Afganistan: Biden sıkışmış durumda

*Afganistan'da halkın ABD uçaklarına atlamaya çalıştığı görüntüler tüm dünyada hafızalara kazındı.

Taliban'ın bir anlamda kendisi için de sürpriz olan iktidarının dünyadaki yankıları sürmeye devam ediyor. 

Washington'da yaşayan analist ve gazeteci Mutlu Civiroğlu, gelişmelerin Amerika Birleşik Devletleri tarafını, özellikle ara seçimlere bir yıl kala Biden'ı oldukça zora soktuğunu söylüyor. 

Taliban belki de kendisinin bile öngöremediği kadar hızlı bir şekilde Kabil'i ele geçirdi. Bir hükümet açıklamasındaki gecikme bununla ilgili olabilir mi?

Taliban çok hızlı bir şekilde Kabil'i ele geçirdi. Bu Washington'da da büyük bir şaşkınlığa yol açtı.

Biden'ın öne göremediği Afgan ordusunun hiçbir direniş göstermeden Kabil'i Taliban'a teslim etmeleri burada büyük bir tepkiye de yol açtı.

Biden'ı gafil avlayan bu oldu. Sayıları görünürde 300 bin olan, ağır silahlarla donatılmış, ABD askerleri tarafından eğitilmiş Afgan ordusunun savaşacağı, direneceği öngörülüyordu.

Böyle olmadı, çok cılız çatışmalar dışında ülke bir nevi Taliban'a teslim edildi. Tabii ki Taliban da belki bunu beklemiyordu.

Taliban'ın taktiği insanları yanına çekmekti. Yani aşiret liderlerini, tarikatları diyalogla, anlaşarak kendi lehine çekmek ya da kendisine karşı savaşmasını önlemek şeklinde ilerledi.

Bu noktada pek çok aşiret lideri, kumandan canlarına zarar gelmemesi şartıyla Taliban'a karşı savaşmadılar.

Bu tür etkenler bir araya geldiğinde Taliban ülkeyi ele geçirdi ve gördüğümüz kaos ortamı oluştu.

Kabinedeki kriminal isimlerin anlamı

Zaten dün hükümet de kuruldu. Bu hükümet Taliban'ın söylediğinin aksine Taliban'ın çok da değişmediği görüşünü pekiştirdi Washington'da.

Çünkü kabine tamamen Taliban üyelerinden oluşuyor. Yani dışarıdan, değişik siyasi ve toplumsal gruplardan kimse yok, kadın temsiliyeti yok.

Böyle olunca da Taliban'ın "Değiştik, eskisi gibi değiliz" sözlerinin de hiçbir anlamı olmuyor.

Zaten Dışişleri Bakanlığının açıklamasında da vurgulandı, kabinede BM tarafından arananlardan FBI'ın listelerinde olanlara isimler bulunuyor.

Ama şunu söyleyebiliriz ki mevcut durumda Taliban'ın hem Avrupa Birliği hem de Amerika tarafından tanınması kolay olacak.

Özellikle Biden birkaç gün önce "Taliban'ın tanınması mı? Bu çok uzun bir hikaye" şeklinde bir ifade kullandı.

Yani ABD'nin şartları fazla, beklentileri fazla, açıklanan hükümetin de bunu karşılamadığı görülüyor.

Çünkü kabine tamamen Taliban üyelerinden oluşuyor, bu kişiler de hem BM hem Amerikan hükümeti tarafından kriminal olarak tanımlanan Hakkani ağı gibi kişilerden oluşuyor.

"Tanınmaları kolay görünmüyor"

Avrupa Birliği bir Taliban hükümetini tanımayacağını duyurdu. ABD'nin de tanımaması bekleniyor. Uluslararası çapta tanınmayan bir hükümeti kısa-uzun vadede nasıl bir gelecek bekler?

Bu noktada Avrupa her ne kadar ABD'ye göre daha olumlu bir tavır takınsa da tanınmaları kolay görünmüyor.

Şu ana kadar 100'e yakın Amerikan vatandaşının Afganistan'da olduğu biliniyor, bu anlamda Taliban ile konuşuluyor.

Uçakların uçurulmasına izin vermediği söyleniyordu. 

Öte yandan Amerika kapıları kapatmıyor, ama Dışişleri Bakanlığının dediği "söze değil, eylemlere bakacağız."

Katar, Taliban'ın müttefiki olarak, Taliban'a birçok noktada destek olmuş ve bölgede etkili bir ülke.

Taliban öte yandan Almanya'yı diğerlerinden ayırmıştı, "Almanya'ya olan tavrımız Amerika'ya olan tavrımız gibi değil. Almanlar ülkemize hizmet etmişti, gelmelerini isteriz" gibi bir açıklamaları olmuştu.

Almanya'nın Batı dünyası içinde böyle bir diplomasi rolü var.

Amerika ile Avrupa aynı sayfada olmayabilir ama benim gördüğüm Taliban'ın tanınmasının biraz zaman alacağı.

"Tüm hükümetlerinin talana bulaşması etken"

Taliban daha ılımlı bir portre çizmeye çalışıyor. Sizce hükümet kurulumunda ve uygulamada bunun arkasında duracaklar mı?

Yine basında çıkan Taliban'ın göstericilere sert müdahalesi, bugün de ortaya çıkan birkaç gazetecinin ağır şekilde darp edilmesi gibi pratikteki durumlar yakından takip ediliyor.

Bu bağlamda bakıldığında Taliban'ın işi pek de kolay görülmüyor. Ama Taliban da bir çaba içerisinde Batı dünyasında tanınmak için. Ama görünen nokta Taliban'ın bu söylemlerinin Batı'yı etkileyemediği yönünde.

Ama şimdiye kadar ki Afgan hükümetlerinin rüşvet, yolsuzluk, ekonomik başarısızlık, beklentileri karşılayamadığı görüldü. Bunu Biden da dile getiriyor.

Geçen haftaki konuşmasında Eşref Gani ve yöneticilerine eleştiride bulunmuştu, verilen desteği ülkeyi geliştirmek yerine çalıp çırpma, rüşvet, talanla tükettiklerini belirtmişti.

Bu bağlamda Taliban'ın hem toplumsal olarak, hem tarihsel, aşiretsel olarak bölünen bir ülkeyi de toparlayabileceğni söyleyenler de var.

"IŞİD-K yeni bir kaygı unsuru"

Washington'dan görünen bu. Ama tabii ki IŞİD-K olayı Amerika'yı kaygılandırıyor.

Mahkumların serbest bırakılmaları sırasında IŞİD-K yönetici ve üyelerinin de salıverildiği söyleniyor. Ama öte yandan IŞİD-K'nin önemli birkaç komutanının da Taliban tarafından serbest bırakıldıktan sonra infaz edildiği söyleniyor.

Taliban'ın tanınma sürecinde bir şart da El Kaide, IŞİD gibi örgütlere Afganistan'da izin verilmemesi şartı. Bunu ABD ve Taliban arasındaki görüşmelerde vurgulanıyor.

Dediğim gibi açıklanan hükümet, Taliban'ın ılımlı mesajlarının çok da gerçekçi olmadığını ortaya çıkardı.

Çünkü açıklanan isimler Taliban'ın kendi isimleri. Hem de vurgulanan isimlerin sabıkalı isimlerden oluşması farklılığa yer vermeyen bir kabine olmasından dolayı bir hayal kırıklığı var.

Bu da şunu gösteriyor ki Taliban değiştik dese de bu tür örgütlerin kafa yapısının kolay kolay değişmediği görülüyor. Bu bağlamda Washington'da beklentiler fazla yüksek tutulmuyor. Temkinli bir yaklaşım var.

Amerikan hükümetinin dediği, Taliban ile ilişkiler karşılıklı çıkar üzerine olan ilişkiler.

"ABD'de güven yüzde 15 düştü"

Gelişmeler Biden hükümetine nasıl bir karne yazıyor? 

Amerikan Başkanı Joe Biden çok zor bir durumda. Çünkü Afganistan'da yaşananlar Biden'a halk desteğini azaltmış durumda.

Yakın zamana kadar anketlerde oldukça güçlü bir destek oranı vardı Biden'a ama bu çekilme sürecinde gerekli hazırlığın yapılmaması, Afganistan'ın bu kadar erken düşeceğinin öngörülememesi, gerektiğinden daha fazla askeri tahliye için tekrar Kabil'e göndermesi, Biden için çok zarar verici gelişmeler oldu.

Biden şu an için önceki başkanların karşılaştırılmasında en az desteğe sahip üçüncü başkan olarak yer alıyor.

Çünkü insanların can havliyle kaçmaları, uçak kanatlarına yapışıp uçaktan düşecek kadar zor durumda oldukları sahneler insanların kafasına kazınmış durumda.

Her ne kadar Afganistan'dan çekilme konusunda çok büyük destek vardıysa da bu çekilme sırasında hükümetin yetersizlikleri, hazırlıksız olması, Amerika'nın ülkeyi yönetirken bir anda kendi vatandaşlarını kurtarmaya çalışan bir hale gelmesi hem iç kamuoyunda ABD'nin itibarının zedelenmesi olarak okunuyor hem de Biden'in kendi kurumlarını dikkate almayarak inatlaştığı düşünülüyor.

Cumhuriyetçiler içinde olduğu kadar Demokratlar içinde de ciddi bir kesim Biden'a tepkili, Biden'ı sertçe eleştiriyor bu çekilme sürecinde yaşananlardan dolayı.

"Çekilme 'başarısızlık' olarak görülüyor"

Biden sıkışmış durumda. Afganistan'dan çekilme, 20 yıllık bir savaşın son bulmasına olan desteğe rağmen başarısızlık olarak konuşuluyor.

Şunu da hatırlatmakta fayda var, seneye seçim var. Biden'ın kongeredeki temsilciler meclisini kaybederek kolu kanadı kırık bir başkan olabilir.

Biden yönetimi şu anda hasar kontrolü ve zararın daha da artmaması için çalışıyor ama sürecin Biden'a verdiği zarar ortada. Burada şu an 2022 seçimlerinde daha ciddi kayıplar olmaması için çalışılıyor.

ABC televizyon kanalı ve Washington Post gazetesinin ortak yaptığı ve dün yayınlanan bir ankette insanların sadece yüzde 49'u 11 Eylül sonrası ABD'nin daha güvenli olduğunu düşünüyor. Bu oran Usame bin Ladin'in öldürülmesinden sonra yüzde 65-70'lerdeydi. Yani insanlar 20 yıllık bir savaş, dünya kadar harcanan para, 2 bin 500 askerin kaybedilmesi ve bu son tahliye operasyonlarına rağmen Amerika'nın daha güvensiz bir yer olduğunu düşünüyorlar.

Bu Afganistan'da yürütülen operasyonun çok bir güven oluşturmadığını, Usame bin Ladin'in öldürülmesiyle oluşan güvenin de yüzde 15 düzeyinde düştüğünü gösteriyor.

Bunları bir araya koyduğumuzda Biden'ın içinde bulunduğu durumu anlayabiliriz.

"Biden, topu Trump'a attı"

Biden, Salı günü yaptığı konuşmada ısrarla savundu kendi kararını, kararın uygulanmasının mecbur olduğunu, anlaşmayı Trump'ın yaptığını ve Trump'ın da Taliban'dan Mayıs sonuna kadar Amerikan askerlerine dokunmayacakları sözünü aldığını belirtti.

Biden, kendisinin bunu mecburen uygulamak zorunda kaldığını, aksi halde ABD askerlerini korumak için daha fazla takviye güç göndermesi gerekeceğini, bunun da savaşın daha çok uzaması anlamına geleceğini çünkü yaz aylarının Taliban saldırıları için en müsait aylar olduğunu vurguladı.

Yani bu anlaşmayı yapanın Trump olduğunu vurgulamaya çalıştı. Ladin'in öldürülmesinden sonra 10 yıl önce oradan çıkılması gerektiğini savundu.

"Günde 300 bin dolar para harcıyoruz, bunun meşruiyeti olamaz" savunmasında bulundu.

Çekilmenin iyi ya da kötü olacağının garantisi olamaz gibi açıklamalarda bulundu. Kendisinin eleştirilmemesi gerektiğini belirtti.

Ayrıca Afgan yöneticilerine çok sert çıkıştı, kendi ülkelerini korumak yerine ülkeyi Taliban yönetimine teslim etmelerini sertçe eleştirdi.

Amerikan askerlerinin, çocuklarının başkaları için ölmeyeceğini belirtti.

"Türkiye'nin rolü ilişkilerde avantaj olur"

Türkiye'nin tavrı ayrıca ABD-Türkiye ilişkilerine nasıl yansır?

Son olarak Türkiye'nin tavrı, Türkiye'nin son dönemlerde ABD ile yakınlaşma, Batı dünyasına yakınlaşma bağlamında birtakım hamleleri olduğu görülüyor.

Özellikle Afganistan'da Kabil havalimanının işletmesini yürütme talebi vardı ama Taliban yönetimi bu kadar çabuk ele geçirince bu gerçekleşemedi.

Ama Erdoğan ve Türk hükümet yetkililerinin açıklamalarından Taliban ile diyalogda olunduğu görülüyor.

Biden ve Erdoğan yönetimin yakınlaşma çabalarında Afganistan'ın bir tahta olarak görüldüğü imajı var burada. Her ne kadar Türkiye istediği fırsatı kaçırmış gibi görünse de Taliban'ın verdiği hem Türkiye hükümetinin verdiği mesajlar havaalanı işletmesinde hala bir rol oynayabileceğini de gösteriyor.

Bu hem Türkiye'nin ABD ile olan ilişkilerinde yeni imkanlar yaratabilir ama Türkiye'nin Afganistan'da rol oynaması Batı dünyasının elini de rahatlatabilir.

(PT)