Neden Kibbutz? (Kibbutz, 1909 yılından beri Filistin topraklarında var olan, Yahudilerin kolektif olarak yaşadıkları yerleşim birimi-yn.)
Lerner, "Çok radikal demokratik bir eğitim programı var" diyor. "Bütün üniversitelere baktım, en iyisi buydu ondan. Onların programı 'demokratik eğitim' olarak adlandırılıyor".
Lerner'le vicdani ret serüvenini, bunun dünyanın o köşesinde ne anlam ifade ettiğini konuştuk.
Nasıl vicdani retçi oldun?
Askere hava kuvvetlerinde başladım, birkaç hafta içinde tüm eleştirel bakışını kaybetmeye başlıyorsun. Birkaç ay sonra İsrail ordusunun varolmaması gerektiğini, hatta hiçbir ordunun varolmaması gerektiğini anladım... İşgale karşı olmam da vicdani reddimin bir parçası oldu.
Arkadaşların, ailen nasıl tepki gösterdi?
Arkadaşlarımın çoğu politik olarak aktif insanlar. Bazıları çok mutlu oldu, bazıları çok karşı çıktı. Arkadaşlarımın çoğu sol kanat aktivistler, ama sol kanat içinde Siyonist fikirlere sahip olanlar var, yani ordunun olması gerektiğini düşünenler... Tüm sol kanat İşgal'e karşı, ama bazıları askerlik hizmetinin sivil bir sorumluluk olduğunu düşünüyor. Ordunun daha etik değerlere sahip bir şekilde faaliyetlerini sürdürmesini istiyor.
Ya ailen?
Çok hoşlanmadılar. Korkuyorlardı. Bana ne olacağı konusunda endişelilerdi. Babam ekonomi bakanlığında çalışıyor, işini kaybedeceğinden korktu. Bir şey olmadı gerçi sonunda.
Kardeşin var mı?
Evet, bir kız kardeşim var ve o askerliğini yaptı. Politik bir duruşu yok.
Askerlik hizmetine başladıktan sonra vicdani retçi olmaya karar vermişsin, nasıl bir süreç işledi?
İsrail ordusu askerdeyken retçi olmanı kabul etmiyor. Psikiyatra yollandım. Baktım süreç çok uzuyor, bir hafta sonu çıktım birlikten ve geri dönmedim. Ben biraz şanslıydım, çünkü kadınım. Teknik olarak gelip beni yakalamaları lazımdı. Ama İsrail dini bir devlet. Ve hiçbir erkek polis gelip bana elini süremez. O sürede de kadın bir polis bulamadılar herhalde. Ben de zaten eve gitmedim, bir sene boyunca arkadaşımda kaldım. Sonunda bundan da yoruldum, işe girip çalışamıyordum çünkü. Bir takım bağlantılar aracılığıyla görevli olduğum birliğin psikiyatrına gönderildim, deli olduğuma karar verdiler ve bıraktılar. Bu kararla hapishaneye konamayacağımı da tasdiklediler.
Yani şimdi belgeli bir akıl hastası mısın?
Bana uyguladıkları 21. madde akli ya da fiziksel sağlık nedenleriyle görev yapamamayı içeriyor. On yıl önce buna sahip olmak çok büyük bir eksi puandı şimdi ise askere gitmek istemeyenler çoğaldı bunun için 21. Madde daha normal karşılanıyor. Altı yıl öncesine kadar işe girerken işverenin işe aldığı kişiden bu bilgiyi isteme hakkı vardı. Ama yürütülen hukuki mücadele sonucu bir mahkeme kararı çıktı ve artık bunu soran kişi suç işlemiş oluyor.
İsrail'de vicdani ret hareketi nasıl örgütlendi?
İsrail'de İşgal, vicdani ret hareketi için çok önemli bir motivasyon. Vicdani ret, antimilitarist bir karakterle başlamadı, İşgal'e karşı başladı. Antimilitarist fikirler buradan gelişti İsrail'de... Dört grupta toplanıyor vicdani ret hareketi. Liseliler hareketi, bu hareket İşgal'e karşı. Yesh Gvul, Lübnan işgaliyle birlikte başlayan yaşça daha büyüklerin olduğu grup. Yeni Profil anti militarist bir grup, son olarak da Aileler Grubu var. Aileler Grubu vicdani retçilerin ailelerinden oluşuyor. Aslında son derece sağ kanatta olabilen insanlar, çocukları bir iki sene hapishanede kalınca bir takım şeyler değişebiliyor hayatlarında. Onlar da vicdani reddin bir hak olmasını savunuyor. Dindar Yahudi kadınları da askere gitmiyor.
Her yıl yenilenen dilekçe eylemi de liseliler hareketince başlatıldı değil mi?
2001'de lise öğrencileri bir dilekçe imzalayarak İşgal Ordusu'nun parçası olmayacaklarını açıkladılar. Bu dilekçe her yıl yenileniyor ve her yıl yaklaşık 200 kişi daha katılıyor. Bugüne kadar aralıklarla 200 kişi hapse girdi. Bunların büyük kısmı, yedek askerlerdi. Cenin işgal edildiğinde yedek askerler gitmek istemediler. İşgal Altındaki Topraklar'da askerlik yapmak istemediklerini söylediler. Antimilitarist değillerdi. Yani eğer İsrail'i koruyacağına gerçekten inansalardı yaparlardı.Bir de askerlik iyi vatandaşlık ilişkisi var...
İsrail'de askerlik hizmeti ne kadar iyi vatandaş olduğunun testi gibi. Farklı gruplar eşit haklara sahip olabilmek için askerlik hizmetini kullanıyor. Örneğin Bedeviler, Dürziler, bir grup siyahlar, eşcinseller için orduda görev almak eşitlik zemini.
İstanbul'da düzenlenen vicdani ret konferansına katıldın. Türkiye'deki vicdani ret hareketi hakkında İsrail'le karşılaştırıldığında neler söyleyebilirsin?
Türkiye'deki vicdani ret hareketi İsrail'de pek bilinmez. Biz Mehmet Tarhan'ı biliyorduk, hatta mahkemesine de gelmiştik. Şu anda pek çok farklı gruptan insanın harekete katıldığını görmek beni şaşırttı. Türkiye'de vicdani ret hareketi sağlık nedenlerini bahane etmek istemiyor İsrail'dekinin tersine. Hapse atılanların ne kadar hapiste kalacakları ve her an yeniden hapse girip girmeyeceklerinin garantisi yok. İsrail'de ise bir iki yıl hapiste kalıp sonunda serbest bırakılırsın. Bu bakımdan Türkiye'deki vicdani ret hareketi çok radikal bir hareket.
Peki benzerlikler var mı Türkiye ve İsrail arasında militarizasyon süreçleri bağlamında?
O kadar çok ki. Ortadoğu'nun iki demokratik ülkesi olarak sayılıyorlar, her iki ülkede de Batılı bir düşünce şekli var bir taraftan, bir taraftan da her iki ülkenin toplumları da çok ciddi militarize edilmiş. Türkiye'de Milli Güvenlik dersleri veriliyormuş, İsrail'li askerler de okullara gidiyor, öğrenciler askerlere paketler gönderiyor, savaş alanlarına geziler düzenleniyor. Sekizinci sınıfta neredeyse savaşkan bir ders var. İsrail'de ordu ve eğitim arasında çok sıkı bir bağlantı var. Çocuklara 'Büyüyünce ne olmak istersin?' sorusu yerine 'Hangi birimde görev yapmak istersin' diye soruluyor. Mesela 'Baban gibi paraşütçü mü olacaksın, yoksa tanklarda da mı görev yapacaksın?' türünden sorularla büyütülüyor çocuklar.
Kendi kişisel deneyimini aktarabilir misin, yaşadığın yerde çevrende toplumun militarizasyonuna ilişkin?
Ben Berşeva'da büyüdüm. Orada büyük bir hava kuvvetleri üssü var. Ölen askerleri anma günüyle, İsrail'in bağımsızlık günü I (Aynı gün Filistinli Araplar tarafından Büyük Felaket yani Nakba olarak anılıyor /TS) aynı gün. Ölen askerlerle, bağımsızlık günü sıkı sıkıya bağlı yani. Bu günde her şehir kendi askeri birimlerini sokaklara döküyor. Berşeva'da uçaklar sokaklara getirilirdi biz çocuklar da uçaklara çıkıp oynardık. Kudüs'te tanklar yürür örneğin...
Eğitimde durum...
Tarih derslerinde de çok acayip bir dünya tahayyülü çıkar karşınıza. Sanki sadece Yahudiler vardır ve bütün dünya Yahudilere karşıdır. Ve Siyonist hareketin bu gerçeği değiştireceği söylenir. Bir daha asla o kadar güçsüz olmayacağınız öğretilir. Birinci Dünya Savaşı'nı öğrenirken sadece Osmanlı yönetimindeki İsrail'de Yahudilere ne olduğunu öğrenirsin. Tabii ki İkinci Dünya Savaşı'nda Holokost'u öğrenirsin, Polonya'ya gezilere gidersin. Bütün savaşlar, bütün işgaller, bütün önemli generaller, çocuklar tarafından bilinir.
Devletin vicdani reddimi tanıması önemli değil
Vicdani retçi olmak İsrail'de hayatını hangi alanlarda zorlaştırır?
Doktor olamam mesela. Doktor olmak için bir tür lisans almam gerekiyor resmi kurumlardan. Bunu almak için de tüm sağlık dosyalarını teslim etmen lâzım. Ordudakiler dahil. Benim durumumda bu lisansı almam mümkün değil. Devlet kurumları içinde çalışamam. Eğer öğretmen olmak istiyorsam, bu da bir sorun olabilir.
Türkiye ile kıyaslarsanız...
Türkiye'de günlük hayat çok daha zorlaşıyor. Bir de Türkiye'de hukuki süreç bitmiyor, uzadıkça uzuyor. Herkes hayatını bilinmez sürelerle hapislerde ya da mahkeme süreçlerinde geçirmek istemeyebilir. İsrail'de vicdani retçiysen bir iki yıl hapis yatsan da, sonunda ordu eline bir kâğıt verip bırakıyor seni. Devletin de benim vicdani reddimi tanıyıp tanımaması çok önemli değil.
Devlet mi dedin yoksa ordu mu?
Fark etmez, İsrail'de aynı şey.
Kudüs İbrani Üniversitesi'nde öğrencilerine 'İsrail'in İşgal Ordusu'nda askerlik yapanlar Nazi subaylarından farksızdır' diyen Prof. Mosche Zimmerman gibi hocalar da var...
Evet ama Zimmermann bunu master öğrencisiyken söyleseydi, bence hiçbir zaman doktorasını yapamazdı. Şu anda da en küçük bir bahane bulabilseler, onu kovmak için yaparlar bunu. Unutmamak lazım ki, İsrail, sadece Yahudilerin insan hakları bakımından çok dikkatli. Hapse atabilirler ama sana dokunamazlar. Her-şeyin temiz ve güzel görünmesi için özel bir ihtimam var. (TS/AÖ/EÜ)
