Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) küresel silah ticaretine dair yeni bir rapor yayımladı.
Rusya’nın Ukrayna'yı işgali ve 7 Ekim sonrası İsrail’in Gazze’de yürüttüğü savaş başta olmak üzere son dört yılın (2020-2024) tablosunu ortaya koyan rapor Türkiye’nin silah ticaretine de ışık tutuyor.
Buna göre Türkiye küresel silah ihracatındaki payını yüzde 1,7'ye çıkartarak dünyanın en büyük 11'inci silah ihracatçısı oldu. Bu dönemde Türkiye'nin silah ihracatı yüzde 103 arttı. İthalatı ise yüzde 33 oranında düştü.
Geçen dört yılda Türkiye silah endüstrisinin en büyük müşterisi yüzde 18'le Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) oldu. BAE'yi toplam ihracatta yüzde 10'luk pay ile Pakistan ve yüzde 9,9 ile Katar izledi.
Söz konusu dönemde Türkiye en fazla silahı İspanya'dan aldı. İspanya, Türkiye'nin ithalatının yüzde 34'ünü karşıladı. Bu ülkeyi yüzde 24 ile İtalya ve yüzde 19 ile Almanya izledi.
"Silah ihracatı bir araç"
SIPRI raporda Afrika’ya ayrı başlı açarken Türkiye’nin bu kıtaya yaptığı satışlara dikkat çekti. “Türkiye gibi gelişmekte olan tedarikçiler dünyanın bu bölgesindeki nüfuzlarını artırmak için silah ihracatını kullanıyor” dedi.
2020-24 döneminde Batı Afrika'daki devletlerin en büyük tedarikçisi ithalatının yüzde 26'sını gerçekleştiren Çin olurken, onu Fransa (yüzde 14) ve Rusya ile Türkiye (yüzde 11) takip etti.
Son dört yılda dokuz farklı Afrika ülkesine silah sattı. SIPRI araştırmacısı Katarina Djokic, "İthalat hacmi nispeten küçük kalsa da bunun önemli jeopolitik sonuçları var. Silah tedarikçileri, bu bölgedeki (Afrika ülkeleri) etkilerini güçlendirmek için ihracatlarını bir araç olarak kullanıyor. Bu durum; Çin, Fransa, Rusya ve ABD gibi köklü aktörlerin yanı sıra özellikle Türkiye gibi yeni yükselen tedarikçiler için de geçerli" ifadelerini kullandı.
En çok ABD ve Fransa sattı
SIRPI hesaplamalarına göre 2020-2024 döneminde dünyanın en büyük silah ihracatçıları sırasıyla ABD, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya oldu. En büyük ithalatçılar ise Ukrayna, Hindistan, Katar, Suudi Arabistan ve Pakistan olarak sıralandı.
Özellikle Avrupa’da silah ithalatı yüzde 155 artarken, Ukrayna dünya genelinde en büyük silah ithalatçısı haline geldi. ABD’nin silah ihracatındaki payı yüzde 43’e yükselirken, Rusya’nın silah ihracatı yüzde 64 oranında düştü.
Ukrayna en büyük silah ithalatçısı
Rusya’nın 2022’de başlattığı işgalin ardından en büyük ithalatçı olan Ukrayna, 2015-2019 yıllarına kıyasla silah ithalatı tam 100 kat arttı. En az 35 devlet Ukrayna'ya silah gönderdi. 2020-24'te küresel silah ithalatının yüzde 8,8'ini aldı.
En büyük tedarikçi konumundaki ABD, Ukrayna'ya toplam silah ithalatının yüzde 45'ini sağladı. Almanya (yüzde 12) ve Polonya (yüzde 11) da Ukrayna’ya büyük ölçekte askeri malzeme tedarik etti.
NATO üyeleri ABD’ye daha bağımlı hale geliyor
NATO üyesi Avrupa ülkelerinin silah ithalatı söz konusu dönemde yüzde 105 arttı ve ABD’nin bu ülkelere sağladığı silahların oranı yüzde 64’e çıktı.
Avrupa’nın diğer ana tedarikçileri Fransa ve Güney Kore (yüzde 6,5), Almanya (yüzde 4,7) ve İsrail (yüzde 3,9) oldu.
ABD ihracattaki payını artırırken, Rusya geriledi
ABD, silah ihracatını 2020-24 döneminde 2015-2019’a oranla yüzde 21 artırdı ve küresel silah ihracatındaki payı yüzde 35'ten yüzde 43'e yükseltti. ABD 2020-24 döneminde 107 ülkeye önemli silahlar tedarik etti.
Yirmi yıldır ilk kez, ABD silah ihracatının en büyük payı Orta Doğu'ya (yüzde 33) değil Avrupa'ya (yüzde 35) gitti. Yine de, ABD silahlarının en büyük tek alıcısı Suudi Arabistan (ihracatın yüzde 12’si) oldu.
ABD'nin aksine, Rusya'nın silah ihracatı 2015-19 ile 2020-24 arasında keskin bir şekilde düştü (yüzde 64). Düşüş, Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'ya yönelik tam ölçekli işgalinden önce başladı. 2020 ve 2021'de ihracat hacimleri önceki 20 yıldaki herhangi bir zamandan çok daha küçüktü. Rusya 2020-24'te 33 ülkeye büyük silah teslim etti. Rus silah ihracatının üçte ikisi üç ülkeye yapıldı: Hindistan (yüzde 38), Çin (yüzde 17) ve Kazakistan (yüzde 11).
Fransa da 2020-24'te 65 ülkeye silah teslim ederek dünyanın ikinci büyük silah tedarikçisi oldu. Fransa'nın diğer Avrupa ülkelerine yaptığı büyük silah ihracatı 2015-19 ile 2020-24 arasında neredeyse üç katına çıktı (yüzde 187). Bu, esas olarak Yunanistan ve Hırvatistan'a yapılan savaş uçağı teslimatları ve Rusya'nın 2022'deki tam ölçekli işgalinden sonra Ukrayna'ya yapılan silah tedariklerinden kaynaklandı.
Çin ise 2020-24'te küresel silah ihracatının yüzde 5,9'unu gerçekleştirerek dördüncü büyük silah ihracatçısı oldu. Çin'in silah ihracatını artırma çabalarına rağmen, birçok büyük ithalatçı politik nedenlerle Çin silahları satın almıyor.
Silahlanmanın getirdiği riskler
SIPRI raporu, küresel silah ticaretinin barışı teşvik etmediğini, aksine silahlı çatışmaları körüklediğini bir kez daha ortaya koyuyor. Avrupa ve diğer bölgelerdeki güvenlik politikaları silahlanma yarışına dönüşmüş durumda. Küresel aktörler, barışçıl diplomasi yerine silahlanmayı bir çözüm olarak sunmaya devam ederken, çatışmaların daha uzun sürmesine ve yeni savaşların ortaya çıkmasına neden oluyor.
Dünya çapında artan silahlanma, yalnızca devletleri değil, sivil halkı da doğrudan etkiliyor. Son verilere göre, ithal edilen silahların büyük bir bölümü savaş bölgelerinde kullanılıyor ve insan hakları ihlallerine zemin hazırlıyor. SIPRI’nin sunduğu veriler, daha fazla ülkenin silahlanmaya değil, diplomasiye ve barışçıl çözümlere yatırım yapması gerektiğini açıkça gösteriyor.
(HA)
