ALEVİLERİN "YENİ YIL"I
Dersim'de Gağan kutlamaları
Alevi geleneklerinde yeni yıla giriş olarak kabul edilen Gağan (Kal), her yıl 21 Aralık-13 Ocak arasında kutlanıyor.
Mezopotomya Ajansı'nın haberine göre, Dersim, Erzincan, Bingöl, Varto ve Sivas Alevilerince südürüle gelen geleneksel kutlamalar Dersim merkezde de, yaygın katılımla gerçekleştirildi. Kutlamalar kapsamında Gağan'a özgü kıyafetlerini giyen Kürtler, davul zurna eşliğinde Seyid Rıza Meydanı'na yürüdüler ve halaya durdular.
Rudaw'ın haberine göre, etkinlikte Kırmançça (Zazaca) dua okuyan ve kısa bir konuşma yapan Gureşan Ocağı'ndan Ümit Karabulut, yeni yılın herkese barış ve kardeşlik getirmesini ve kötülüklerden uzak bir yıl olmasını diledi.
Karabulut eski Gağanları da anlattı: "[...] Önceden Gağan'da evlere gidilir ve hediye verilirdi. Dün nasıl gezdik ve lokma topladık ve fakir insanlarla paylaştırdıysak bugün de öyle yaptık. Kültürümüzde Gağan'ın anlamı hem ziyaret etmek, yeni yılı kutlamak ve eğlenmektir." dedi.
Kutlamalara katılanlardan Zülfikar Esmer de, "Artık bu kültür kaybolmak üzere, gençler bilmiyor biz de istiyoruz ki, bunu yaşatalım ve gençler bu yolu sürsünler." dedi.
Toplanan lokmaların ihtiyaç sahiplerine dağıtılmasının ardından kutlamalar kent merkezinin yanı sıra ilçelerde de devam edecek.
Arka plan
Zamanın Alevi kültür ve inancındaki akışını değerlendirdiği makalesinde Nesimi Aday, Gağan'ı da kapsayan Kürt Alevi takviminde yeni yıl ve baharın birbirini izleyişini özetliyor.
NESİMİ ADAY YAZDI
Bir garip insan kılığında gelir kapınıza Xızır...
Kürt Alevi inancına (Rêya Heq-Hakyolu) göre; yıl ‘çile’ zaman aralığında ikiye ayrılır. İlk zaman dilimi 40, ikincisi, 20 ve üçüncüsü de 30 gün olmak üzere toplam 90 gün eder. Kürtçe "Çileya Mezin’’ (Büyük Kırk) denilen ve 40 (çil) gün süren bu zaman dilimi (21 Aralık-30 Ocak) aynı zamanda dervişlerin kırk günlük çilesine de tekabül ediyor. Yine yeni yıl bayramı olan Gaxan (Gağan) da bu süre içinde kutlanır. (Bkz. Gezik: Muhtelif.)
30 Ocak ile 20 Şubat zaman aralığına da ‘’Çileya Paşin’’ yani ‘’Son kırk’’ deniliyor. Xızır Orucu ise bu ikinci kırklık zaman diliminin sonu olan 20-21 Şubat’a kadar bitmiş oluyor.
Xızır Orucundan sonra ise Heftemal/Hewtomal günleri başlar. Cemrenin evrelerini içermesi bağlamında kainatın yedi günde yaratılması mitosuna kaynaklık eden bu günler ağırlıklı olarak Dersim ve Koçgiri bölgesinde silik olsa da yaşanıyor hala.
14 Mart - 21 Mart arasında geçen Heftemal/Hewtomal günleri bu döngüsel takvimin unsurlarından biri olarak önem arz eder.
Dört elementin (hava, su, toprak, ateş) yaşam döngüsündeki devri daimi 186 gündür. 21 Mart Newroz Bayramı ile başlayan bahar 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece yaz mevsimine dönüşür ve 8 Kasım’a kadar döngüyü devam ettirir. 6 Mayıs’ta başlayıp 8 Kasım’a kadar devam eden süre ise yılın ikinci yarısı olarak hesaplanır.
Hıdırellez Bayramı Gregoryan Takvimine göre (Miladi Takvim) 6 Mayıs günü, Jülyen (Rumi Takvim) takvimine göre 23 Nisan günü kutlanır.
Bu iki zaman aralığında yeni yıl olarak kutlanan Gaxan (Gağan) ile başlayıp, 13-14-15 Şubat’ta Xızır Orucu, 14-21 Mart arasında kutlanan Heftemal gibi kutsal günlerle Newroz’a ordan da Hıdırellez’e varır.
(AEK)