1. Somali nasıl bir ülke?
Somali, Afrika Boynuzu'nun en doğusundaki ülke. Etiyopya, Yemen, Cibuti ve Kenya'nın ince komşusu. 9 buçuk milyon insanın yoksul evi. Başkenti: Mogadişu. Halkı, dört Sünni fıkıh mezhebinden birisi olan Şafii mezhebinden, Müslüman. Somalice ve Arapça konuşuyorlar. 51 yıldır bağımsızlar.
2. Neden bir yönetimi yok?
Somali, 19'uncu yüzyılda Avrupalı sömürgecilerin arasında kaldı. Sonraki yüzyılda bir parçası İtalya, bir parçası İngiliz sömürgesi olarak paylaşıldı. 1960'da, iki tarafın sömürge parçaları birleşti ve Somali bir bütün olarak bağımsızlığına kavuştu. Demokrasiyle yönetilmesi planlanırken, darbeler arka arkaya geldi ve iç çatışmalar derinleşti. Cibuti'yi, Kenya'nın Kuzeyi'ni ve Etiyopya'nın bir kısmını kapsayan büyük bir Somali yaratma düşüncesi, ülkenin bugünkü durumuna gelme sürecini hızlandırdı. 1969'da yaptığı askeri darbeyle birlikte yönetimi ele geçiren Muhammed Siyad Barre,1991'de devrildi. General Barre yönetiminde, 22 yıl diktatörlükle yönetilen Somali'de, denemelere rağmen bir daha merkezi bir yönetim oluşamadı.
3. Felaketin asıl sebebi ne?
Kurak ve sıcak bir tropikal iklimi olan ülkenin, bugünkü sefaletinin nedeni doğal koşullarından ziyade, tarihi az gelişmişlik, sömürge dönemindeki güç kaybı, komşularıyla yaptığı savaşlar, iç gerginlikler ve yönetim boşluğu. Barre'dan sonra, silahlı gruplar arasındaki iktidar mücadelesinin, açlıkla beraber 1991'den beri bir milyondan fazla kişinin ölümüne sebep olduğu tahmin ediliyor.
4. Somali'deki felakette diğer ülkelerin sorumluluğu ne?
Ülkedeki sömürgecilik zamanında, ülkenin doğal kaynakları ve insan gücü büyük ölçüde kullanıldı ve zarar gördü.
General Barre zamanında Somali, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ile yakınlaştı. Ancak Barre'ın diğer ülkelerdeki sınırları işgal ederek Somali'ye katma hayalinin sınırları Moskova'nın tepkisiyle karşılaşacak kadar ilerleyince ilişkiler bozuldu. Etiyopya ve Somali arasında, Etiyopya'nın sınırlarını tanınmaması yüzünden süren savaşta SSCB, Etiyopya'ya destek verdi ve Somali kaybetti.
IMF'nin 1980'lerde Somali üzerinde kurduğu politika sonucunda tarım zora girdi ve ülke kendi kendine yetemez bir duruma geldi.
Amerika Birleşik Devletleri'yle yakınlaşma başladı. 1991'de Barre yönetiminin devrilmesinden birkaç sene önce, dört Amerikan petrol şirketi, Conoco, Amoco, Chevron ve Philips Somali'ye yerleşti. Böylece Somali'nin kurtuluşuna sebep olabilecek potansiyel petrol rezervleri denetimden çıktı.
5. Şu anda kontrol kimde?
Ülkede 2006'dan beri El Kaide bağlantılı El Şebab örgütü kontrolde. Aşırı dinci örgüt, İslam karşıtı propaganda yapmakla suçladığı yabancı insani örgütlerin faaliyetlerini 2009'da yasaklamıştı. Ancak 60 yılın en kurak zamanını yaşayan Somali'deki ölümler artınca, 6 Temmuz 2011'de insani örgütlerin yardımlarına tekrar izin verdi.
6. Somalili korsanlar ciddi bir tehlike mi?
Ülkedeki uzun süreli otorite boşluğu, Somali'de korsanlığın yaygınlaşmasına sebep oldu ve bu durum, uluslararası deniz taşımacığının önüne ciddi bir problem olarak çıktı. NATO, Somali'de artan deniz haydutluğuna karşı önlem almaya çalışsa da, engellenemeyen saldırılar yüksek miktarda maddi kayba neden oldu.
7. Medya ne durumda?
Sınır Tanımayan Gazeteciler, Somali'yi, "Gazeteciler için Afrika en ölümcül ülkesi" olarak tanımladı. İslamcı grupların tehdidi altında çalışan gazeteciler için özgürlük alanı son derece dar. Televizyon ve gazeteler ekonomik olarak da medyanın zayıf halkasıyken, Somali'nin en güçlü ve cesur yayınları radyodan çıkıyor. Somalice yayın yapan 20 kadar radyo var.
8. Hayatta kalma yolları neler?
Açlık, kuraklık ve yoksulluğun boyutu hayatta kalmayı hayli güçleştirdiği için hergün 1.400 kadar Somalili, Kenya'nın Dadaap kentindeki mülteci kampına sığınıyor. 400.000 bin kişiyi aşan nüfusuyla bu kamp, dünyanın en büyük sığınma kampı oldu. Ülkenin kuzey doğusundaki kentte bulunan kamp, şehrin iç bölgelerine doğru genişleyerek sınırları zorluyor. Kenya hükümeti için, sığınan Somalililerin güvenlik, tuvalet, temizlik ve sağlık ihtiyacını karşılamak imkânsızlaşıyor. Ama yine de Kenya, Somali'nin en büyük hayatta kalma şansı. Aileler, ölmek üzere olan küçük çocuklarını geride bırakarak ya da çocukları arasında seçim yaparak kamplara ulaşmak zorunda kalıyor.
9. Bilanço nedir?
Ölüm rakamlarıyla ilgili net bilgi yok. Ama açıklamalara göre son üç ayda çoğu 5 yaşının altında 29 bin çocuk öldü. Altı dakikada bir, bir kişinin öldüğü belirlendi. Birleşmiş Milletler, Somali'nin üç bölgesini "kıtlık bölgesi" ilan etti ve ülkedeki ölüm oranı, "normalin 15 kat üstünde" olarak açıklandı. Temizlik problemi ve sıcak, salgın hastalıkları ciddi bir tehlike haline getiriyor. Somali'deki 3.7 milyon kişinin ciddi bir krizde olduğu, Etiyopya ve Kenya'da bulunan 10 milyondan fazla kişinin açlık ve ölüm tehlikesi içinde olduğu belirtiliyor. Kenya, Etiyopya, Cibuti ve Somali'nin oluşturduğu Afrika Boynuzu bölgesinde Eylül 2011'e kadar yağış olmayacağı söyleniyor.
10. Somali diasporası nerelerde yaşıyor?
Somali'deki iç savaş sırasında ülkenin iyi eğitimli ve zengin insanları bölgeyi terk ederek Orta Doğu, Avrupa ve Kuzey Amerika'ya göç etti. Son yıllarda hızlanan göçle birlikte, 2007 rakamlarına göre Avrupa'da en çok Somalilinin yaşadığı ülke İngiltere. İngiltere'de 95.000 ile 250.000 arası Somalilinin yaşadığı düşünülüyor ama resmi rakam 2001 tarihli 43.532. İngiltere'yi İsveç takip ediyor. 2007 rakamlarına göre İsveç'te 21.597, Norveç'te 19.656, Hollanda'da 19.549, Danimarka'da 16.550 ve Finlandiya'da 12.985 Somalili var. (IC)
* Bu yazı BBC, The New York Times ve The Observer'dan yararlanılarak derlenmiştir.