1950'lilerin sonlarında güney Vietnam'da "Vietnam Halk Kurtuluş Cephesi" (NLF) öncülüğünde Fransızlara karşı gerilla hareketi başladı.
Ho Chi Minh patikaları denilen bir ağ sayesinde başkent Hanoi'den destek alan gerillalar baskıcı ve yolsuzluklara boğulmuş Ngo Dinh Diem hükümetinin politikalarından bıkan güneylilerin saflarına katılmasıyla kalabalıklaştı.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) 1954'ten beri güney Vietnam'a yardım ve askeri malzeme sağlıyordu.
ABD'nin "Vietkong" dediği NLF gerillalarının güçlenmesiyle ABD yardımları da arttı, Amerika helikopterleri, silahlı güçler, taşıyıcılar ve binlerce askeri danışman ülkeye geldi.
Fakat ABD, 1963'te hükümetin askerler tarafından devrilmesini engelleyemedi. Ardından kısa dönemler için kurulan istikrarsız hükümetler ülkedeki hoşnutsuzluğu gideremedi.
Amerika'nın daha derinden müdahale etmesi Ağustos 1964'te Tonkin Körfezinde bulunan bir ABD destroyerine kuzey Vietnam torpidosu atılması üzerine geldi.
ABD Başkanı Johnson, tartışmalı bir şekilde kuzeydeki deniz üslerinin bombalanması emrini verdi. 1964 sonu itibariyle Vietnam'da 23 bin askeri danışman bulunuyordu ve Vietnam Halk Kurtuluş Cephesi ABD üslerine ve askeri personeline yönelik saldırılara başlamıştı.
Savaş kızışıyor
Şubat 1965'te Güney Vietnam ordusunu da yanına alan ABD, gerillalara karşı "Rolling Thunder" bombalama operasyonunu başlattı fakat hava gücünün tek başına karşı saldırıları engelleyemeyeceği kısa sürede anlaşıldı.
Temmuz 1965'te ABD, Vietnam'a 100 bin asker yollayacağını açıkladı. Avustralya, Yeni Zelanda, Kore, Filipinler ve Tayland da askeri gücün oluşturulmasına destek verdi.
ABD'nin stratejisi toprak ele geçirmek değil gerillaların savaşma kapasitesini yavaş da olsa yok etmekti. Fakat ağır kayıplar vermesine rağmen NLF savaşmaya devam etti ve Amerikan askerlerinin çekildiği bölgeleri tekrar tekrar ele geçirdi.
Gerillaları sivillerden ayırmak çoğu zaman zordu ve zorlu doğal yapı içinde kolaylıkla ilerliyorlardı. Amerikan hava kuvvetleri, gerillaların sığınak olarak kullandığı ormanı yoketmek içi milyonlarca galon zehirli Portakal Gazı kullandı.
Napalm da dahil olmak üzere ağır bombardıman devam etti fakat gerillalar uçaksavarlar ve Sovyet ve Çinli müttefiklerinin sağladığı uçaklarla karşılık verdi.
1967'nin sonunda Vietnam'da 485 bin Amerikan askeri vardı. Kayıpların artması ABD'de sivil protestoların başlamasına sebep oldu.
Dönüm noktası
31 Ocak 1968'de Kuzey Vietnam ordusu ve NLF Tet bayramı sırasında büyük bir saldırı başlattı. Ani ve sürpriz bir hareketle aynı anda 36 bölgesel merkeze ve altı büyük şehirden beşine birden saldırdılar ve Saygon'da ABD elçilik binasına girmeyi başardılar.
10 gün önce DMZ yakınlarındaki Amerikan deniz üssüne yönelik saldırılar yürüterek Amerikalıların ilgisini oraya çekmeyi başarmışlardı. Savunmasız yakalanmalarına rağmen Amerikan ve Güney Vietnam orduları karşılık verdi ve gerillalar üç hafta savundukları Hue şehri hariç hiçbir yerleşimi birkaç günden fazla tutamadılar.
Fakat saldırıların Amerikan kamuoyu üzerindeki etkisi büyük oldu. Savaştan görüntülerin gelmeye başlamasıyla protestolar da yoğunlaşmaya başladı ve gerilla saldırısı Beyaz Saray'ın "zafer" açıklamalarını yalanladı. Başkan Johnson'un desteği gitgide azaldı.
Johnson, Mart'ta bombardımanın durdurulmasını emretti, barış görüşmelerine başlama çağrısı yaptı ve Kasım'daki seçimlerde aday olmayacağını açıkladı.
ABD geri çekiliyor (1969-1973)
Kasım 1968'de seçilen Richard Nixon, Amerikanın saygınlığını koruyacak bir geri çekilme planı aramaya başladı.
1969 "Vietnamizasyon" dediği bir politikayı açıkladı: Güney Vietnamlıları silahlandırarak ve eğiterek ABD askerleri geri çekilecekti. Takip eden üç yıl içinde 500 binden fazla Amerikan askeri geri çekildi. Bu durum geride kalan ve tükenmiş askerlerin iyice çökmesine ve uyuşturucu kullanımının yaygınlaşmasına neden oldu.
ABD'de sivil protestolar güçlenerek arttı, Kamboçya'daki gerilla üslerine yönelik 1970 ve 1972'deki saldırılar büyük protestolara neden oldu. Haziran 1969'daki "Hamburger tepesi" çatışmasında 46 Amerikan askeri yaşamını yitirdi.
1968'de My Lai'deki bir çatışmada Amerikalıların 300 Vietnamlı köylüyü katletmeleriyle ilgili görüntüler ortaya çıktı. Ho Chi Minh 1969'da öldü ama yerini alan Le Duan savaşmaya devam etti. NLF 1972'de bir büyük saldırıya daha kalkıştı ama hava desteği nedeniyle başarılı olamadı.
Paris'te 1969'da başlayan barış konuşmaları ağır aksak ilerleyerek Ocak 1973'te anlaşmayla sonuçlandı. Anlaşmaya göre Amerika Vietnam'dan çekilecekti ve Güney Vietnam'ın kendi geleceğini belirleme hakkı olacaktı.
Saygon'un düşüşü
Son Amerikan birlikleri Mart 1973'te Vietnam'dan ayrıldı fakat bazılarının "savaş sonrası savaş" diye tanımladıkları çatışmalar sürdü.
Kuzey ve güneyliler birbirlerini ateşkesi bozmakla suçladı ve savaş yoğunluğu azalsa da devam etti. Güney Vietnam'a gelen Amerikan yardımı da zamanla azaldı.
Mart 1975'te Kuzey'deki Vietnam Demokratik Cumhuriyeti tüm ülkeyi almak için saldırıya başladı. Güney Vietnam ordusu beklenenden daha çabuk düştü ve yedi hafta içinde ülkenin orta bölgelerini ve doğu kıyılarını ele geçirdi. Milyonlarca insan Saygon'a doğru göçe başladı.
21 Nisan'da Güney Vietnam Devlet Başkanı Nguyen Van Thieu, ABD'yi suçlayarak Tayvan'a kaçtı. Altı gün sonra Saygon kuşatma altındaydı. 29 Nisan'da ABD şehirde bulunan 7 bin vatandaşını ve Güney Vietnamlıları almak için helikopterlere emir verdi. İnsanlar kaçabilmek için birbiriyle yarıştı.
Ertesi gün Saygon düştü, şehrin adı Ho Chi Minh olarak değiştirildi. (EÜ)
* Bu yazıyı BBC'den Erhan Üstündağ çevirdi.
