Çin ve Silikon Vadisi'nin Sosyal Kredi Sistemi: Bir Nevi Black Mirror

*Black Mirror dizisi Nosedive bölümünden.

Teknoloji haberleri yapan Fast Company dergisinden Mike Elgan imzalı haber, dünyada pekçok kişinin haberi bile olmayan bir uygulamadan bahsediyor.

"Çin'deki sosyal kredi sistemini hiç duydunuz mu?" diye başlayan haberde 2014'ten beri adımları atılan sistem anlatılıyor.

Çin hükümetine göre vatandaşların tüm sosyal medya kullanımlarını takip eden sistem "insanların iyi davranış sergilemesini" hedefliyor.

Gelecek yıl ülkede ulusal çapta uygulamaya geçecek sistem tıpkı finansal kredi puanı gibi işliyor.

Budizme, faturaları ödemeye teşvik eden puanlandırma sistemi, Çin yönetimi tarafından kabul edilemez görülen 'hükümeti eleştirme' gibi davranışlarda ise önlem alıyor.

Sosyal kredi puanına göre otellere kabul edilme, yüksek nitelikli işlere girebilme ya da çocukların özel okullara alınma gibi hayati konularda da etkili olacak.

Fikir bu haliyle, teknolojiyi konu alan "Black Mirror" dizisinin dördüncü sezonunun "Nosedive" isimli bölümünü andırıyor.

Dizide, sokakta birbiriyle selamlaşan insanlar, selamlaşma şekline göre puan veriyor, ofiste sevilme kriterleri puanlamayı da etkiliyor ve kişinin hayatına girebilecek sevgiliden işe kadar her şey bu puanlamaya göre belirleniyor.

Şu an 40 pilot proje var

Şu an itibariyle Çin'de lokal ya da sınırlı uygulamayla teknoloji devleri Alibaba ve Tencent gibi şirketlerin denediği 40 civarında proje var.

Pekin yönetimi 'kara liste' ve 'kırmızı liste' olmak üzere ulusal çapta iki liste tutuyor.

Bu listeler şu anda aranan ve geçmişinde suç kaydı bulunan insanlardan oluşuyor.

Çin hükümeti listeleri teknoloji platformlarıyla da paylaşıyor. Yani, Weibo adlı sitede hükümeti eleştiren birinin çocukları 'elit' kabul edilen bir okula alınmayabiliyor.

Toplum önünde küçük düşürme de Çin sosyal kredi sisteminin bir parçası. Kara listedeki insanlar TikTok videolarında yayınlanıyor, WeChat adlı sitede de lokasyon olarak gösteriliyor.

Ancak bazı Çinliler bile sistemin henüz farkında değiller. Bir ankete göre Çinlilerin yüzde 80'i ise sisteme sempatiyle bakıyor.

*Kırmızı ve kara listeler 'Cridet China' sitesinde yayınlanıyor.

Silikon Vadisi de benzerini yapıyor

Birçok Batı ülkesi Çin'deki sistemi eleştiriyor ancak paralel bir sistem şu anda ABD'de de gelişme aşamasında.

Silikon Vadisi ve teknoloji endüstrisine yön veren şirketler özel şirketlerce tutulan sosyal medya verileriyle benzeri bir sistem geliştirmek için çalışıyor.

Sigorta şirketleri

New York Finansal İşler Departmanı bu yılın ilk aylarında sigorta şirketlerinin sosyal medya paylaşımları üzerinden değerlendirme yapabileceğini söyledi.

Bu durumda, Instagram hesabınızdan bir elinizde martini, diğer elinizde patates kızartması ve ağzınızda bir sigarayla paylaştığınız bir poz sigorta şirketiyle ilişkinizi etkileyebiliyor.

Diğer taraftan Facebook'tan yoga yaparken paylaşılan bir fotoğraf da şirkete olumlu izlenim verebiliyor.

Sigorta şirketlerinin işlemler sırasında sordukları sorular, sosyal medya paylaşımlarınızla örtüşmüyorsa bu da müşteri olarak dezavantajınıza oluyor.

Uber ve Airbnb

Ev kiralama sitesi Airbnb, hem ev sahibi hem de gezgin modundayken sizi düşük puanlama ve olumsuz yorumlar nedeniyle engellenebiliyor.

Uber için de aynısı geçerli. Pekçok kullanıcı sadece müşterilerin sürücüleri puanladığını düşünüyor ancak, sürücülerin de sizi puanlaması için bir sistem var.

Eğer belli bir çıtanın altına düşerseniz Uber sizi engelleyebiliyor.

Dünyanın en çok tercih edilen mesajlaşma servislerinden biri olan Whatsapp'ta eğer çok sayıda kişi tarafından engellenmişseniz uygulama tarafından engellenebiliyorsunuz.

Peki sosyal kredinin neresi kötü?

Mike Elgan, "Peki bunun neresi kötü?" başlığıyla haberi şöyle bitiriyor:

Kimse şiddet içeren, kaba, sağlıksız, umursamaz, bencil ya da ölümcül sonuçları olabilecek davranışlardan hoşlanmaz.

Peki yeni teknoloji sistemlerini kullanarak herkesi iyi davranmaya teşvik etmenin neresi yanlış?

Sosyal kredilendirme sisteminin en rahatsız edici özelliği, bir anlamda yaşamınızı işgal etmesi değil esas olarak yasa dışı olması.

Bu sistemde "suçlar" yasal sistemin dışında cezalandırılır, bu da yasal temsiliyetin, jürinin, yargıcın, temyiz hakkının olmadığı yani masumiyet karinesinin gözetilmediği anlamına geliyor.

Sosyal kredi sistemi, yasal sistemin sinir bozucu komplikasyonları etrafında dönen bir sonuç.

Çin'in hükümet politikalarından farklı olarak, ABD'de ortaya çıkan sosyal kredi sistemi şu an için özel şirketler tarafından uygulanıyor.
Vatandaşlar, bu kuralların uygulanma tarzına itiraz etmek isterse, yeni bir kural belirleyici seçemez.

Ulaşım, konaklama, iletişim ve benzeri hizmetler için ödediğimiz ücretler teknoloji şirketleri tarafından kontrol edilir.

Silikon Vadisi'nin hizmetlerle ilgili kuralları giderek sertleşiyor.

Mevcut eğilim devam ederse, gelecekte bazı suçların Washington D.C. tarafından değil Silikon Vadisi tarafından cezalandırılması olası.

Demokrasiden, anonim şirketlere doğru kaygan bir yönelim var.

Bir başka değişle gelecekte, Anayasal haklar, kullanıcı lisans sözleşmelerinden daha az belirleyici olabilir. (PT)

*Çeviri: bianet.org.