Zazaca, UNESCO’ya göre yok olma tehlikesi altındaki dillerden biri. Daha çok Kürt illerinde, orada da özellikle Dersim, Bingöl ve Elazığ’da konuşulan Zazaca, 3 ila 5 milyon kişinin anadili.
Zazakî News ise Türkiye’nin yayın dili tamamen Zazaca olan tek haber sitesi. 2023 yılında Diyarbakır’da kurulan sitede ağırlıklı olarak Kürt coğrafyasından haberlere yer veriliyor.
Zazakî News’in kurucusu gazeteci Enver Yılmaz ile Zazakî News’in kuruluşu, Zazaca ve Zazaca haber yapmak üzerine konuştuk.
“Zazaca konuşan bir halkız ama medyada sesimiz yoktu. Bunu değiştirmek istedim”
Zazaca haber yapma, daha doğrusu Zazaca bir haber sitesi kurma fikri nasıl ortaya çıktı? Zazakî News nasıl doğdu?
Uzun yıllardır farklı mecralarda gazetecilik yapıyordum ama hep içimde bir eksiklik vardı: Kendi dilimde haber üretememek. Zazaca konuşan bir halkız ama medyada sesimiz yoktu. Bunu değiştirmek istedim. Bir dili sadece evlerde konuşarak yaşatamazsınız, onu dijital dünyada görünür kılmanız gerekir. Bugün bir dil internette yoksa, geleceği de tehlike altındadır. Zazakî News, işte bu düşünceyle doğdu.
Bir dilin yok olması, bir halkın belleğinin silinmesidir. Zazaca, sadece bir iletişim aracı değil tarih, müzik, atasözleri ve hafızadır. Biz bu dili yaşatmazsak, gelecekte çocuklarımız geçmişlerini anlayamayacak. Bu anlamda Zazakî News, sadece bir haber sitesi değil bir kültürel direniş alanı.
Diyarbakır merkezli olarak faaliyet gösteriyoruz ancak ürettiğimiz haber, video ve podcast içerikleriyle sadece Türkiye’deki Zazalara değil Avrupa’daki Zaza diasporasına da ulaşıyoruz.
Haber sitemiz 2023 yılında NewsLab Turkey’in kuluçka programına kabul edilerek büyük bir dönüm noktası yaşadı. Bu destek sayesinde, platformun dijital altyapısı tamamen Zazaca arayüzüyle kuruldu. Bu, teknik bir başarıdan öte, Zaza kimliğinin dijital dünyadaki temsili açısından büyük bir anlam taşıyor.
Bağımsız medyanın en büyük sorunlarından biri olan sürdürülebilirlik noktasında ise Avrupa Demokrasi Vakfı (EED) önemli bir rol oynadı. Bir yıl boyunca fon desteği alan platformumuz Zazaca haberciliğe büyük bir moral ve teşvik sağladı.
“Zazaca yayın yapmanın kendine özgü ve çok daha derin sorunları var”
Malumunuz Türkiye’de haber yapmak, gazeteci olmak başlı başına zor. Peki, Zazaca haber yapmanın kendine özgü zorlukları var mı?
Türkiye’de bağımsız gazeteciliğin zorluklarına ek olarak, Zazaca yayın yapmanın kendine özgü ve çok daha derin sorunları var. En büyük zorluklardan biri finansal sürdürülebilirlik. İlk başlarda tamamen kendi imkanlarımızla yola çıktık ancak uzun vadede bağımsız kalabilmek için fon desteği şarttı. Bu noktada, demin söylediğim gibi, Avrupa Demokrasi Vakfı’ndan (EED) aldığımız destek, projemiz için çok önemli oldu.
Ancak asıl mücadelemiz, teknik ve sistemsel zorluklarla. Zazaca, maalesef Google gibi dijital devler tarafından henüz resmi bir dil olarak kabul edilmiyor. Bu durum, arama motorlarında görünürlüğümüzü ve reklam gelirlerimizi doğrudan etkiliyor. İçerik üretiyoruz ancak algoritmalar bizi tanımıyor. Bu bir yarıştır ama bizim yarıştığımız şey algoritmalar değil zamanın kendisi. Amacımız, her gün en az bir içerik üreterek Zazacanın dijitalde var olduğunu kanıtlamak ve onu yaşatmak.
Zazakî News’in kurucusu gazeteci Enver Yılmaz
“Aldığımız geri dönüşler, tüm zorlukları unutturacak kadar değerli”
Aileniz, arkadaşlarınız, daha genel söylemek gerekirse çevreniz ve size bir şekilde ulaşan diğer insanlar Zazaca haber yapmanız hakkında neler söylüyor? Haber sitesine yapılan geri dönüşler nasıl?
Aldığımız geri dönüşler, tüm bu zorlukları unutturacak kadar değerli. En çok aldığımız mesajlardan biri, “Sitenizi okuyarak dilimi yeniden öğreniyorum.” oluyor. Bu cümle, projemizin ne kadar doğru bir yolda olduğunu gösteriyor. İnsanların diline yeniden sahip çıkmasına vesile olmak paha biçilemez bir motivasyon kaynağı.
Şu an sosyal medya platformlarında 10 binden fazla takipçimiz var ve yıllık 20-30 bin tekil kullanıcıya ulaşıyoruz. Bu rakamlar, Zazaca bir haber sitesinin ne kadar büyük bir ihtiyaç olduğunu ortaya koyuyor. Geri dönüşler, bu projenin sadece bir haber sitesi değil aynı zamanda kültürel bir köprü ve bir dil okulu haline geldiğini gösteriyor.
“Zazaca ortak bir yazı kültürü oluşturmayı hedefliyoruz”
Son olarak eklemek istediğiniz bir şeyler var mı?
Vate Çalışma Grubu’nun* belirlediği yazım standartlarını da benimseyerek Zazaca ortak bir yazı kültürü oluşturmayı hedefliyoruz. Bu, dilin geleceği için çok kritik bir adım. Zazaca, uzun yıllardır sessizdi ama şimdi dijital dünyada yeniden konuşmaya başladı. Bu, sadece Zazalar için değil Türkiye’nin tüm dillerinin ve kültürel zenginliklerinin korunması için bir umut ışığı.
Son olarak şunu söyleyeyim: Zazakî News, asla siyasi veya ideolojik bir yayın değil. Bizim tek odağımız ve pusulamız dildir. Bu coğrafyanın ortak hafızası olan Zazacaya, kültürüne ve kimliğine değer veren herkese kapımız sonuna kadar açık. Çünkü Zazaca sadece birilerine değil hepimize ait.
1996 yılında Kırmancca yazına emeği geçen bir grup Kırmanc, İsveç’in başkenti Stockholm’de Vate Çalışma Grubu adında bir grup kurdu. Grup 1996’dan 2021’e kadar 33 toplantı gerçekleştirdi. Bu toplantılarda Kırmanccanın yazı dili için gerekli olan standardizasyon çalışmaları yapıldı. Günlük dilde en çok kullanılan sözcükler tespit edilip standardize edildi. Toplantılarda yazı dili için standart olarak belirlenen 10.000’i aşan temel sözcük ve bunların 50.000 varyantı, iki sözlük biçiminde yayımlandı.
Enver Yılmaz hakkında
1980 yılında Diyarbakır’ın Sur ilçesinde doğan Enver Yılmaz, Kürtçenin Zazaca lehçesinde yaptığı çalışmalarla tanınan bir yazar, gazeteci ve çevirmen.
Yılmaz, edebiyat ve basın dünyasına Newepel ve Vate dergilerinde, Azadiye Welat gazetesinde yazarlık yaparak adım attı. Ardından Gün TV, Jiyan TV, Podcast Kurdî ve Çarpel TV gibi medya kurumlarında editörlük ve program yapımcılığı görevlerinde bulundu.
Bir süre Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nde Zazaca çevirmen olarak çalışan Yılmaz, belediyeye kayyım atandıktan sonra görevden ihraç edildi. Bu dönemin ardından çalışmalarını bağımsız olarak sürdüren Yılmaz, dijital medya platformları için Zazaca haber içerikleri hazırladı. 2023 yılında ise arayüzü tamamen Zazaca olan ilk haber sitesini kurarak Zazakî dijital medya tarihinde önemli bir yeniliğe imza attı.
Edebiyat alanında da çeşitli üretimler yapan Enver Yılmaz, öykü ve haber çalışmalarıyla çeşitli ödüller kazandı. Yayımlanmış kitapları arasında “Ti Dejeko Bêwayîr î” ve “Bena Hol” adlı hikâye kitaplarıyla “Wayrway” isimli şiir kitabı yer alıyor.
(YAH/HA)
