2000 Mayın Raporu: Gelişme Var Ama Yetersiz
Rapora göre, dünyada en çok Çeçenya'da mayın kullanılıyor ve mayın patlaması sonucu en büyük kayıpların yaşandığı ülke Kmer.(eski Kampuçya)
Raporda, Türkiye'nin mayın kullanımını yasaklayan Ottowa Sözleşmesi'ne taraf olmadığı vurgulanıyor ve 1992-1997 yılları arasında mayın patlaması nedeniyle 480 kişinin hayatını kaybettiği, 640 kişinin de yaralandığı belirtiliyor.
Kara Mayını Denetim Raporu 2000: Mayınsız Bir Dünyaya Doğru adıyla, 1115 sayfalık bir kitap olarak yayımlanan rapor, bugüne kadar hazırlanmış en kapsamlı çalışma.
Rapor, mayın kullanımına, imalatına, ticaretine, depolanmasına ilişkin dünyanın tüm ülkelerinden bilgiler; mayınsızlaştırma ve mayın karşısında hayatta kalmak için yardım gibi konularda bilgiler içeriyor.
Raporda şu konulara dikkat çekildi:
Mayın yerleştirilmeye devam ediliyor
Anti-personel mayınların yerleştirilmesine devam edilirken, 1997 Mayın Yasağı Anlaşması ve daha da genelde yasaklama hareketi, küresel olarak daha şiddetli bir etki yarattı.
* Anlaşmaya katılan ve tümüyle uygulayan hükümetlerin sayısında artış oldu.
* Son yıllarda bu silahın kullanımında azalma oldu.
* İmalatta çok ciddi bir düşüş var. (Bilinen 54 imalatçı sayısı 16'ya indi)
* Ticarette neredeyse tam bir durma yaşanıyor. (1999/2000 yıllarında önemli tek bir taşıma nakliye saptanmamış)
* Depolanmış anti-personel mayınları artan bir hızla yok ediliyor. (50'yi aşkın ülke, 22 milyon anti-personel mayını yok etti. 1999 Mart ayından beri yaklaşık 10 milyonu daha yok edildi)
* İnsancıl mayın hareketi için fonlar arttı. (Yalnızca 1999 yılında 211 milyon doları aşkın bir fon, 1998 yılına göre üçte bir artış söz konusu)
* Afganistan, Bosna-Hersek, Kamboçya ve Mozambik de dahil olmak üzere, en çok etkilenen ülkelerdeki mayın kurbanlarında azalma yaşandığı saptandı.
Barış halinde ülkelerde mayın kullanıyor
* Mayınsızlaştırılan alanlar arttı. (1999 yılında, en büyük yedi insancıl mayın/UXO temizleme programları, birleşik olarak 168 milyon metre kareden daha büyük bir alan toplamını temizlediler.)
* Kara Mayın Denetimi araştırması yaygınlaştı. Kara mayınları ve/ya da patlamamış ordu donatım malzemesi (UXO), 88 ülke tarafından etkili madde olarak tanımlandı. Bu rakam daha önce düşünüldüğünden daha yüksek bir rakam.
* Kara Mayın Denetimi araştırmasına göre, Mart 1999 tarihinden beri yetmiş bir ülkede yeni mayın/UXO kurbanı oldu. Bu ülkelerin çoğunluğu (39) savaş değil, barış halindeydiler. Bu zaman diliminde en yüksek yeni kurban sayısı olan ülkeler Afganistan, Kamboçya ve Burma olarak görünüyor. Angola, Çeçenya ve Kosova 'da da önemli sayılarda yeni kurbanlar bulunuyor.
* 41 ülkede insancıl anti-mayın programları başladı. 24 ülkede incelemeler ya da değerlendirmeler yapılmış ve ilk ana Birinci Dereceden Etki İncelemesi, Temmuz 2000 tarihinde Yemen'de tamamlandı.
* Herhangi bir taraf devletin, Mayın Yasağı Anlaşması'ndaki öz yasakları, yani kullanımı, imalatı ve ticareti yasaklayan maddeleri ihlal ettiğine dair hiçbir güvenilir, teyit edilebilir kanıt bulunmadı.
* Anlaşmanın Mart 1999 tarihinde yürürlüğe girmesinden 2000 yılının ortalarına kadar geçen süre zarfında, onbir hükümet, 20 çatışmada ve en azından 30 isyan grubu/devlet dışı kişiler tarafından yeni anti-personel mayın kullanıldığını saptadı.
* Anlaşmanın imzalayıcılarından olan Angola'nın süregelen anti-personel mayın kullanımına ek olarak, Burundi ve Sudan'ın da 1999-2000'de mayın kullandıkları izlenimi var.
* Mart 1999'dan bu yana patlak veren üç yeni çatışmada anti-personel mayın kullanıldı: Çeçenya'da Rus güçleri ve Çeçen asiler, Filipinler'de üç asi grup ve Keşmir'de Pakistan destekli militanlar ve Pakistan Ordu bölükleri oldukları ileri sürülen güçler tarafından.
* Mart 1999'dan bu yana en yoğun mayın kullanımı Çeçenya'da, özellikle Rus güçleri tarafından ve Kosova 'da öncelikle Yugoslav güçlerince ama aynı zamanda Kosova Kurtuluş Ordusu tarafından da kullanıldı. Çeçenya'da mayın kullanımı bugüne değin devam ediyor. Kosova'da insancıl temizleme harekatları, aynı zamanda, NATO uçakları tarafından atılmış yaklaşık 15 bin ya da daha fazla patlamamış bomba kümelerinin üstesinden gelmek zorunda kaldılar.
* Burma'da (Myanmar), hükümet güçleri ve en azından on etnik silahlı gruplar, Sri Lanka'da hükümet ve asi güçler, Nepal 'de Maocu asiler, Afganistan'da muhalefet güçleri, Angola'da hükümet ve asi güçler, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde hükümet ve asi güçler, Eritre-Etiyopya sınır çatışmasında Eritre güçleri, Senegal 'de asi güçler, Uganda 'da asi güçler, Somali'de çeşitli klikler, Kolombiya'da asi güçler, Güney Lübnan'da İsrail ve devlet dışı kişiler, Gürcistan'da devlet dışı kişiler ve Türkiye ve Kuzey Irak'ta asi güçler tarafından devam ettirilen ve bazı durumlarda artan mayın kullanımı tespit edildi.
* Bu zaman diliminde, üç "Mayın Yasağı Anlaşması'na Taraf Devlet"in Ruanda, Uganda, ve Zimbabwe orduları tarafından, Demokratik Kongo Cumhuriyeti 'ndeki karmaşık bölgesel çatışmada, yeni kullanımda bulunulduğu devam eden, ancak onaylanmamış iddialar olarak duruyor.
* Mayın Yasağı Anlaşması'nı daha önce imzalamış 29 ülke Mart 1999 tarihinden beri resmi olarak onayladıysa da, yalnızca üç yeni ülke anlaşmaya katıldı (Tacikistan, Liberya ve Nauru).
* Kara Mayın Denetimi, 105 ülkenin cephaneliklerinde 250 milyonu aşkın anti-personel mayın olduğunu tahmin ediyor. En yüksek rakamın Çin'de olduğu tahmin edilirken, (110 milyon), Rusya'da (60-70 milyon), Beyaz Rusya'da (10-15 milyon), Amerika Birleşik Devletleri'nde (11 milyon), Ukrayna'da (10 milyon), Pakistan'da (6 milyon) ve Hindistan'da (4-5 milyon) anti-personel mayın olduğu tahmin ediliyor.
* Mayın Yasağı Anlaşması'na bağlı 21 ülke depolarını tamamıyla yok ederken, 24 ülke de benzer bir sürece doğru ilerliyor. Anlaşmaya taraf devletlerden on yedisi, dört yılda tamamlanması gereken yok etme işlemine, henüz başlamış değil.
7 Eylül 2000 tarihi itibariyle 1997 Mayın Yasağı Anlaşması'nı imzalamamış ülkeler şöyle:
Afganistan, Amerika Birleşik Devletleri, Azerbaycan, Bahreyn, Beyaz Rusya, Bhutan, Birleşik Arap Emirlikleri, Burma, Komor Adaları, Çin, Eritre, Ermenistan, Estonya, Fas, Finlandiya, Kore Cumhuriyeti, Gürcistan, Hindistan, Irak, İran, İsrail, Kazakistan, Kırgızistan, Kongo, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kuveyt Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Küba, Laos, Latvıa, Libya, Lübnan, Micronesia, Mısır, Moğolistan, Nepal, Nijerya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Özbekistan, Pakistan, Palau, Papua Yeni Gine, Rusya, Singapur, Somali, Sri Lanka, Suriye, Suudi Arabistan, Tayvan, Tonga, Tuvalu, Türkiye, Umman, Vietnam, Yugoslavya.
Raporda Türkiye:
* Türkiye 6 Nisan 2001 tarihinde Gürcistan, Suriye ve Yunanistan'la sınırlardaki mayınların temizlenmesi konusunda proje geliştireceğini açıkladı. (İnsan Hakları Derneği'nden yapılan açıklamaya göre, bu konuda bir gelişme dolmadı ve Türkiye'nin mayın sorununun asıl olarak iç bölgelerde olduğu belirtildi)
* Türk devleti anti personel mayınların aşamalı olarak ortadan kaldırılması gerektiğini deklare ederken Ottowa Sözleşmesi'ne imza atmadı.
* 3- 7 Mayıs 1999 tarihleri arasında gerçekleştirilen Ottowa Sözleşmesi Taraf Ülkeler toplantısına Türkiye gözlemci olarak katılmış ve olumsuz gelişmeler olmaması halinde 10 yıl içerisinde, sözleşmeye taraf olacağını açıkladı.
* İnsan Hakları raporlarına göre özellikle Şırnak, Siirt ve Tunceli bölgelerinde mayınlı bölgeler olduğu belirtildi.
* Kasım 2002'de İç İşleri Saadettin Tantan mayınların temizlenmesi konusunda çalışmalar yapılacağını açıkladı.
* İnsan Hakları raporlarına göre 1992-97 yılları arasında mayın patlaması sonucu 480 kişi öldü 643 kişi yaralandı.(NK/BB)
Kaynaklar:
* Yazılar www. mayinsizbirturkiye.org ve www.icbl.org sitesinden derlenmiştir.
* Türkiye verilerine ilişkin ayrıntılı bilgiler için: Human Rights Foundation Reports 1992-97 ve Cumhuriyet Gazetesi 31 Ağustos 2000 tarihindeki 'İki Yüzlü Ticaret' yazıları; 9 Ağustos 1999 tarihinde Hürriyet Gazetesi'nde Prof. Serdar Necmioğlu ile yapılan röportaj.