Bir Hakkın Peşine, Bin İstisna
Avukat Mehmet Uçum, "Yazılı olarak bilgi vermemeleri durumunda kamu makamları açısında görevi ihmal suçu oluşur; Ceza hukuku bakımında sonuçları var" dedi.
Avukat Uçum: Bir hak, bin istisna
9 Ekim'de Meclis'ten geçen Bilgi Edinme Hakkı Yasası için 24 Ekim, Cumhurbaşkanı'nın onay için son gün.
Temel mantığın kamu işlemlerini vatandaşın bilgi edinmesine açılması olduğunu bildiren avukat Uçum, genelde olduğu gibi "bir kural veya hakkın peşine, bin istisna da" takıldığını açıkladı.
"Devlet sırrı" kilit kavram
Yasanın kaleme alınışını olumlu değerlendiren avukat Uçum, uygulamaya dair çekincelerini şu şekilde aktardı:
* Yasada "devlet sırrı" kavramı kilit kavram. Devlet sırrı olmadığı süre kamu makamları bilgiyi vermek zorundalar.
* Mantık ve de kural olarak, kamu işlemleri bilgi edinmeye açılıyor. Ancak bizde hep böyle yapılır ya, bir hakkın peşine bin de istisna takılır.
* Meclisten geçen yasada, "devlet sırrı" kavramı kilit kavram. Devlet sırrı olmadığı sürece kamu makamları başvuruya kurallarına uygun olarak isteyen bilgiyi vermek zorunda.
"Görevi ihmal suçu oluşur"
* Kamu makamlarının yazılı olarak bilgi vermemeleri durumunda onlar açısından "görevi ihmal" suçu oluşur. Bu suçun Ceza hukuku bakımından da sonuçları bulunuyor.
* Yasanın Cumhurbaşkanı'nca onayı için süre 24 Ekim'de doluyor.
* Örneğin, Barolar da, Türkiye Mimar ve Mühendis Odaları Birliği (TMMOB), Tabipler Birliği (TTB) de, kamu kurumlarının yanı sıra, kamu kurumları niteliğinde meslek kuruluşları oldukları için bilgi edinme yasanın kapsamındadırlar.
* Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) de bu kapsamdadır. Diğer tür kamu niteliğindeki kuruluşlar bu yasa kapsamındadır. Yasadan sadece gerçek kişiler değil tüzel kişiler de yararlanabiliyor.
* Belli şartlarda Türkiyede ikamet eden yabancılar da bu yasadan yararlanabilirler. Bu şartlar birincisi karşılıklılık şartı diğeri edinecekleri bilgilerin kendileri ile ilgili olması veya faaliyet alanları ile ilgili olmasıdır.
Bir örnek ile yasanın "sınırları"
* Demek ki, Türk vatandaşların ve tüzel kişiliklerin bilgi edinmesinde kendileri ve veya faaliyetleriyle ilgili olma şartı aranmıyor.
"Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) suç duyusunda bulunduğu gazetecilerin listesi veya sayısı" ile ilgili bilgi istenilmesine ilişkin BİA'nın verdiği örneği değerlendiren avukat Mehmet.Uçum, kamu makamlarının söz konusu bilgiyi vermek zorunda olduklarını bildirerek, Bilgi Edinme Hakkının Sınırları ile ilgili şu eklemeyi yaptı:
* Devlet sırrı kavramı olmadığın durumlarda, pratikte, bazen de kişi hakları kavramı yanıtın olumsuz olmasına yol açabilir.
* Örneğin, Adalet Bakanlığı istenilen bilgi kapsamında hakkında suç duyurusunda bulunulan kişilerden izni koşul olarak gösterebilir.
* Çünkü onların onayı olmadan isim açıklayamaz. O nedenle, belki isim isim değil ama bir rakamla yanıt verilebilir.
Yanıt olumsuz ise gerekçesi de verilir
* Belge isteyenler belge ile ilgili maliyetleri yatırmadıkları durumda taleplerinden vazgeçilmiş sayılacaklar.
* Ayrıca, bu yasanın çağımıza uygun bir özelliği de elektronik ortamda başvurunun yapılabilmesinin ve yanıtlanabilmesinin sağlanmasıdır.
* Olumsuz bir yanıt durumunda reddin gerekçesi ve redde karşı yapılacak başvuruların da belirtilmesi zorunludur.
İstisnalar
* Bu konuda Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu'na başvuru yapılabilir. Kurul'un ise 30 iş günü içerisinde yanıt vermesi zorunlu. Vatandaşın bu kurula başvurusu idari yargıya da başvuru süresini durdurur.
* Yargı denetimi dışında kalan işlemler (Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler, Askeri Şura'nın işlemleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun işlemleri), devlet sırrına ilişkin bilgi ve belgeler, kişinin çalışma hayatını ve mesleki onurunu etkileyecek olanlar konusunda kişi bilgi alamaz.
* Bu şekilde bilgi edinilse bile, bu hak işlemin yargı denetimine açılması sonucunu doğurmaz.
* Açıklanması ya da zamanından önce açıklanması halinde, ülkenin ekonomik çıkarlarına zarar verecek veya haksız rekabet ve kazanca sebep olacak bilgi veya belgeler, bu Kanun kapsamı dışındadır.
* Sivil ve askeri istihbarat birimlerinin görev ve faaliyetlerine ilişkin bilgi veya belgeler, bu Kanun kapsamı dışındadır. Ancak, bu bilgi ve belgeler kişilerin çalışma hayatını ve meslek onurunu etkileyecek nitelikte ise, istihbarata ilişkin bilgi ve belgeler bilgi edinme hakkı kapsamı içindedir.
"Mağdursanız dava açabilirsiniz"
* Ayrıca, İdari soruşturmaya ilişkin bilgi ve belge istenilmesinde de bazı istisnalar getirildi.
* Devlet sırrı kavramı için geçerli olduğu kadar tüm yasanın uygulanması açısından da önemli bir nokta var: Devletin, bu yasayı uygulayan İdarenin, bu kavramların içini nasıl dolduracağı önemli.
* Bu yasanın uygulanmasında sorun da yaratabilir. Olası sorunlara Danıştay ve İdare Mahkemeleri'nin kararları bu konuda önem taşıyor.
* Hukuki ve cezai yaptırımları olan bir kanun. Yürüttüğünüz çalışma için bilgi önemli ise, bilgi verilmemesi durumunda zarara uğradıysanız hukuki yollara başvurabilirsiniz. Buna karşılık hem hapis cezası hem de disiplin cezası öngörülebilecek durumlar bulunuyor. (EÖ/BB)