Bir ayağı olmayan engelli mahpusa “ayakta sayım” uygulaması
HEDEP Urfa Milletvekili Dilan Kunt Ayan ve Şırnak Milletvekili Nevroz Uysal Aslan, bir eli ve bir ayağı olmayan engelli mahpus Şaban Kaygusuz’un durumuyla ilgili Meclis İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Başkanlığı’na başvurdular ve önerge verdiler.
Komisyona yaptıkları başvuruda, hapishanelerde Adalet Bakanlığı kriterlerince engelli olarak kabul edilen yüzlerce mahpus bulunduğunu, birinin de Kayseri Bünyan 2 Nolu T Tipi Kapalı Cezaevi’nde tutulan yüzde 90 engelli Şaban Kaygusuz olduğunu belirttiler:
“2018 yılında bir çatışmada yaralandıktan sonra tutuklanan Kaygusuz, Şırnak’tan Van’a bir hastaneye sevk edilmiş ancak tedavisi tamamlanmadan, yaralı bir şekilde Siirt Cezaevi’ne götürülmüştü. Bir ay burada tutulan Kaygusuz, daha sonra Diyarbakır D Tipi Cezaevi’ne sevk edildi. Kaygusuz, 3 yıl Diyarbakır’da tutulduktan sonra Ekim 2021’de “güvenlik” gerekçesiyle Kayseri Bünyan 1 Nolu T Tipi Kapalı Cezaevi’ne götürüldü.”
Hak ihlalleri
Başvuruda, Şaban Kaygusuz’un sadece Kayseri Bünyan Cezaevinde yaşadığı hak ihlallerinden bazıları şöyle sıralandı:
· Sağ eli ve sağ ayağı olmayan yüzde 90 engelli Kaygusuz, Kayseri Bünyan Cezaevi girişinde çıplak arama işkencesine maruz kaldı.
· Kaygusuz, bir ayağı olmamasına rağmen ayakta sayım dayatmasına maruz kaldı.
· Tek başına giyinemeyen, birçok ihtiyacını tek başına karşılayamayan ve tek başına bir odada yaşaması mümkün olmayan Kaygusuz, günlerce tekli hücrede tutuldu.
· 23 Ocak 2022’de cezaevinde gardiyanların “Ne mutlu Türküm diyene” söylemi dayatmalarına karşılık vermediği için fiziki saldırıya uğradı. Bu saldırıda bir mahpusun bacağının kırıldığı o dönem basına da yansıdı.
· 2 ve 9 Mart 2023’te götürüldüğü hastanede kendisine tekerlekli sandalye verilmedi. Doktorunun “sevk sırasında terleme ve sıcaktan dolayı iltihap oluşması tehlikesine karşı protezlerini takmama” uyarısına uyarak protezini takmayan Kaygusuz’a ring aracında bulunan tekerlekli sandalye getirilmedi ve tek ayak üstünde sekerek ring aracına götürüldü. Ring aracında da uzun süre bekletildi.
· Sürekli aşağılama ve kötü muameleye tabi tutuldu. Cezaevlerine rızası dışında sevk/sürgün edildi. Tedavi hakkı engellendi.
Tekerlekli sandalye isteyen engelli mahpusa: “Git kendin getir”
ATK: Cezaevinde hayatını yalnız idame ettiremez
Meclis İnsan Hakları İnceleme Komisyonuna yapılan başvuruda, cezaevlerindeki adaletsizlik, hukuksuzluk, ayrımcı, ötekileştirici söylem ve pratiklerin yanı sıra cezaevlerinin dizaynı nedeniyle engelliler, fiziksel erişilebilirlik imkanlarının olmaması dolayısı ile birçok hak ihlaline maruz kaldığı da belirtildi:
“Engelli bir kimsenin kendi imkânlarıyla yer değiştiremeyeceği bir cezaevinde tutulması dahi İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme’nin 3. maddesi anlamında “aşağılayıcı bir muamele” teşkil ettiği AHİM kararları ile sabittir. (Engelli bir mahkûm için bkz. Vincent/Fransa, No. 6253/03, 24 Ekim 2006)
Tüm bu ağır insan hakları ihlallerinin yanı sıra Şaban Kaygusuz’un rızası dışında sevk adı altında sürgün edilmesi nedeniyle ailenin ziyaret etmesi de zorlaştı.
Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin 3 Eylül 2019 tarih ve 3996 sayılı raporunda Şaban Kaygusuz’un mevcut hali ile cezaevinde kalmasının sakıncalı olduğu belirtildi.
Siirt 2 Ağır Ceza Mahkemesi’nin 28 Kasım 2019 tarihli yazısı ile ATK’ya Kaygusuz’un cezaevi şartlarında kalmasında sakınca olup olmadığı soruldu. Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu Başkanlığı (ATK) 3.İhtisas Kurulu’nun Mahkemeye verdiği cevapta 11 Aralık 2019 yılında kurumda yapılan muayene sonucunda Kaygusuz’un cezaevi şartlarında hayatını yalnız idame ettiremeyeceği belirtilmesine rağmen tahliye edilmedi.”
Talepler
HEDEP milletvekilleri, Komisyondan taleplerini şöyle sıraladı:
“Engelliliğin ve engelli kişilerin ceza infaz rejimine tabi tutuldukları süreçlerde nelerle karşılaştıklarını, ihtiyaçlarını; engelliler ve erişilebilirlik çerçevesinde hapishanelerin yapısının incelenmesi,
Engelli mahpusların hapishanelerdeki yaşam kalitesini iyileştirebilecek önerilerin ortaya konulması,
Şaban Kaygusuz’un uğradığı işkence ve kötü muamele iddiaları hakkında etkin inceleme ve soruşturma yürütülerek, tespit edilmesi halinde fail ve sorumlular ile bu suçlarda ihmali bulunan kamu görevlileri hakkında gerekli suç duyurularının yapılması,
Şaban Kaygusuz’un içinde bulunduğu koşulları yerinde incelemek üzere Hükümlü ve Tutuklu Haklarını İnceleme Alt Komisyonu’nu tarafından Kayseri Bünyan Cezaevi’ne bir ziyaret gerçekleştirilmesini ve yüzde 90 engelli olduğu belirtilen mahpusun cezaevinde kalabilmesine yönelik koşulların yerinde incelenerek raporlaştırılması,
Engel durumlarına göre tek başına cezaevinde kalma imkânı bulunmayan mahpusların, insanlık onuruna yakışır şekilde tutulmaları ve alternatif infaz usulleri geliştirmek için yasal düzenleme ve çalışmaların yapılması amacıyla Komisyonun kapsamlı bir çalışma başlatması.”
Derneğin Nisan 2022 tarihli hasta mahpuslar raporuna göre, 651’i ağır olmak üzere en az 1517 hasta mahpus bulunuyor. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, 1 Kasım 2023 itibari ile 405 hapishanede 273 bin 405 tutuklu ve hükümlü var.
(AS)