Aryeh Neier: Geçiş Dönemi Adaleti Yeni Hukuki Zemin Yarattı

ABD'de ve dünyanın her yerindeki insan hakları ihlâllerinin önlenmesi için mücadele eden Aryeh Neier, İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Açık Toplum Vakfı'nın düzenlediği sempozyuma katıldı.

Neier yarım yüzyıla yakın bir süredir yürüttüğü bu mücadelede edindiği tecrübesini aktardı ve bugün Türkiye dâhil dünyanın büyük bir kısmını yakından ilgilendiren bir sorun olan "insanlığa karşı suçlar" konusunu ele aldı.

İstanbul Bilgi Üniversitesi Dolapdere Kampüsü mahkeme salonunda gerçekleşen Prof. Dr. Turgut Tarhanlı'nın da katıldığı "Bir Dünya Hareketi: İnsanlığa Karşı Suçlar ve Sorumluluk" adlı sempozyumda, gerçek komisyonları, uluslararası ceza mahkemesi, soykırım ve insanlığa karşı işlenmiş suçlar konuşuldu.

Gecikmiş adalet sağlandı

Gerçek komiteler, gerçek komisyonlar ve uluslararası ceza mahkemelerinin kuruluş aşamalarını anlatarak konuşmasına başlayan Neier, "Gerçekleşen bu gayretler neticesinde hem bireysel olarak, hem de kolektif olarak ülkeler geçmişin suçlarıyla gecikmiş adaleti sağladı. Komisyonlar toplumların geçmişte yaşanmış insan hakları ihlalleri, büyük ölçekli katliamlar ya da başka türden şiddetli toplumsal travmalarla yüzleşmelerine olanak verdi. Birçok komutan yaptıkları işkenceleri, işledikleri suçları anlatmak durumunda kaldı" dedi.

Son 20 yılda görülen 60 davada hükümet başkanlarının yolsuzluktan ya da insan hakları ihlallerinden yargılandığını söyleyen Neier davaların çoğunun karara bağlandığını belirtti..

Neier'e göre savaş zamanlarında işlenen suçların en büyüğü olan insan kayıpları, uluslararası desteğin kaybedilmemesi için o ülkelerin orduları tarafından gizleniyor.

Gerçek komisyonlarının geçiş dönemi adaleti kavramına dayandığını söyleyen Neier, komisyonların amacını şöyle tanımlıyor: "Yaygın ve sistematik olan insan hakları ihlallerini ortaya çıkartmak; sorumlularına ve sonuçlarına dair soruşturma ve belgeleme yapmak ve ülkelere tespit edilen sorunlu durumun iyileştirilmesi için gerekli önerilerde bulunmaktır".

Yeni bir adalet mekanizması

Hakikat komisyonlarının Latin Amerika, Afrika ve bazı uzak Asya ülkelerindeki deneyimlerinden sonra yeni bir adalet mekanizması olarak işletilmeye başlandığını vurgulayan Neier, "Geçiş dönemi adaleti alanı genişleyip çeşitlendikçe, uluslararası hukukta da önemli bir zemin kazandı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin ve Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Kurulu'nun ve diğer birimlerin de desteğiyle 2002'de Uluslararası Ceza Mahkemesi kuruldu. Savaş suçları, insanlığa karşı işlenen suçlar, soykırım suçları ve saldırı suçlarına bakan uluslararası mahkeme geçiş dönemi adaletinin tarihinde son derece önemli bir adımı teşkil ediyor" dedi.

İnsanlığa karşı işlenmiş suçlarda zamanaşımı olmaz

Konuşmasının bitiminde 13 Mart'ta görülen Sivas Katliamı Davası'nda verilen "zamanaşımı" kararı hakkında sorulan bir soruya yanıt veren Neier, "İnsanlığa karşı işlenmiş suçlarda bu kişilerin asker ya da sivil olması fark etmez. Büyük bir gruba karşı işlenmiş bir suç insanlığa karşı işlenmiş suç teşkil eder" dedi.

Neier soykırımı ulusal, etnik veya dini bir grubu kısmen veya tamamen yok etmek kastıyla işlenen fiiller olarak tanımladı.  İnsanlığa karşı işlenmiş suçların ise siyasi ve ırksal bir neden olmadan halka karşı yaygın veya sistematik bir saldırı kapsamında işlenmiş suç olduğunu söyledi. (RDY/HK)

Aryeh Neier kimdir?

Aryeh Neier (d. 1937) halen Uluslararası Açık Toplum Vakıflar Ağı Başkanı olarak görevini yürütüyor. Neier, 1978'de kuruluşunda da yer aldığı, İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün (HRW) direktörlüğünü 12 yıl boyunca yürüttü. HRW öncesi 15 yıl boyunca Amerikan Yurttaş Hakları Birliği'nde (ACLU) yer aldı ve birliğin ulusal direktörlüğü görevini sekiz yıl boyunca üstlendi.

New York Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak çalıştı. Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin kuruluşunda aktif görev yaptı. Gazetecileri Koruma Komitesi'nin (CPJ) başkanlığı görevini yürüttü. Komite basın özgürlüğü alanında yaşam boyu başarı için verilen "Burton Benjamin Memorial Ödülü"nü 2010 yılında Neier'e verdi.

The Nation'da köşe yazarlığı yaptı, New York Times, Washington Post, Boston Globe, International Herald Tribune ve Foreign Policy gibi yayınlarda makaleleri yayımlandı.