159 Nasıl Yaşandı, Hala Nasıl Yaşanıyor?
Uzun yıllar boyunca çizdiği resimler nedeniyle karikatüristler, yazı ve röportajlar nedeniyle gazeteciler, TCK 159. maddesi uyarınca soruşturma ve kovuşturmaya uğradılar. 1997'den beri Meclis'te benimsenen üç Şartlı Af Yasası'na rağmen bu kişiler günlerini hapiste geçirdiler.
Hapse atılan karikatüristler
Çizerlerden Ertan Aydın (1996), Ahmet Erkanlı (1997), ve Doğan Güzel (1998) peşi sıra bu maddeden yargılanarak çeşitli sürelerle hapse girdiler.
İnternet: Düzenlemesi yokken bile sansür vardı
İnternet alanında herhangi bir düzenleme yokken, İstanbul 2 No'lu DGM'si, "askeri kuvvetlerini tahkir ve tezyif" iddiasıyla yargılanan "ideapolitika.com" sitesini 5680 Sayılı Basın Kanunu uyarınca kapatılmasına karar verdi.
Şubat 2002'de, Superonline İnteraktif Bölümler Editörü Coşkun Ak, İnternet ortamında yapılan foruma Türkiye'de insan hakları ihlalleri konusunda gönderilen bir metni forumdan çıkarmadığı için "devlet kurumlarını tahkir ve tezyif" iddiasıyla ve metni kendisi yazmış gibi para cezasına çarptırıldı. Dava, Yargıtay aşamasında.
RSF: TCK 159. madde kaldırılsın
Nisan 2002'de, özellikle yargılamalara dikkat çeken uluslar arası Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), 2001 yılında 50'den fazla gazetecinin ifade özgürlüğü kapsamında yargı önüne çıktığını belirterek bunlardan çoğunun TCK 159. madde uyarınca yargılandıklarına dikkat çekti. Kuruluş, eleştiri söz konusu olduğunda devlet kurumlarına dokunulmazlık kazandıran bu maddenin yürürlükten kaldırılması çağrısı da yapmıştı.
Uyum Yasaları ile yeni TCK 159. madde
3 Ağustos 2002'de kabul edilen 4771 sayılı "Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunu" ile Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 159. maddesine yapılan eklemeyle, maddenin birinci fıkrasında sayılı olan Türklüğü, Cumhuriyeti, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni (TBMM), hükümetin manevi şahsiyetini, Bakanlıkları, devletin askeri veya emniyet muhafaza kuvvetlerini veya adliyenin manevi şahsiyetini tahkir ve tezyif kastı bulunmaksızın sadece yazılı, sözlü veya görüntülü olarak eleştirmek amacıyla yapılan düşünce açıklamalarının cezayı gerektirmeyeceği hükme bağlandı.
Daha önce, 6 Şubat 2002'de kabul edilen tarihli 4744 sayılı yasayla aynı yasa değiştirilerek 1 yıldan altı yıla kadar olan ağır hapis cezaları bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına çevrilmişti.
Yasalara umut, uygulamaya merak
Reform yasalarının yürürlüğe girmesiyle "devlet kurumlarını tahkir ve tezyif" iddiasıyla açılan davalarda savcı mütalaasında yenilenmeye gidildi. Uyum Yasaları'nı umut olarak gören gazeteciler, eleştiri hakkını kullandıkları veya kullandırdıkları için haklarında açılan davaları olumlu yönde etkileyeceğini umut ettiler. Ancak gazeteciler, düzenlemelerin ne şekilde uygulamaya dönüştürüleceğini merak ettiler.
Çünkü bu yasa maddesi, sadece ulusal yayın organları aracılığıyla değil, yerel ve bölgesel basında da dile getirilen eleştiri ve görüşleri de cezalandırmak amacıyla kullanıldı. Yasa metninin tanım itibariyle muğlaklığı ve uygulamada doğurduğu boşluk günümüze kadar, hakim ve savcıların yetkisine bırakıldı.
2001'de bu yöndeki uygulamalara şu örnekler verilebilir: "Demokrat İskenderun" gazeteci sahibi Ersen Korkmaz, bir yazı nedeniyle yargılandı ve beraat etti. Çorum "Dost Haber" gazetesi sahibi İsmail Kabakdere ve yazar Mahmut Tunaboylu mahkum oldular.
"Kuzeydoğu Anadolu" gazetesi sahibi Fakir Yılmaz, 10 Ağustos 2001 günlü sayıda çıkan "Şafaklar atarken Karanlıklar Aydınlanır" başlıklı yazıda "devletin askeri kuvvetlerini tahkir ve tezyif" ettiği gerekçesiyle iki yıl hapse mahkum oldu.
"Demokrat Baykan" gazetesi sahibi Erhan Palabıyık ve yazı işleri müdürü Sönmez Palabıyık 2000'de hapse kondu.
Dava ve mahkumiyetler sürüyor
Ancak, söz konusu yasalar benimsendikten sonra da gazeteciler mahkum edilmeye devam ettiler:
Çevik ve Bekdil'e ertelemeli ceza
"Adliyenin manevi şahsiyetini tahkir ve tezyif" iddiasıyla yargılanan "Turkish Daily News" gazetesi yazı işleri müdürü Mine Çevik ve yazar Burak Bekdil Mayıs 2002'de mahkum edildi.
Gazetenin 28 Ağustos 2001 tarihli nüshasında yer verilen ve adliyenin ironik bir şekilde eleştirildiği yazı nedeniyle Ankara 2. Ağır Ceza Mahkemesi, Burak Bekdil'i, ertelemeli 1 yıl 8 ay hapse çarptırdı.
Mine Çevik ise, ilk önce 1 yıl hapis cezasına mahkum edildi. Daha sonra iyi hal nedeniyle 10 ay hapse çevrilen ceza, Basın Kanunu'ndaki "yazı işleri müdürlerine verilen hapis cezaları paraya çevrilir" hükmü uyarınca 1 milyar 440 milyon Türk lirası para cezasına çevrildi ve TCK 59. madde uyarınca da 5 yıl süreyle şartlı olarak ertelendi.
Altan'a 6 dava
12 Temmuz'da, gazeteci-yazar Ahmet Altan ve yazı İşleri Müdürü Murat Tunalı'nın, haftalık "Aktüel" dergisinde yayımlanan dört yazıda "askeri kuvvetleri tahkir ve tezyif ettikleri" iddiasıyla yargılanmalarına İstanbul 2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde devam edildi.
Duruşmaya katılan gazeteci Altan iki dava çerçevesinde dinlendi. İki dava duruşması, Genelkurmay Başkanlığı'ndan beklenen "Andıç Belgesi" yanıtının gelmemesi nedeniyle; kalan iki davaya ait duruşma ise Altan'ın henüz ifade vermiş olması nedeniyle Kasım ayına ertelendi.
"Andıç" yargılaması
Gazeteciler Altan ve Tunalı, "askerî kuvvetleri tahkir ve tezyif" iddiasıyla dört dava çerçevesinde yargılanıyor. Gazetecilere, 1998'de Genelkurmay Başkanlığı'nın hazırladığı, bazı gazeteci ve partileri PKK yandaşı olmakla suçlayan " Andıç Belgesi" ile ilgili bir yazı nedeniyle, yine Genelkurmay Başkanlığı'nın suç duyurusu üzerine dava açılmıştı.
Altan ve Tunalı, "Bu generalleri yargılayın, bu yazarları açıklayın", "Türkiye'nin bütün generalleri, kışlalarınıza dönün", "Sarıkamış'tan Akdeniz'e" ve "Oralarda Geceler" başlıklı yazılar nedeniyle yargılanıyor.
Gazeteci Altan, daha önce, "Aktüel" dergisinde yayımlanan "Siyasal Zina ve Cinayet" ve "Bir Sabah Korkmak" başlıklı yazılar nedeniyle "Askeri kuvvetlerine tahkir ve tezyif ettiği" iddiasıyla yargılanmış ve beraat etmişti.
Özgün yeniden yargılanmak istiyor
Kapatılan "Özgür Gündem" gazetesi Diyarbakır temsilcisi iken tutuklanarak PKK örgütü üyesi olduğu gerekçesiyle 12 yıl 6 ay hapisle cezalandırılan Hasan Özgün'ın davası, 28 Şubat'ta Diyarbakır 1. Ağır Ceza Mahkemesi'nde görüldü.
Tutuklu bulunduğu sırada "yeniden yargılanma" talebiyle devlet kurumlarına dilekçe gönderen gazeteci Özgün'e, dilekçe yoluyla "askeri kuvvetleri tahkir ve tezyif ettiği" iddiasıyla dava açıldı. Özgün'ün yargılanması sürüyor.
Aydın E Tipi cezaevinde hükümlü olarak kalan gazeteci Hasan Özgün, Uyum Yasaları ile yapılan değişikliklere dayanarak girişimde bulunmuştu.
Yerelde 159
25 Haziran 2002'de, Siirt'te yayımlanan "Mücadele" gazetesinin sahibi ve yazı işleri müdürü Cumhur Kılıççıoğlu, "Hediye kabul eden hakim iş de halleder" başlıklı yazı nedeniyle yargılandığı Siirt Asliye Ceza Mahkemesi'ndeki davada beraat etti.
Savcı Serkan Miraç Göbekli'nin isteğini yerinde bulan mahkeme hakimi Hayriye Çeliker, "suçun yasal unsurları oluşmaması" nedeniyle gazeteci Kılıççıoğlu'nun beraatine karar verdi.
Gazeteci, daha önce ulusal basında yayımlanmış, İstanbul DGM hakimlerinden Sedat Karagül'ün ifadelerinin yer aldığı bir yazıya 14 Ocak 2002 günlü gazetede yer verdiği için, "Adliyenin manevi şahsiyetini tahkir ve tezyif" iddiasıyla 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası istemiyle yargılanıyordu.
Gazeteci Yıldız'a ertelemeli hapis
Mersin'de yayımlanan "Çınar" gazetesi yazı işleri eski müdürü Güler Yıldız'ın, "Her Hafta Bir Kitap" adlı köşesinde, gazeteci Nadire Mater'e ait "Mehmedin Kitabı"nı tanıttığı için yargılandığı dava 24 Haziran'da yeniden görüldü.
Mersin 1. Ağır Ceza Mahkemesi'nde, "devletin askeri kuvvetlerini tahkir ve tezyif" iddiasıyla Yıldız'ı, 10 ay hapis ve 600 milyon Türk lirası para cezasına çarptırıldı. Mahkeme heyeti, cezayı takdiren ertelemeye karar verdi.
Yıldız, Mersin 1. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılanmış ve 21 Haziran 2001'de 10 ay hapis ile 600 milyon Türk lirası para cezasına çarptırılmıştı. Gazetecinin avukatı, kararı temyiz etmişti. Yargıtay 9. Ceza Dairesi, kararı usulden bozarak davanın 4744 sayılı yasa ile değiştirilen Türk Ceza Kanunu 159. maddesi uyarınca yeniden yerel mahkemece görülmesine karar vermişti.
Aksoy'a 73 gün hapis ve dava
Antep'in Nizip ilçesinde yayımlanan "Oluşum" gazetesinin sahibi Ahmet Aksoy, 73 gün kaldığı hapisten 8 Ağustos'ta tutuksuz yargılanmak üzere tahliye edildi.
Gazeteci, daha önce "Devrimci Demokrasi" gazetesinde yayımlanan içinde "Faşist Devlet" ifadesinin geçtiği "Deniz, Yusuf ve Hüseyin" başlıklı yazıya gazetesinin 27 Mayıs 2002 tarihli nüshasında yer verdiği için tutuklandı.
Nizip, Antep ve Kürkçüler cezaevlerinde toplam 73 gün gazeteci Aksoy, "terör örgütlerine yardım" ve "Devletin manevi şahsiyetine hakaret" iddiasıyla Adana 1 No'lu Devlet Güvenlik Mahkemesi'nde yargılanıyor. (EÖ/NM)