Yolsuzlukla mücadelede dünyanın önde gelen sivil toplum kuruluşlarından olan ve 100’ün üzerinde ülkede faaliyet gösteren Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International), 1995 ’ten bu yana her yıl yayınladığı Yolsuzluk Algı Endeksi sonuçlarını kamuoyuyla paylaştı.
2023 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde Türkiye, 34 puanla 180 ülke arasından 115. sırada yer aldı. 36 puan aldığı 2022 endeksine kıyasla bu sene 2 puan daha kaybeden Türkiye, ülke sıralamasında da 14 sıra geriledi.
2023 sonuçları, çoğu ülkenin on yılı aşkın bir süredir kamu sektöründeki yolsuzlukla mücadelede çok az veya hiç ilerleme kaydetmediğini ortaya koydu. Ülkelerin üçte ikisinden fazlası 100 üzerinden 50 puanın altında kaldı. Dünya nüfusunun yüzde 80'inden fazlası, 2023 puanları, küresel ortalama olan 43'ün altında olan ülkelerde yaşıyor. Bu durum, hükümetlerin yolsuzluğu durdurmakta büyük ölçüde başarısız veya isteksiz oldukları anlamına geliyor.
Adalet sistemlerinin zayıflamasına yönelik küresel eğilim, kamu görevlilerinin hesap verebilirliğini azaltıyor ve bu da yolsuzluğun gelişmesine yol açıyor. Otoriter rejimlerde ve hatta kimi demokratik liderlerde dahi görülen iktidar pratikleri, suçluların ceza almasının önüne geçerek yolsuzluğu teşvik ediyor.
Ayrıca 2023 Yolsuzluk Algı Endeksinde, 2016’dan bu yana küresel çapta adalet ve hukukun üstünlüğünde gerileme yaşandığı, demokratik ülkeler dahil olmak üzere bazı ülkelerdeki otoriterleşmenin bu eğilimi güçlendirdiği de anlatılıyor.
Yolsuzlukla mücadelede yükselen ve düşenler
Dünya genelinde Danimarka, altıncı yıl üst üste 90 puanla ilk sıradaki yerini korurken Danimarka'yı 87 ve 85'lik puanlarla Finlandiya ve Yeni Zelanda izledi. Son sırada ise 11 puanla Somali yer aldı. Somali'yi 13'er puanla Venezuela ve Suriye izledi.
Türkiye’nin, son yıllarda yaşamakta olduğu gerileme dikkat çekici ölçülerde. Türkiye, 2018’den bu yana Yolsuzluk Algı Endeksi puanları ciddi ölçüde düşüş gösteren 12 ülke arasında yer alıyor.
Hem düşük ve orta hem de yüksek gelir grubundan ülkelerin yer aldığı liste, El Salvador (31), Honduras (23), Liberya (25), Myanmar (20), Nikaragua (17), Sri Lanka (34), Venezuela (13), Arjantin (37), Avusturya (71), Polonya (54), Türkiye (34) ve Birleşik Krallık’tan (71) oluşuyor.
2018’den bu yana Yolsuzluk Algı Endeksi puanlarını gözle görülür ölçüde yükselten 9 ülke ise Angola (33), Ermenistan (47), Dominik Cumhuriyeti (35), Kuveyt (46), Maldivler (39), Moldovya (42), Nepal (35), Özbekistan (33) ve Vietnam (41).
‘Doğu Avrupa ve Orta Asya’ bölgesi ve Türkiye
Demokratik bir siyasal rejime sahip ülkeler otoriter veya otoriterliğe yönelmiş ülkelere göre yolsuzluğu kontrol altına alma konusunda açıkça daha iyi bir performansa sahipler.
Önceki yıllara benzer şekilde 2023 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde de ‘Batı Avrupa’ en yüksek puana (65) sahip bölge, Türkiye’nin de içinde bulunduğu ‘Doğu Avrupa ve Orta Asya’ bölgesi (35) ile ‘Sahra Altı Afrika’ (33) en düşük puana sahip bölgeler olarak öne çıkıyor.
Doğu Avrupa ve Orta Asya’da yaşanmakta olan düşüş, Türkiye ve bölgeyi oluşturan diğer ülkelerde, yargı erki ve yasa uygulayıcı kurumların siyasi otorite karşısındaki bağımsızlıkları, kurumlar arasında iyi oturmuş bir denge ve denetleme sisteminin varlığı ve elbette kamu yararını özel çıkarların üzerinde tutacak hukuk devleti konularında yaşanmakta olan yapısal sorunlara işaret ediyor.
Yüksek gelir grubunda bulunan veya endeks puanı yüksek olan ülkelerde yolsuzluk olgusu fark etmesi daha zor biçimler alabiliyorken, Türkiye’nin de içinde bulunduğu düşük puanlı bölgelerde, rüşvet ve kamu sektöründeki diğer yolsuzluk biçimleri toplumun hemen tüm kesimlerinin malumu olan bir durum olarak yaşanma eğiliminde. Bu durum, en yıkıcı sonuçlarını ise adı geçen ülkelerde, yolsuzluk karşısındaki genel toplumsal duyarlılıkların aşınması şeklinde gösteriyor.
Türkiye(de) yolsuzluğa karşı ne yapmalı?
‘Doğu Avrupa ve Orta Asya’ bölgesinde, Bosna Hersek (35) ve Türkmenistan’la (18) beraber 2023 endeksinde düşüş yaşayan 3 ülkeden biri Türkiye (34).
Ayrıca, Sırbistan (36), Rusya (26) ve Tacikistan’la (20) beraber, 2023 endeksinde şimdiye kadar aldığı en düşük puanı alan ülkeler arasında yer alıyor.
Türkiye’nin durumu dikkat çekici olmakla birlikte, bulguların ortaya koyduğu karamsar tablo sürpriz de değil. Zira Türkiye’de yolsuzluğun yaygınlaşmasını ve sıradanlaşmasını sağlayan cezasızlık uygulamaları ile var olan yasaların uygulanması konusundaki isteksizlikler sürüyor.
Bütçe şeffaflığı ve kamu kaynaklarının kullanımına ilişkin hesap verebilirlik konularındaki temel ihlaller de devam ediyor. Medya, sivil toplum ve toplumsal hareketlere karşı sürüp giden baskıcı politikalar da resmin ayrılmaz bir parçası.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü bu noktada “Yolsuzluğu kontrol altına alabilmek için ülke yönetiminde denge ve denetleme mekanizmaları güçlendirilmeli ve yargı erki hızlı bir şekilde bağımsız ve tarafsız bir yapıya kavuşturulmalıdır. Türkiye, uluslararası sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getirmeli; Avrupa Birliği’ne katılım sürecine hızlı bir şekilde geri dönmeli; demokratik ilke ve değerleri hızla aşındıran uygulamalara son verilmelidir” önerisini yapıyor.
(HA)
