İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) Pazartesi günü yaptığı açıklamada, Irak Kürdistan Bölgesi'ndeki (KBY) yerlerinden edilmiş kişilerin kaldıkları kampların 30 Temmuz'a kadar boşaltılması kararının kuzey Şengal bölgesinde yaşayan birçok kamp sakininin haklarını tehlikeye atacağını duyurdu.
157 bin kişinin barındığı 23 kamp kapatılacak
HRW raporunda Şengal'in hâlâ güvensiz durumda ve yakında geri dönmek zorunda kalacak binlerce yerinden edilmiş insanın ekonomik, sosyal ve kültürel haklarını güvence altına alacak yeterli sosyal hizmetlerden yoksun olduğunu saptıyor. Kürdistan Bölgesel Yönetimi İçişleri Bakanlığına göre, ülkedeki 23 kamp şu anda çoğu Şengal'den gelmiş olan yaklaşık 157 bin kişiye ev sahipliği yapıyor.
HRW Irak araştırmacısı Sarah Sanbar, "Pek çok Şengalli 2014'ten bu yana kamplarda yaşıyor ve evlerine dönmeyi hak ediyorlar, ancak geri dönüşlerin güvenli ve gönüllü olması gerekiyor." dedi. "Bölgedeki hizmet, altyapı ve güvenlik eksikliği göz önüne alındığında, hükümetin zaten kötü olan durumu daha da kötüleştirme riski var."
Şengal'de durum
Kuzeybatı Irak'ın dağlık Şengal bölgesi, Kürtler, Araplar ve Êzidilerden oluşan karma etnik ve dinsel topluluklardan oluşan bir nüfusa ev sahipliği yapıyor. Bölgenin en büyük yerleşmesi olan Sincar kasabasındaki kamu altyapısının yüzde 80'i ve evlerin yüzde 70'i, 2014 ve 2017 arasında bölgeyi egemenliği altına almak üzere saldıran İslam Devleti'ne (IŞİD) karşı yürütülen çatışmalar sırasında yıkıldı. Uluslararası Göç Örgütü'ne (IOM) göre, bölgenin Êzidi nüfusunun yüzde 85'i de dahil olmak üzere yaklaşık 183 bin Şengalli yerinden edilmiş durumda. Şu anda Şengal'deki kasaba ve köylerin yüzde 65'i, özgün nüfuslarının yarısı hatta yarısınında azına azına ev sahipliği yapıyor ve 13 kasaba ve köye, 2014'ten bu yana herhangi bir geri dönüş olmadı.
Irak Göçmen ve Yerinden Edilenler Bakanlığı, 24 Ocak'ta kampların kapanması için son tarihin 30 Temmuz olacağını duyurmuştu. Bakanlık ayrıca, geri dönüşleri teşvik amacıyla, geri dönenlere aile başına, devlette istihdam, sosyal güvenlik yardımları ve faizsiz küçük işletme kredileri ve hane başına bir kereye mahsus 4 milyon Irak dinarı (yaklaşık 3 bin ABD Doları) tutarında parasal yardımı da içeren bir teşvik paketi sözü verdi.
Kampları terk etmeden önce
tazminatların ödenmesi gerek
19 Mart'ta Başbakanlıktan bir heyetin ziyaret ettiği Dohuk'taki Çamişko kampında heyetle toplantıya katılan bir kamp öğretmeni ve kamp sakini HRW'ye kendilerine sunulan seçenekleri özetledi: "Yerlerinden Edilmiş Kişiler (YEK) için üç seçenek sundular: Sincar'a dönmek, federal yöentim altındaki diğer şehirlere taşınmak veya KBY'de ancak kampların dışında kalmak." Ancak HRW'ye bilgi, veren kamp sakinleri "Fakat hükümet, geri dönmemizi istemeden önce evlerimizi yeniden inşa etmemiz ve hizmet sunmamız için bize tazminat sağlamalı." dedi.
HRW 2023 tarihli bir raporunda, Şengallilerin geri dönüşü önündeki başlıca engellerin, hükümetin kaybettikleri mülk ve geçim kaynaklarını tazmin edecek durumda olmaması, yeniden inşadaki gecikme, güvenlik konusundaki istikrarsızlıek ve suçlar ve suiistimaller konusunda adalet ve hesap verebilirlikten yoksunluğu olduğunu kaydediyordu.
8 bin 300 aile başvurdu, bir teki ödeme almadı
HRW Mayıs 2023'te Şengal'den tek bir kişinin bile 2009 tarihli 20 Sayılı Kanun uyarınca mülk ve geçim kaynaklarının kaybı nedeniyle mali tazminat almadığını ve 3 bin 500 onaylanmış talebin Ninova Maliye Dairesince ödenmeyi beklediğini tespit etti. Şengal Tazminat Alt Bürosu'nu denetleyen Tel Afer Tazminat Komitesi başkanı Yargıç Ammar Muhammed, HRW'ye, Şubat 2024 itibarıyla tekemmül eden başvuru sayısının 8 bin 300'e çıkmasına karşın hâlâ tek bir kişiye olsun herhangi bir ödeme yapılmadığını söyledi.
Geçtiğimiz aylarda çok sayıda hükümet yetkilisi, HRW araştırmacılarına Şengallilere tazminat ödemeleri için gereken fon miktarının yakında, hatta bir yetkilinin "gelecek hafta en kısa süre içinde" açıklanacağını ve yeniden inşa projelerinin temel atma törenlerinin çok yakında gerçekleşmesinin planlandığını söylemelerine karşın bir yılda pek az gelişme oldu.
İki hükümet yetkilisi HRW'ye, tazminat ödemelerindeki gecikmelerin, tahsis edilen fonların ödenmesini engelleyen "bütçe sorunlarından" kaynaklandığını söyledi, ancak daha fazla ayrıntı vermedi.
Şengal Genel Hastanesi'nin başkanı Dr. Dilşad Ali, İnsan Hakları İzleme Örgütüne 4 Nisan'da hastanenin hasarlı ve terk edilmiş durumda olduğunu, sağlık personelinin hâlâ geçici kullanım amaçlı bir yer dışında faaliyet gösterdiğini söyledi. "Yeniden inşa sürecini başlatmak için yeniden inşa projesinin icracı bir kuruluşa iletilmesini bekliyoruz” dedi.
Kimse sonsuza kadar kampta yaşamak istemez ancak...
Uluslararası insan hakları hukuku ve Irak anayasası vatandaşların sağlık, eğitim, barınma ve yeterli yaşam standardı haklarını garanti altına alıyor. Ülke İçinde Yerinden Edilmeye İlişkin Yol Gösterici İlkeler, mülklerinin geri alınmasının bir seçenek olmadığı durumlarda, yetkili makamların yerinden edilmiş kişilere tazminat veya başka uygun tazminat biçimleri sağlaması gerektiğini söylüyor. Yol Gösterici İlkeler aynı zamanda yetkililerin bu kişilere temel barınma ve barınma sağlamasını da gerektiriyor.
Sanbar, "Kimse sonsuza kadar bir YEK kampında yaşamak istemez, ancak ev güvenli olmadığında bu kampları kapatmak, yerinden edilmeye karşı sürdürülebilir bir çözüm değildir" dedi. “Şengal'i yeniden inşa edecek fonlar mevcut; Şengallilerin geri dönüp hayatlarını yeniden inşa edebilmeleri için hükümetin onları dağıtması gerekiyor.” dedi.
(AEK)
