Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) 71 yıldır taraf. AİHS, 44'üncü maddeye göre, Büyük Dairenin kararları kesindir; 46'ıncı maddeye göre de Sözleşmenin tarafları kesinleşmiş kararları uygulayacağını taahhüt eder.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin son 'Demirtaş' kararıyla birlikte Türkiye'nin kararlara ne derece uyduğu yeniden tartışma konusu oldu.
Yılmaz Tunç, AİHM'in Demirtaş kararının uygulanmasında topu mahkemeye attı
Adalet Bakanı Yılmaz Tunç'un en son gazetecilere verdiği demeçte "AİHM kararlarının Avrupa Konseyine üye ülkelerce icra edilme oranı ortalama yüzde 79 iken, ülkemizde bu oran yüzde 91" şeklinde yaptığı açıklama da tepkilere yol açtı.
Tartışma sürerken, İstanbul Milletvekili Mustafa Yeneroğlu konuyu Meclis'e taşıdı. Yeneroğlu, TBMM’ye sunduğu yazılı soru önergesinde Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’un AİHM kararlarına ilişkin "Türkiye’nin uyma oranı yüzde 91" tespitinin Avrupa Konseyi’nin resmi verileriyle çeliştiğini belirtti.
Avrupa ortalamasının 13 puan altında
Yeneroğlu, Avrupa Konseyi’nin 18 Eylül 2025 tarihli verilerine göre Türkiye’nin AİHM kararlarına 'genel uyum oranı'nın yüzde 90 olarak görünmesine rağmen, asıl belirleyici olan 'öncü kararlar' bakımından bu oranın yalnızca yüzde 68 olduğunun altını çizdi. Yeneroğlu'na göre Türkiye bu oranla, Avrupa ortalamasının 13 puan altında, 47 ülke arasında 39'uncu sırada yer alıyor.
"448 dosya uygulanmadı"
Avrupa’da İsveç (yüzde 100), Norveç (yüzde 97) ve Birleşik Krallık (yüzde 97) gibi ülkelerin öncü kararları neredeyse eksiksiz uyguladığına dikkat çeken Yeneroğlu, Türkiye’nin toplam uyum oranının yüzde 90 görünmesine rağmen gerçeği yansıtmadığını söyledi:
"Türkiye’nin uygulamadığı dosya sayısı 448 iken, benzer uyum oranına sahip Belçika’da uygulanmayan dosya sayısı sadece 25, Makedonya’da ise 36’dır."
Kavala, Demirtaş, Yalçınkaya ve Demirhan kararları
Yeneroğlu, Tunç’a yönelttiği sorularda öncü kararlar ile diğer davalar arasındaki ayrımı dikkate alıp almadığını ve öncü kararlar kapsamında uygulanmayan dosyalarla ilgili somut takvimi sordu. Ayrıca Kavala, Demirtaş, Yalçınkaya ve Demirhan kararları gibi sistematik ihlallere ilişkin yeniden yargılama, tahliye ve yasal reform adımlarının ne zaman hayata geçirileceğini sordu.
Yeneroğlu, AİHM kararlarının icrasında Bakanlık ve İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı’nın yürüttüğü koordinasyon süreçlerinde bağımsız izleme mekanizmasının bulunup bulunmadığını da sordu.
"İhtiyaç sayılar değil, adalet"
Yeneroğlu, Türkiye’de sistematik biçimde öncü kararların uygulanmadığını belirterek Tekeli ve Ataman kararlarını örnek gösterdi. Ayrıca, AİHM kararlarına uymanın bir tercih değil zorunluluk olduğunu vurguladı:
"Gerçek uyma, Kavala, Demirtaş, Yalçınkaya, Demirhan ve benzer kararları yerine getirmekle olur. İnsanlar haksız yere yıllarca cezaevinde tutulurken bu tablolardaki yüzdelerle övünmek, adaletsizliğin üzerini rakamlarla örtmek demektir.
"Eğer AİHM içtihatları iç hukukta etkin biçimde uygulansaydı, bu kadar çok dava Strazburg’a gitmezdi. İktidar, yasal ve yapısal reformları erteleyerek rakamlarla kendini kandırmakta, milletimizi de oyalamaktadır."
Sorular
İstanbul Milletvekili Mustafa Yeneroğlu'nun Adalet Bakanı Yılmaz Tunç'a yönelttiği sorular şöyle:
- Avrupa Konseyi’nin 18 Eylül 2025 tarihli verilerine göre Türkiye’nin öncü kararlarda kararlara uyma oranı %68, toplam davalarda ise %90 olarak görülmektedir. Sayın Bakan’ın ifade ettiği “%91 uyum oranı” hangi kategoriye dayanmaktadır?
- Bakanlığınız bu oranı belirlerken, öncü kararlar ile diğer davalar arasındaki ayrımı dikkate almış mıdır?
- Türkiye’nin öncü kararlardaki uyum oranının, Avrupa ortalaması olan %80’in altında kalmasının nedenleri nelerdir?
- 2002 yılından bu yana AİHM tarafından ülkemiz adına toplamda hükmedilen tazminat miktarı kaçtır?
- 2002 yılından bu yana AİHM tarafından ülkemiz adına öncü kararlardan dolayı hükmedilen tazminat miktarı kaçtır?
- 2002 yılından bu yana AİHM tarafından Türkiye hakkında verilen öncü kararlardan kaçı halen tamamen veya kısmen uygulanmamıştır? Bu kararlara ilişkin karar adları ve karar tarihleri nelerdir? Aradan geçen 23 yıla rağmen uygulamaya konulmayan bu öncü kararların hayata geçirilmesi için öngörülen takvim nedir?
- Kavala, Demirtaş, Yalçınkaya ve Demirhan kararları gibi sistematik ihlaller içeren davaları gereği olan yeniden yargılama, tahliye ve yasal reformların hayata geçirilmesi için hangi somut adımlar planlanmaktadır?
- AİHM kararlarının icrasında Bakanlığınızın ve Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı’nın yürüttüğü koordinasyon süreçlerinde bağımsız bir izleme ve raporlama mekanizması bulunmakta mıdır?
(AB)
