11,4 milyar TL), normalleştirme desteği (4,5 milyar TL), sosyal destek programı (8,8 milyar TL) ve esnaf desteği (4,6 milyar TL) olmak üzere 90,9 milyar TL olarak yer alıyor.

"Ayrıca yeme-içme, sinema, tiyatro, müze ve konaklama; işyeri kiralama hizmetleri, yolcu taşımacılığı, küçük ev aletlerinin bakım ve onarımı, düğün ve evlilik organizasyonları, konut bakım, onarım, boya ve temizlik; havayolu ile yolcu taşımacılığı ve eğitim-öğretim hizmetlerinde düşürülen KDV oranları ile düşürülen işyeri kira stopajı da 26,2 milyar TL tutarında vazgeçilen gelir olarak dolaylı destekler arasında yer almıştır. 

"Türkiye’nin COVID-19 ile mücadele için vatandaşlarına yönelik yaptığı sağlık dışı nakit harcamalar ve dolaylı gelir destekleri toplamı 16,7 milyar ABD doları (116,9 milyar TL) tutarında ve GSYH’nin yüzde 2,3’ü olarak hesaplandı.

"Türkiye’nin sağlık alanında yaptığı nakit harcamalar üniversite hastaneleri ve kurumlarının ilaç, aşı ve tıbbi malzeme harcamaları, koruyucu ekipman ve diğer ihtiyaçlar, Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) harcamaları ve sağlık çalışanları için performans ödemeleri olarak belirtilmiştir (18,6 milyar TL).

Büyütmek için TIKLAYIN

Türkiye'nin COVID-19 harcamaları ve dolaylı gelir desteklerinin bileşimi

"Böylece Türkiye’nin sağlık alanı ile sağlık dışı alanda yaptığı nakit harcama ve dolaylı gelir desteği toplamı 19,4 milyar ABD doları (135,7 milyar TL) ve 2020 yılı GSYH’nin yüzde 2,7’si olarak gerçekleşti.

"COVID-19 ile mücadelede Türkiye tarafından yapılan nakit harcamalar ve dolaylı gelir desteklerinin önemli bir bölümü bilindiği gibi İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılandı. Öte yandan azımsanmayacak bir bölümü ise Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonu ile “Biz Bize Yeteriz Türkiye’m” isimli bağış kampanyasından yapıldı. Dolayısıyla Türkiye tarafından yapılan nakit harcamalar ve dolaylı gelir desteklerinin büyük bölümünün doğrudan bütçeden/Hazine’den yapılmadığı görülüyor.

"Türkiye'de vatandaş destekleri az, şirket ve banka destekleri yüksek"

"COVID-19 döneminde yapılan nakit harcamaların ve dolaylı gelir desteklerinin tüm ekonomik ve mali desteklere oranı kaynakların vatandaşlara ve çalışanlara mı yoksa sermayeye mi daha çok aktarıldığını görebilmek açısından son derece önemlidir. COVID-19 döneminde yapılan nakit harcama ve dolaylı gelir desteklerinin toplam ekonomik göstergelere oranı ülkelere göre büyük farklılık gösteriyor.

"Yeni Zelanda tüm ekonomik desteklerin yüzde 92,3’ünü vatandaşlara ve çalışanlara yönelik ek harcama ve nakdi destek gerçekleştirdi. Yüzde 91,4 ile ABD ve yüzde 91,1 ile Avustralya, Yeni Zelanda’dan sonra vatandaşlarına en fazla nakit harcama ve dolaylı gelir desteği sağlayan iki ülke oldu.

"Türkiye’de COVID-19 salgınında yapılan toplam ekonomik ve mali desteklerin ve kolaylıkların yüzde 78’i şirketlere, işletmelere ve bankalara (sermayeye) sağlandı. Tüm desteklerin sadece yaklaşık beşte biri (yüzde 22) vatandaşlara ve çalışanlara yönelik ek harcama ve gelir desteği olarak gerçekleşti." (HA)