bianet Cins Bakışı Sözlüğü Gündemde
IPS İletişim Vakfı Başkanı Nadire Mater, beş yıl önce gazeteciler için yayımlanan sözlüğü, Kadın Eserleri Kütüphanesi'nin (KEK) önderliğinde 2006 yılında tamamlanması planlanan "Cinsiyetçilikten Arınmış Türkçe Kadın Konulu Kavramlar Dizini-Thesaurus" çalışması bağlamında hatırlatıyor.
IPS İletişim Vakfı'nın yayınladığı broşür, uluslararası haber ajansı Inter Press Service'in ( IPS ) öznesi erkek olan medya dilinin değiştirilmesi, kadının görünür kılınması amacıyla 1994'te başlattığı çalışmaya dayanıyor.
Neden böyle bir çalışma?
Mater, nihayet bu alanda özgün bir çalışmanın başlatılmasının önemine işaret ediyor ve Cins Bakışı Sözlüğü'nün 2000 adet basıldığını, yaygın ve yerel basına altı yıl boyunca ücretsiz olarak dağıtıldığını anlatıyor.
"Üretenler ve yayın politikasını belirleyenler esas olarak erkek olduğuna, erkek egemen bakıştan hareket ettiklerine göre, medyada kullanılan dil de erkek ne yazık ki... En basitinden bir kadın bilimciye 'bilim adamı', bir kadın politikacıya 'devlet adamı' dememek önemli."
Altı yılda, Mater'in sözünü ettiği "erkek dil" çok az değişti. Kadın gazeteciler arasında bile artık bir nevi içselleştirilen bu erkek dili belki de bilinçsizce kullanmayı sürdürenlere rastlanıyor, insanlıktan söz ederken, "insanoğlu" demekte beis görmüyor.
Mater, bianet'in kullandığı kavram sözlüğünün, IPS'nin 1995'te düzenlediği seminerlerde habercilerin saptadığı anahtar kalkınma terimleri ve benzer sözlüklerin, özel dizinlerin taranmasıyla ortaya çıkarıldığını belirtiyor ve "Bizim kullandığımız dizinde 115 terim yer alıyor" diyor.
"Gazeteciler için Cins Bakış Sözlüğü" nü Türkçeleştirirken birtakım sıkıntılar yaşandığını belirten Mater, "Yerleşik karşılıklarının bulunmayışı, varolan karşılıkların yazımda akıcı bir anlatıma olanak vermeyişiydi bunlar. Bu nedenle sözlükte yer alan kimi sözcüklerin kökenleri ve evrimlerine ilişkin açıklamalar İngilizce baskısından olduğu gibi çevrildi" dedi.
Cins Bakış Sözlüğü'nde neler var?
"Cins Bakışı Sözlüğü"nün oluşturulması iki ölçüte göre gerçekleştirildi.
* Kalkınmada kadın ve erkeklerin cins temelindeki rolleri ve olayların ve süreçlerin kadınlar ve erkekler üzerindeki cins temelinde farklılaşmış etkilerinin anlaşılması, tanımlanması ve çözümlenmesiyle ilgili oluşları.
* Kalkınma konularının IPS haberlerindeki kullanımı.
Sözlük, içeriğinde yer alan terimlerin olası bütün anlam ve bağlamlarını ele alma iddiasında değil.
Kavramların farklı kültürlerde büründükleri farklılık ve çeşitliliği veren bir genel tanımın yanı sıra, bağlam bilgisi ve örnekleri sunuluyor.
"Cins Bakışı" sözlüğünün ilk bölümü "Sözlük"ü oluşturuyor. İkinci bölümse, "Sorunlu Sözcüklere Seçenekler" başlığını taşıyor. Bu bölüm, yanlı terimlerle onların yerlerine kullanılmaları tercih edilen yansız terimleri içeriyor.
Örneğin, adam sözcüğünün yerine önerilen, kişi, insan, erkek; zenci yerine ise siyah, Afrikalı Amerikalı (ABD'de); aktör yerine ise öğe, fail, etken.
Üçüncü bölümdeyse "Cins Körlüğü Haber Olmasın" yer alıyor. IPS haberlerinde de sıkça karşılaşılan ve medyada kadınların rollerini silikleştiren, seslerinin işitilmesini zorlaştıran kimi sözcüklerin listesi sunuluyor. Ayrıca muhabir ve editörlerin haberlerin derinlik kazanması ve niteliğinin yükselmesi için sormaları gereken sorular da veriliyor.
Örneğin, çocuk, çocuklar, köylüler,işçiler, göçmenler (Bu kelimelerde esas olarak söz edilenin erkek olduğu ya da bu işi/eylemi kadınların yapmadıkları düşünülüyor.) (AD)
* Gazeteciler İçin Cins Bakışı Sözlüğü'ne İnternet üzerinden ulaşmak için tıklayın.
Sözlüğün kaynakçalarından seçmeler
* Appelman, Simone. Hep Bilmek İstediğiniz Herşey: Yeni Nüfus Kavramları Üzerine Cins Bakışıyla Yorumlar ve Sözlükçe; (Everything You Always Wanted to Know: Lexicon and Comments on the New Population Concepts from a Gender Perspective;Vrouwenberaad Ontwikkelingssamenwqekking. 1944)
* Barrig, Maruja and Andy Wehkamps (ed.) Cins ve Kalkınma Planlaması Deneyimleri, (Sin morir el intento: experiencias de planification de genero en el desarrollo,Lahey: Novib. 1995)
* Birleşmiş Milletler. Kahire Deklarasyonu ve Eylem Platformu. Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı (Cairo Declaration and Platform of Action. International Conference on Population and Development (ICPD), Kahire, Mısır, 5-13 Eylül 1994)
* Bonder, Gloria. Kadınlar ve İletişim: Bir İttifak Olanağı (Mujer y Comunicacion: una alianza posible Buenos Aires: Centro de Estudios de la Mujer; 1995)
* Bunch, Charlotte. Tutkulu Politika: Feminist Teori Eylemde. (Passionate Politics: Feminist Theory in Action; New York, St. Martin Press. 1987)
* Buvinic, M. Üçüncü Dünya Kadınları İçin Projeler: Uyumsuzlukların Açıklanışı. (Projects for Women in the Third World: Explaining their Misbehavior; Washington, DC, International Centre for Research on Women. 1984)
* International Cinsler Üzerine Sözcük Bankası. (Women's Tribune Center. "A Gender Word Bank", Gender Training Electronic Digest, Sayı 4, Ağustos 1996)
* Miller, Casey ve Kate Swift. Yazarlar, Editörler ve Konuşmacılar İçin Cinsiyetçi Olmayan Yazım Elkitabı. (The Handbook of Nonsexist Writing for Writers, Editors and Speakers, London, The Women's Press Handbook Series. 1995)
* Moser, Caroline. Üçüncü Dünyada Cins Planlaması: Pratik ve Stratejik Cins Gereksinimlerinin Karşılanması. (Gender Planning in the Third World: Meeting Practical and Strategic Gender, Needs World Development. 1995)
* Capek, Mary Ellen S. A. Kadınlar İçin Eş ve Karşıt Anlamlar Sözlüğü (Women's Thesaurus, New York, The National Council for Research on Women. 1987.