Aklı karışanlar için İsrail boykotu: Hangi şirket, niçin boykot ediliyor?

İsrail'in, 7 Ekim'de Hamas'ın saldırısı sonrası Gazze Şeridi'ne yönelik başlattığı savaş 39. gününde sürerken dünya çapındaki kitlesel protestolar da devam ediyor. Ancak bugüne kadar saldırıların durdurulmasına yönelik bir ilerleme kaydedilmiş değil.

Diplomasiden süreç alamayan kitleler İsrail’e ilişkili firmalara boykot çağrısı yapıyor. Amaç ekonomik baskıyla İsrail’e savaşta geri adım attırmak.

Ancak İsrail’le bağlantılı firmaların boykot edilmesi 7 Ekim sonrasını kapsayan yeni bir süreç değil. Hatta sadece bunun için kurulmuş bir örgüt dahi var: 'Boycott, Divestment and Sanctions (BDS)'. Türkçesiyle 'İsrail'e karşı Boykot, Yatırımların Geri Çekilmesi ve Yaptırımlar Hareketi'.

BDS, 2005’te İsrail'in Filistin topraklarındaki politikalarını protesto etmek amacıyla başlatılmış bir uluslararası kampanya. 170 Filistinli sendika, mülteci ağı, kadın örgütleri, mesleki dernekler, halk direniş komiteleri ve diğer Filistinli sivil toplum kuruluşları tarafından başlatılan sivil bir inisiyatif.

Kurulduğu günden bu yana üç talepleri var:

• Tüm Filistin ve Arap topraklarının (Batı Şeria, Doğu Kudüs, Suriye'nin Golan Tepeleri) işgaline ve sömürgeleştirilmesine son verilmesi ve ayrım duvarının yıkılması.
• İsrail'in Arap-Filistin vatandaşlarının tam eşitlik haklarını tanıması
• BM'nin 194 sayılı kararında öngörüldüğü gibi İsrail'in Filistinli mültecilerin evlerine ve mülklerine dönme haklarına saygı duyması.

Ekonomik, kültürel ve akademik boykot

BDS kurulduğu günden bu yana “uluslararası hukuka uyana kadar İsrail'e şiddet içermeyen baskı yapılması” çağrısında bulunuyor. BDS boykotu ekonomik, kültürel ve akademik olmak üzere üç temel üzerinde yürütüyor. Ayrıca güncellenen bir şekilde boykot listeleri yayımlıyor.

2015’te ABD merkezli Rand Corporation isimli kuruluşun hazırladığı rapora göre, İsrail ekonomisine yönelik boykot, İsrail'in gayri safi yurt içi hasılasında (GSYİH) 10 yıl içinde kümülatif olarak yaklaşık 15 milyar ABD doları tutarında bir zarara yol açtı. Bu da İsrail’de kişi başına düşen GSYİH'de yüzde 3,4'lük bir düşüşe neden oldu. İsrail'in 500 milyar ABD dolarını aşan mevcut yıllık GSYİH'si dikkate alındığında yaklaşık yüzde 3’lük bir dilimi temsil ettiği söylenebilir. Boykotun yayılmasının İsrail’in ekonomisine daha büyük zararlar vereceği aşikar.

Ancak BDS'nin boykot çağrısı yaptığı listeler zaman içinde değişebiliyor. Bu nedenle BDS’nin güncel yayınlarını takip etmek önem kazanıyor.

BDS Hareketi, 7 Ekim’den sonra bir boykot listesi paylaştı. Listeyi de ‘tüketici boykotu’, ‘elden çıkarma’, ‘baskı (boykot dışı)’ ve ‘organik boykot’ olarak dörde ayırdı. Ayrıca BDS’nin boykot çağrısı maksimum etkiyi sağlamak için az sayıda şirket ve ürüne odaklı.

BDS’nin yayımladığı son liste ise şöyle:

Tüketici boykotu

BDS hareketi, aşağıdaki şirketlerin İsrail'le suç ortaklığı konusundaki kanıtlanmış sicili nedeniyle tamamına boykot çağrısı yapıyor.

• Siemens

Dünyanın önde gelen teknoloji şirketlerinden olan Almanya merkezli Siemens; Yunanistan, Güney Kıbrıs ve İsrail’in elektrik şebekelerinin deniz altından geçirilecek kablolarla birbirine bağlanmasını öngören EuroAsia Interconnector projesinin inşasını üstlendi.

Plana göre İsrail ve Avrupa Birliği, işgal edilen Filistin topraklarında ve yasadışı yerleşim yerlerinde fosil yakıtlardan elektrik üretimi yapacak.

• Puma

Almanya merkezli spor malzemeleri üreticisi Puma, İsrail'in Filistin topraklarında kurduğu yasadışı yerleşimlerdeki takımları yöneten İsrail Futbol Federasyonu'na sponsorluk yapıyor.

• Carrefour

Fransa merkezli uluslararası süpermarketler zinciri Carrefour, İsrail’in Filistin halkına karşı işlediği savaş suçlarına karışıyor. Gazze Şeridi’ne saldıran İsrail askerlerine kişisel hediye paketleri gönderiyor.

Ayrıca 2022’de, her ikisi de Filistin halkına karşı ağır ihlallerde bulunan İsrailli Electra Consumer Products şirketi ve yan kuruluşu Yenot Bitan ile bir ortaklık kurdu.

• AXA

Fransa merkezli çokuluslu sigorta şirketi AXA, güncel olarak iki İsrail bankasında (Bank Leumi ve Israel Discount Bank) hisselere sahip. Bu bankalar İsrail’in Filistin’deki yasadışı yerleşim yerlerinde faaliyet gösteriyor.

Bu bankalar, yasadışı yerleşim yerlerinde faaliyet gösteren şirketlere yatırım yapıyor. Ayrıca yerleşimlerin ekonomik olarak gelişmesine katkı sunuyor.

AXA’nın yan kuruluşu AXA Equitable Holding’in, İsrail merkezli savunma elektronik şirketi Elbit Systems’de hissesi bulunuyor. Şirket, Filistinlilere saldırmak için uluslararası hukuk tarafından yasaklanmış misket ve fosfor bombası üretiyor. Şirket insansız hava araçları da üreterek İsrail’e destek sağlıyor.      

• Hewlett Packard Inc (HP)

ABD merkezli bilişim teknolojileri üreticisi olan HP, İsrail’in Filistin halkını gözetim altında tutmasını sağlayan sistemleri üretiyor. İsrail ordusuna bilgisayar donanımı sağlıyor.

• SodaStream

İsrail merkezli imalat şirketi SodaStream, Necef'teki İsrail vatandaşı Arapları yerinden etme politikasının aktif bir suç ortağı ve Filistinli işçilere karşı uzun bir ırk ayrımcılığı geçmişine sahip.

• Ahava

İsrail merkezli kozmetik üreticisi Ahava’nın üretim tesisi, ziyaretçi merkezi ve ana mağazası Batı Şeria’daki Mitzpe Shalem yerleşim biriminde bulunuyor. Şirket Avrupa’ya ithal ettiği cilt bakım ürünlerini İsrail menşeiyle etiketliyor.

Şirketin İsrail’in yanı sıra, Almanya, Macaristan, Güney Kore, Filipinler ve Singapur’da mağazaları bulunuyor. Ahava şirketinin ürünlerini Türkiye’de pazarlayan distribütörü ise Femme Beauty isimli firma.

• RE/MAX

ABD merkezli gayrimenkul şirketi RE/MAX, Filistin toprakları üzerine inşa edilen yasadışı İsrail yerleşimlerindeki mülkleri pazarlıyor ve satıyor. İsrail'in Batı Şeria'yı sömürgeleştirmesine olanak sağlıyor.

• Süpermarketlerdeki İsrail ürünleri

Süpermarketlerde "İsrail" olarak etiketlenen meyve, sebze ve şaraplar genellikle Filistinlilerin toprakları üzerindeki yasadışı yerleşimlerin ürünlerini içeriyor.

Filistinli çiftçiler İsrail'in toprak müsadereleri, yıkımları ve su hırsızlığıyla karşı karşıya. Halen toprağa ve suya erişimi olan çiftçiler, sistematik olarak uygulanan kısıtlamalar ve şiddetle karşı karşıya kalıyor.

Ayrıca süpermarketler ve perakendeciler İsrail şirketlerinden gelen ürünleri satarken, yasadışı İsrail yerleşimlerinin devam eden varlığından, genişlemesinden, Filistin topraklarının ve kaynaklarının sömürgeleştirilmesinden kâr elde ediyor.

Filistinli sivil toplum örgütü Toprak Araştırmaları Merkezi'nin raporuna göre, İsrail ordusu 2022'de Filistinlilere ait 950 ev ve yapıyı yıktı, 113 bin 435 dönüm araziye el koydu, çoğu zeytin ağacı 18 bin 900 meyve ağacını da çeşitli şekillerde telef etti. 

BDS'nin son kampanyasından görsel

Hisse elden çıkarma

BDS, hükümetlere, kurumlara ve yatırım fonlarına; özellikle silah üreticileri, bankalar ve BM'nin İsrail'in yasa dışı yerleşim birimlerinde kurulan şirketlerden çekilmeleri konusunda baskı yapıyor.

• Elbit Systems

İsrail'in en büyük silah şirketleri arasında bulunan Elbit Systems, Gazze'de devam eden savaş da dahil olmak üzere silahlarını Filistinliler üzerinde, saha testlerine tabi tutuyor.

Şirket, misket ve fosfor bombasının yanı sıra insansız hava araçları üretiyor. İsrail'in apartheid duvarı (Batı Şeria ve Doğu Kudüs’teki ayrım duvarı), kontrol noktaları ve Gazze çiti için gözetleme teknolojisi geliştiriyor.

ABD ve Avrupa Birliği, Elbit'in teknolojisini sınırlarını askerileştirmek, mülteci ve yerli halkların haklarını ihlal etmek için kullanıyor.

• Hyundai/Volvo/CAT/JCB

Hyundai (Güney Kore), Volvo (İsveç/Çin), CAT (ABD) ve JCB’nin (Birleşik Krallık) iş makineleri, İsrail tarafından Filistinlilerin evlerinin, çiftliklerinin ve işyerlerinin yıkılmasına olanak sağlıyor.

Filistinlilerin zorla yerlerinden edilmelerinde, yasadışı yerleşimlerin inşasında kullanılıyor.

• Barclays

Barclays Bank (Birleşik Krallık), İsrail'in Filistinlilere karşı kullandığı silahları, silah bileşenlerini ve askeri teknolojileri üreten dokuz şirketin 1 milyar sterlinden fazla hissesini elinde bulunduruyor. Ayrıca bu şirketlere 3 milyar sterlinden fazla kredi sağladı.

• CAF

Bask taşımacılık firması olan CAF, İsrail'in Doğu Kudüs'teki yasadışı yerleşimlerine hizmet veren tramvay hattı Kudüs Hafif Raylı Sistemi'ni (JLR) inşa etti.

Tramvay hattının işletmeciliğini de yapan CAF, İsrail'in Filistin topraklarında işlediği savaş suçlarından faydalanıyor.

• Chevron

ABD merkezli çokuluslu enerji şirketi Chevron, İsrail'in Doğu Akdeniz'de hak iddia ettiği doğalgazı çıkaran başlıca kuruluş.

Chevron milyarlarca dolar gelir elde ederek İsrail'in savaş bütçesine destek sağlıyor. Ayrıca apartheid sistemini güçlendiriyor.

• HikVision

Uluslararası Af Örgütü, Çinli Hikvision şirketi tarafından üretilen yüksek çözünürlüklü CCTV kameralarının yerleşim bölgelerine yerleştirildiğini ve Filistinlileri gözetlemek için İsrail askeri altyapısına monte edildiğini belgeledi. Kameralar yüz tanıma yapabiliyor.

• TKH Security

Uluslararası Af Örgütü, İsrail'in Filistinlileri gözetlemek için Hollandalı TKH Security şirketi tarafından üretilen kameraları kullandığını tespit etti. TKH, İsrail polisine apartheid'ı güçlendirmek için kullanılan gözetleme teknolojisi sağlıyor.

Baskı (boykot dışı)

BDS, stratejik gerekçelerle aşağıdaki marka ve hizmetlerin boykot edilmesi çağrısında bulunmuyor ancak İsrail'le iş birliklerini sonlandırmaları için insanları baskı kampanyaları düzenlemeye çağırıyor.

• Google ve Amazon (ABD)

İsrail ordusu Gazze'deki evleri, klinikleri ve okulları bombalarken ve Filistinli aileleri Mayıs 2021'de işgal altındaki Doğu Kudüs'teki evlerinden çıkarmakla tehdit ederken, Amazon Web Services ve Google Cloud yöneticileri İsrail hükümeti ve ordusuna bulut teknolojisi sağlamak için 1,22 milyar dolarlık bir sözleşme imzaladı.

Amazon ve Google, İsrail’i hayati teknolojilerle destekleyerek, Gazze'de devam eden sivil katliam da dahil olmak üzere tüm baskı sistemine doğrudan dahil oldu.

• Airbnb/Booking/Expedia

Airbnb (ABD), Booking.com (Hollanda) ve Expedia (ABD), işgal altındaki Filistin toprakları üzerine inşa edilmiş yasadışı İsrail yerleşimlerinde kiralama hizmeti sunuyor.

• Disney

Disney'in sahibi olduğu Marvel (ABD) bir sonraki Kaptan Amerika filminde İsrailli bir süper kahraman yaratacak.

Bu nedenle BDS Hareketi, Disney ve Marvel’i "Filistin karşıtı ırkçılığın, İsrail propagandasının ve yerli halka karşı yerleşimci-sömürgeci şiddetin yüceltilmesinin" suç ortağı sayıyor.

Tabandan gelen organik boykot

McDonald's, Burger King, Dominos Pizza, Papa John's, Pizza Hut (ABD) ve WIX (İsrail) gibi şirketler bazı ülkelerde BDS Hareketi tarafından başlatılmayan, tabandan gelen organik boykot kampanyalarının hedefinde. BDS, bu boykot hareketlerini destekliyor ve bu altı şirketin ürünlerinin alınmaması çağrısı yapıyor.

Söz konusu şirketler veya İsrail'deki şubeleri, açıkça İsrail'in Filistin politikasını destekleyen bir konumda. Ayrıca İsrail ordusuna bağış yapıyorlar.

Peki ya Starbucks?

Starbucks, Türkiye’de İsrail’e karşı boykot listesinin başında. 7 Ekim’den bu yana Türkiye’nin farklı şehirlerindeki Starbucks şubelerinde protestolar yapıldı. Ancak Starbucks’ın İsrail’de bir şubesi dahi yok. Ayrıca Starbucks, İsrail’e doğrudan destek veren bir şirket değil. Söz konusu iddiaları da yalanladı.

Starbucks’ın Türkiye’de boykot hedefleri arasında yer almasında iki neden var. Birincisi, kurucusu Howard Schultz’ün Yahudi olması. İkincisi ise medya. Günümüzde Starbucks, Howard Schultz’un sahipliğinde değil. Yüzde 98’i halka açık bir şirket. En büyük ortakları da yatırım fonları. Schultz’un sahipliği sadece yüzde 1,8.

Türkiye'deki tüm şubeleri ise Kuveytli Alshaya Group'a ait. BDS’nin bu boykota dahil olduğu tek nokta Starbucks ve Starbucks Çalışanları Sendikası (Starbucks Workers United) arasındaki Filistin tartışması.

Sendikanın "Filistin ile dayanışma" diye sosyal medyada paylaşım yapması üzerine Starbucks, sendikaya dava açtı.

Starbucks’ın Genel Müdür Yardımcısı Sara Kelly konuyla ilgili yaptığı açıklamada “Workers United adımızı, logomuzu ve fikri mülkiyetimizi kullanmaya devam ettiği için, bazı insanlar bu paylaşımı yanlışlıkla bizimle ilişkilendiriyor. Workers United, Starbucks adına konuşmamaktadır ve şirketimizin görüşlerini temsil etmemektedir. Sendikanın sözleri ve eylemleri sadece ve sadece kendilerine aittir” dedi. BDS ise konuya dair bir açıklama yapmadı.

Uluslararası BDS Hareketi'ni internet sitesi ve X hesabından takip edebilirsiniz.

BDS Türkiye'yi de internet sitesi ve X hesabından takip edebilirsiniz. 

(HA)