Hrant Dink Vakfı’nın düzenlediği Yok Edilen Medeniyet: Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Gayrimüslim Varlığı başlıklı konferans, 20-21 Kasım’da Boğaziçi Üniversitesi, Albert Long Salonu’nda gerçekleşti.
Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi işbirliğiyle düzenlenen konferansta, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemlerinde uygulanan imha ve Türkleştirme politikaları ile tasfiye edilen gayrimüslim varlığı tarihi tartışıldı.
Konferansın açılış konuşmalarını Hrant Dink Vakfı Başkanı Rakel Dink, Boğaziçi Üniversitesi Rektörü Gülay Barbarosoğlu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Rektörü Mehmet Durman ve Sabancı Üniversitesi Rektörü Nihat Berker yaptı.
11 ülkeden, 29 bilim insanının katıldığı toplantıda 27 tebliğ sunuldu. Vakfın bu kapsamda beşinci konferansı olan etkinliğin tebliğleri kitap haline de getirilecek.
Göç, el konulan mülkler, iktisadi hayat
Konferansın birinci günü, Tarihsel Arkaplan başlıklı ilk oturumla Ayhan Aktar’ın başkanlığında başladı.
Abdülhamit Kırmızı, Mustafa Erdem Kabadayı ve son olarak Nilay Özok Gündoğan'ın sunumlarını, Ahmet İnsel başkanlığında gerçekleştirilen “İşgücü Hareketleri ve İktisadî Faaliyet” isimli ikinci oturum takip etti.
Jelle Verheij, Ermenilerin gerçekleştirdiği zincir göçlere ve mevsimsel işçiliğe odaklanan “1890’larda Taşradan İstanbul’a Ermeni Göçü: Göçmen Profili”; Sinan Dinçer, Ermenilerin 19. yüzyıl ve sonrasında göç davranışlarındaki değişimlere değinen “Ermeni Göçmen Dayanışma Ağlarının Oluşumu ve Çöküşü” başlıklı sunumlarını gerçekleştirdi.
Öğle arasının ardından başlayan “Belirli Bölgeler ve Gruplar – I” başlıklı üçüncü panelin oturum başkanlığını Edhem Eldem üstlendi.
Zeynep Kezer'in1915 sonrasında bölgede değişen peyzaj ve mimari yapıyı incelediği tebliğinin ardından Elçin Macar “Kilikya Ermeni Katolikosluğu’nun Adana-Kozan’da (Sis) El Konan Mülkleri” başlıklı sunumuyla Kilikya’da el konulan gayrimüslim varlıklarını tartışmaya açtı.
Ardından Caroline Mesrobian Hickman Afyon Karahisar'da Ermenilerin iktisadi hayattaki yerine değindiği tebliğini sundu.
Kültürel ve siyasal ortam
“Belirli Bölgeler ve Gruplar – II” başlıklı son oturumunun başkanlığını Ayşe Kadıoğlu üstlendi. Eyal Ginio, Dimetoka’da gayrimüslimlerin yaşadığı kültürel ve siyasal dışlanma ortamına ışık tutarken, Giordano Altarozzi & Iulia Alexandra Oprea, İstanbul’daki son Levantenlerin hikâyelerini paylaştı.
Oturum, Dimitris Stamatopoulos’un İstanbul’u terk eden Rum ailelerin avukatlığını üstlenen Mirmiroğlu arşivinden örnekler aktardığı sunumuyla sona erdi.
Aile hikayeleri
Konferansın ikinci günü “Kişisel Hikayeler ve Aile Hikayeleri” başlıklı beşinci panelle başladı. Oturum başkanlığını Leyla Neyzi’nin yaptığı panelde Oya Güzel Durmaz, Jonathan Conlin ve Sezai Balcı sunumlarını yaptı.
Oya Güzel Durmaz tehcire yollanan Ermeni bir tüccar olan İbranosyan’ın hikayesini anlatırken, Jonathan Conlin Gülbenkyan ailesini, Sezai Balcı ise Giresun’da belediye başkanlığı yapmış Kaptan Yorgi Konstantinidi Paşa’nın hayatını ele aldı.
“Hukuki ve Dini Baskı” başlığını taşıyan altıncı panelin başkanlığını Bülent Bilmez yaptı. Mehmet Polatel Ermenilerin el konan mallarının iadesine İlişkin tartışmalar ve düzenlemelere değinirken, Hilmar Kaiser’in sunumu 1915’te Ermenilerin Menkul Malları başlığını taşımaktaydı. Anush Hovhannisyan, Ermeni mülklerinin el değiştirmesinde zorla Müslamanlaştırma konusunu ele aldı.
Hamit Bozarslan ise Ermeni ve Yahudi soykırımlarında iktisadi ve demografik homojenleşme projelerinin yani sıra yok edilen kültür ve medeniyetin yarattığı sonuçları yorumladı.
“Talandan sonra”
“Talandan Sonra” başlıklı panelde oturum başkanlığını Ayfer Bartu Candan’ın yaptığı yedinci panelde sunum yapan Ümit Kurt, Ellinor Morack, Emre Eldem, Oktay İnce ve Nevzat Onaran Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet döneminde Emval-i Metruke temasını farklı açılardan tartışmaya açtılar.
Suavi Aydın’ın oturum başkanı olduğu “Kültürel Kayıplar” panelindeki konuşmacılar Ümit Eser, Francesca Penoni, Fırat Güllü ve Stefani Kundakjian oldu.
Eser, Penoni ve Güllü konuşmalarında mimari ve tiyatro temaları üzerinden İmparatorluk ve erken Cumhuriyet döneminde yok edilen miras üzerine odaklandılar. Stefanie Kundakjian ise dönem coğrafyasında Ermeni kadın ve çocukların “nakit” olarak değeri üzerine bir sunum yaptı.
Konferans Cengiz Aktar’ın başkanlığında yapılan genel değerlendirme ve tartışmalarla sona erdi. (AS)
