31 Aralık'ın, 365 günlük yılın son günü, 1 Ocak'ın da sonraki yılın başlangıcı kabul edilmesinin yaklaşık 450 yıllık bir geçmişi var. Papa XIII. Gregorius tarafından, Jülyen Takvimi'nin hatalarını gidermek üzere 1582'de tanıtılan Gregoriyen Takvimi günümüzde dünyada en yaygın kullanılan takvim. Ama tek takvim değil!
Gregoryen Takvimi’nin ortaya çıkışı
Gregoryen Takvimi öncesinde zamanın ölçüsü olarak kullanılagelen Jülyen Takvimi'nde her yıl tam olarak 365,25 gün (1 gün = 24 saat üzerinden) kabul ediliyordu. Ancak bir güneş yılı aslında yaklaşık 365,2422 gün uzunluğunda olduğundan bu küçük gibi görünen fark, Jülyen Takvimi’nde uzun yıllar içinde mevsimlerin kaymasına yol açıyordu.
Öte yandan dinsel gerekler Hristiyan dünyasında örneğin Paskalya gibi önemli dinsel bayramların doğru tarihlerde kutlanmasını gerektirdiği halde mevsim kaymaları nedeniyle bu tarihler de sapmaya başlamıştı.
Papa XIII. Gregorius, 1582'de yürürlüğe koyduğu takvim reformuyla yeni sistemi yürürlüğe koydu. Bu reformla kabul edilen Gregoryen Takvimiyle 1 Ocak yılın başlangıcı olarak kabul edildi.
Gregoryen takviminin yaygınlaşması
16. ve 17. yüzyıllarda, Avrupa ülkeleri dünyanın büyük bir bölümüne yaydıkları imparatorluklarıyla metropolün takvimini sömürgelere de taşıyarak Gregoryen takvimi, Avrupa’nın ekonomik, siyasi ve kültürel etkisiyle yaygınlaştırdılar.
Sanayi devrimi sonrasında küresel ticaretin yayılışı, kürenin bir ortak zaman düzenine bağlanmasını gerektirdikçe Gregoryen Takvimi, farklı kültürlerin tek piyasa için üretimi bağlamında insanlar ve çalışmaları için standardizasyonu sağlayarak uluslararası ilişkilerin uyumunu kolaylaştırdı.
Gregoryen takviminin yayılmasında özellikle Katolik Kilisesi'nin etkisi belirleyiciydi. Katolikliğin egemen olduğu ülkeler Gregoryen Takvimi’ni hızla benimserken, Protestanlığın yaygın olduğu ülkeler bu takvimi, daha gecikerek kabul ettiyse de sonunda tüm Avrupa ülkeleri bu takvime geçti.
Gregoryen takviminin kabullenilmesinde güneş yılına daha doğru bir şekilde uyum sağlaması ve rasyonel düzeltme mekanizmaları (örneğin, her 400 yılda bir artık yıl düzenlemeleri), takvimi uzun vadede daha tutarlı hale getirdi.
Sonuçta bugün kullanmakta olduğumuz Gregoryen takvimi, Avrupa merkezli tarihsel süreçlerin, sömürgeciliğin, sanayileşmenin ve uluslararası standartların bir sonucu olarak dünyanın en yaygın takvimi oldu.
1 Ocak’ın yeni yılın başlangıcı olarak kabul edilmesi, Gregoryen takvimin standart uygulamalardan biri olarak küresel ölçekte kapitalizmin ekonomik ve sosyal uyum ve standardizasyonunu kolaylaştırmış olmakla birlikte, direnen kültürler kendi geleneksel takvimlerine göre, kendi yıllarını hesaplamaya ve yılbaşılarını kutlamayı da sürdürüyor.
Çin yeni yılı
Ay takvimine göre Çin'de yeni yıl değişerek, 21 Ocak ile 20 Şubat arasında bir güne denk gelir.
Ay takvimi Doğu ve Güneydoğu Asya'da (örneğin Çin, Vietnam ve Kore) yaygın olarak kutlanır.
Fars yeni yılı
Nevruz (Newroz) 21 Mart dolayında İran, Orta Asya ve Orta Doğu ile Güney Asya'nın bazı bölgelerinde ve Kürdistan'da kutlanır. Ancak bu bölgelerin çoğunda ulusal devletler kamusal alanda Gregoryen Takvimi esas alırlar
4. İslami yeni yıl (Hicri yeni yılı)
Hicri yılbaşı veya 1 Muharrem (kameri) hicrî takvime göre Zilhicce ayının son gecesini Muharrem ayının birinci gününe bağlayan zaman dilimidir. İslami takvime göre bir sonraki güne saat 00:00 da değil güneş batması ile (akşam ezanı) geçilir. Bu zaman dilimi ay takvimi esaslı olduğu için bir sonraki hicri yılbaşı 11 ya da 12 gün daha erken bir tarihe denk gelir.
Osmanlı Sarayı'ndaki yeni yıl kutlamalarında başmabeyincinin dairesinde bir masa üzerine tabaklar içinde lira çeyreği yirmi yedilikler ve gümüş çeyrekler, kuruşlar konulur; her gelen rütbe, mevki ve değerlerine göre, bendegân da "Muharremiyelik" ve "Yıl bereketi" diye bunlardan alırdı.
Haremde de lira çeyreği yirmi yedilikler ve gümüş kuruşlar dağıtılırdı.
Roş Aşana (Yahudi Yeni Yılı)
İbrani takvimine bağlı olarak yeni yıl genellikle eylül veya ekimde olmak üzere sonbahar başlarında kutlanır.
Tayland yeni yılı (Songkran)
13-15 Nisan tarihleri arasında su savaşları ve geleneksel kutsamalarla kutlanır.
Etiyopya Yeni Yılı (Enkutataş)
Etiyopya takvimine göre 11 Eylül'e (veya artık yıllarda 12 Eylül'e ) denk gelir.
Hindistan Yeni Yılı
Hndistan'da kullanılan birden çok takvim, farklı Yeni Yıl kutlamalarına yol açar.
Gujarat'ta Diwali Yeni Yılı (Ekim/Kasım).
Ugadi/Gudi Padwa (Mart/Nisan).
Sihler ve Pencaplılar için Vaisakhi (Nisan).
Bali Yeni Yılı (Nyepi)
Genellikle martta sessizlik, oruç ve meditasyon günü olarak kutlanır.
Bunların dışında bir çok kıtada ve ülkelerde çeşitli yerli kültürler, mevsimsel değişikliklere veya astronomik olaylara göre düzenlenmiş kendi Yeni Yıllarını kutlamayı sürdürüyorlar.
(AEK)
