Yılın En Soğuk Üç Günü: Bocuk, Zemheri ve Karakoncolos

Sel Yayıncılık 2019 Doğa Defteri’yle mevsimlerin seyrini gündönümleri, fırtınalar, uçanlar ve çiçek açanlarla tutuyor. Hayvanların izinden, bitkilerin gölgesinden, doğanın seslerinden sayılamaz zamanı dinleyip gözleyerek o kadim canlılık bilgisini hatırlamaya çağırıyor.

Doğa Defteri’ndeki bilgiler bilimsel olduğu kadar kültürel ve geleneksel de. Bugün Bocuk ile başlayan en soğuk günler Zemheri ve Karakoncolos adlı iki fırtınayla kış mevsimlerinin en şiddetli günleri olarak bilinegelmiş. Kültürel olarak hacaların soğuk olmasıyla bilinen bu günle korku hikayeleriyle koşut tutulmuş.

İşte Doğa defterinden korku hikayeleriyle bezeli üç günün hikayesi:  

08 Ocak Salı: Bocuk Gecesi

Kışın en sert ve en soğuk gecesinin yaşanacağı düşünülen bugün bocuk adlı korkunç bir varlıktan söz edilir. Köylerde, bocuk ana, bocuk dede ya da kurt olarak düşünülen bocuk canavarını temsilen üstü tüylerle, çalılarla donatılmış bir sopa gezdirilir. Bocuk pencereye vurduğunda ya da kapıya geldiğinde ev sahibi onu kovalarken bir miktar yiyecek de verir. Bu bir kötülük kovma ritüelidir. Böylece, ürünler kıştan, ev halkı kıtlıktan; bocuğun lanetinden korunmuş olur.

Doğa Defteri 2019 Yazar: Deniz Gezgin Kapak Tasarımı: Eylem Sezer Sayfa Sayısı: 184 Basım Tarihi: Aralık 2018 Fiyat: 16 TL

10 Ocak Perşembe: Zemheri fırtınası

Karakış bugün esen fırtınayla birlikte mevsimlerin arasına sokulur. Kara kuzeydir, karakış da kuzeyli rüzgârların mevsimi. Kışın bu en soğuk günlerine zemheri yani uğuldayan kış denir, 22 Aralık’ta başlayan kırk günlük erbainin içindedir zemheri, kırk günlük çile derler ona ya da yalnızca çile ki bu Farsçada zaten kırk demektir. Karaçilen de bu mevsimde boldur, sisli havada incecik yağan yağmur.

14 Ocak Pazartesi: Karakoncolos Fırtınası

Soğuklar iyiden iyiye kendini gösterdiğinde Karakoncolos adlı bir cadının etrafı dolaşmaya çıktığına inanılır. Karakoncolos bir hastalık cinidir, Cogolos da denir, açıkta bırakılan yiyeceklere tükürüp işeyerek hastalık yayar. Uykusu derin olanı adını fısıldayarak sokağa çağıran Cogolos insanların soğuktan donmasına sebep olabilir. Korunmak için pancar pişirip eşiğe gömmek, lohusalara, uykusu ağır olanlara pancar yedirmek iyidir. Yunancadaki kökeninden dolayı Kalikancari diye de anılan bu karanlık cinini evlerden uzak tutmak için geceleri ateş/ocak söndürülmez ve içine tütmek üzere şifalı sedef otu (Rue; apigano) bırakılır. Kış yarısı cini Karakoncolos’un bugünlerde sokaklarda elinde bir tarakla dolaşıp insanların önünü kestiği, onlara nereden gelip nereye gittiklerini, adlarını ve evlerini sorduğu söylenir. Cevap verirken kara kelimesini kullanmayı unutmamak Koncolos’un gazabından korunabilmek için elzemdir. Karakoncolos günlerinde tarakları da orta yerde bırakmamak gerekir. Bazı yörelerde Koncolos, denizden fırtınayla çıkarak dağ eteklerine dek ulaşan bir soğuk cinidir, insan kılığında dolaşıp buzağılara ve çocuklara musallat olur. Bu yüzden Karadeniz'de Koncolos karnını doyurup çabucak denize dönsün diye Karakoncolos fırtınasında kapılara kuymak bırakılır. (HK)

* Fotoğraf: Solda Edirne'de Bocuk Gecesi kutlaması, sağ üstte Karakoncolos çizimi, sağ alt İstanbul'da 2018 Zempheri gününden İstanbul Çukurcuma görünümü.