Doların tarihi rekorunu kırması, doları altına ve Türk Lirası’na dönüştürme çağrıları gündemiyle Kapalıçarşı’dayız.
Doların yükselişi Kapalıçarşı esnafını nasıl etkiledi, TL’ye ve altına dönüş çağrıları karşılık buluyor mu, esnaf ne düşünüyor?
Kiraların büyük oranda dolarla ödeniyor olması, malların dolarla alınması nedeniyle doların yükselişi esnafı zora sokmuş görünüyor.
Son bir yıldır devam eden özellikle yabancı turistin gelmemesinin yarattığı durgunluğun ardından gelen dolar yükselişine dair “batırdı bizi” lafını sıkça duyuyoruz.
Konuştuğumuz döviz bürosu ve kuyumcu çalışanları altına ve TL’ye dönüş çağrılarının karşılık bulduğunu söylüyor ancak çarşının dolardan vazgeçmesinin uzak ihtimal olduğu görünüyor.
Deriden halıya, kuyumdan saate çarşı esnafı anlatıyor.
“TL fiyatını söyleyince müşteriye çok geliyor”
Sertaç İşbeceren, 2008’den beri Kapalıçarşı’da. Kuyum sektörünün ardından deri dükkanında çalışmaya başladığını anlatıyor.
Çalıştığı deri dükkanına derilerin dolar üzerinden geldiğini, firmanın ürünleri kendisinin ürettiğini anlatıyor. Doların yükselmesi maliyeti yükseltirken, dolar üzerinden ücret alan İşbeceren için bu durum iyi. Ürünlerin TL fiyatının yükselmesinin pazarlığı zorlaştırdığını, müşterilerin dolar üzerinden alışverişe devam ettiğini anlatıyor.
“Bu dükkan kira değil. Kira olsaydı yıllık 120 bin dolara falan gelecekti. Çarşıda dükkanlar dolar ya da altından kiralanıyor.
“Doların yükselmesi maaşımı dolar üzerinden aldığım için benim açımdan iyi. Doların yükselmesi aynı zamanda kötü bir şey. 300 liraya bile rahatlıkla satabileceğim ceketi 400 liraya satmak için uğraş veriyorum.
“Müşteriye eskiden ‘Türk parası mı, dolar mı, Euro mu ödemek istersiniz?’ diye sorardık, şimdi sormuyoruz. Çünkü Türk parası olarak fiyat söyleyince gözüne çok geliyor. Sadece dolar olarak fiyatları söylüyoruz.
“Halkımızın doları bozdurması hiçbir şey ifade etmiyor. Tamamiyle boş bir şey. Bozdursa bozdursa hiçbir şey olmayacak.
"Çarşının durumu da kötü. Yılbaşından sonra kontratı biten çok kişi var, 300-400 dükkan daha boşalır diye tahmin ediyorum, işsizlikten dolayı. Eskiden dükkan boşalmadan bir sene önce tutuluyordu, şu an öyle bir şey yok. Herkes bekliyor.
“Çarşıda 250 boş dükkan var. Yılbaşında tahminim 600-700 bulur.”
“Turizm kötüydü, doların yükselmesi bunu büyütüyor”
Ramazan Karagöz, 18 yıldır Kapalıçarşı’da, şal satan bir dükkanda çalışıyor. Çarşıda son bir senedir iş bakımından sıkıntı olduğunu, doların yükselişinin de buna artı bir yük eklediğini anlatıyor.
“Dükkan kiraları dolar bazında. Kirada değişim oldu. Fiyatlar ana caddede 15-25 bin arası değişirken 5-10 bin arası değişiyor. Yine de kiralama üzerine talep yok. Ana caddede boş dükkan görebilirsiniz. Fiyatın düşmesi cazip değil, son bir senedir Kapalıçarşı’da belirgin şekilde iş bakımından sıkıntı var. Turistin gelmemesi sıkıntı. Kruvaziyer gemilerinin gelmemesi büyük etken. Yazı kurtaran kruvaziyer gemileridir.
“Doların yükselişi de artı handikap oldu. Birçok ürün dolay bazından geliyor. TL olarak da satış yapabiliyoruz. Bu da karımızı azaltıyor. Çok az müşteri var piyasa çok kısıtlı, rekabet artıyor. İstediğiniz fiyattan mal satamıyor pazarlık yapamıyorsunuz. Bu da sizden götürüyor.
“Giderimiz ise azalmıyor, aksine artıyor. Kışın harcamalar artar, vergi iade ya da SSK’dan indirim almadığımızdan dolayı çok daraldık.
“Çarşı kimse için cazip durumda değil. Kimse yer açmayı bırakın elinde ki yeri bile azaltıyor. Üç yeri varsa ikiye, beş elemanı varsa üçe düşürüyor, yoksa baş edemez.
“Turizm açısından kötü durumdayız. Doların yükselmesi bunu büyütüyor.”
“TL ile ödemeleri dolara çeviriyoruz, kar düşüyor”
Selim Yeşildağ, 18 yıldır Kapalıçarşı’da, saat dükkanı sahibi. Dükkana dolar üzerinden kira verdiklerini, ürünleri dolar üzerinden aldıklarını, dolarını bozduranların TL ile yaptığı ödemeleri tekrar dolara çevirince karlarının düştüğünü anlatıyor.
“Dolar üzerinden kira veriyoruz, aldığımız malların hepsi dolar üzerinden. Dolar yükseldiği için çok zarar ediyoruz.
“Çağrı yapıldığı için herkes doları bozuyor, bu kez TL ile satış yapıyoruz. Ama ürün almak ve ödeme yapmak için o TL’leri götürüp dolar yapıyoruz. Yüksekten dolar alıyoruz. Karımız düşmüş oluyor.
“Bu sene zaten turist gelmedi, işler durgun. Turizme birilerinin el atması lazım. İşimiz turistlerle. Turist olmazsa satış yapamayız. Çarşı genelinde yerli müşteri yüzde 5 var yok.
“Çok dükkan kapanıyor. İş yapmayınca ne yapacak, dükkanı kapatıp gidecek. Kiraya beş bin dolar veriyordu şimdi 20 bin dolar yapıyor. Beş milyar kazancı yoktu ki zaten onu da dolara veriyor. Çok sıkıntı yani.”
“Kapalıçarşı yıllardan beri dolarla çalışır"
Hasan Altun 15 senedir Kapalıçarşı’da. Halı ve kilim dükkanı çalışanı. Çarşının dolar üzerinden işlediğini anlatıyor, müşteri sıkıntısını o da yineliyor:
“Dükkanlar dolarla kira. Her malı dolar üzerinden almıyoruz, TL üzerinden aldıklarımız da var.
“TL’ye dönülmesini istiyorlar ama öyle hemen bir anda olacak bir şey gibi geliyor bana, yıllardan beri Kapalıçarşı dolarla çalışır, TL’ye dönerler mi dönmezler mi bilmiyorum.
“Doların yükselmesi müşteri olduktan sonra bizi fazla etkilemiyor. Önceden de dolarla satış yapıyorduk, turiste hitap ettiğimiz için. Ama müşteri sıkıntısı var. Avrupa’da da global bir kriz var, alım gücü daha çok ön plana çıkıyor, müşterilerimiz eskisi kadar cömert değiller. Doların yüksek olması onlar için avantaj aslında.
“Ülke babında düşününce TL’nin değer kaybetmesi doğru bir şey değil. Önlemlerini almalarını lazım.”
“Altına dönmeye başladılar”
Ömer Hayatsever, 20 yıldır Kapalıçarşı’da kuyumcu. Konuştuklarımız arasında dükkanı TL üzerinden kiralı olan tek esnaf.
TL’ye ve altına dönüş çağrılarının karşılık bulduğunu söylüyor.
“Altın düşüş trendine geçti. Millet Euro, dolar düşmeden elden parayı çıkartıp altına dönelim diye düşünüyor. Dolar ve Euro’yu bozdurup ata lirası, has altın, bileziğe dönmeye başladılar.
“Altına geçişin dolardaki düşüşü etkiledi söyleniyor, biz de o şekilde tahmin ediyoruz.”
“Soracak müşteri yok”
Halı sektöründe çalışanlar isim vermek istemese de özellikle sektörün sorunlarına dikkat çekmek istiyorlar. Dolar yükselişinin etkisini sorduğumuzda “Batırdı bizi” cümlesi yansıyor ses kaydına.
Halı sektörünün daha lükse kaçtığını, bu nedenle satışların daha çok etkilendiğini anlatıyorlar. Halıların dolarla gelmesi, dükkanların dolar ile kiralanması nedeniyle yükseliş kötü etkilemiş görünüyor.
Altın ve TL’ye geçiş çağrılarının müşteride nasıl yankı bulduğunu sorduğumuzda ise “soracak müşteri bulamadık” yanıtı alıyoruz. (BK)
