Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), toplu taşımada 30 yaş altı ve üstü öğrencilerin farklı ücretlendirmeye tabi tutulmasının yaş temelinde ayrımcılık olduğuna karar verdi.
TİHEK, İzmir Büyükşehir Belediyesi (İzBB) ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) karşı açık öğretim öğrencileri, yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin yaptığı başvuruları sonuca bağladı.
İhlal iddiasıyla TİHEK’e başvuranlar 30 yaşından büyük öğrencilerin toplu taşımada farklı bir ücretlendirmeye tabi tutulmasının Anayasa’nın 10’uncu maddesinde düzenlenen eşitlik ilkesine ve ayrımcılık yasağına aykırılık teşkil ettiğini belirtti.
Ayrıca hayat boyu öğrenme ilkesine aykırı olduğunu ve bahsi geçen yaşa dayalı ayrımcı uygulama nedeniyle eğitim hakkının ihlal edildiğini savundu.
İzBB ve İBB ise iddialara karşı TİHEK’e gönderdiği görüşlerde farklı ücretlendirme uygulamasının ekonomik gerekçelerle sürdürülebilirlik sağlamak amacıyla yapıldığını belirtti.
Açık öğretim ve ikinci üniversiteye kayıt yaptıran düzenli geliri olan kişilerin suistimalini önlemek amacıyla bu uygulamaya gidildiğini aktardı.
Belediyeler, ayrıca ekonomik kriz koşullarında maliyetlerin arttığını ve bu düzenlemelerin gerekli olduğunu ileri sürdü.
İBB, İstanbul’da 3 milyon 117 bin öğrenci içinden 30 yaşından gün almış kişi sayısının 513 bin olduğu aktardı. 30 yaşından gün almış öğrencilerin abonman oranının 2019’da yüzde 17 iken 2024’te yüzde 53’e yükseldiğini belirtti.
“Öğrencilere tam abonman ücretine göre yapılan yüzde 82 oranında indirimin sürdürülebilir olması adına iş gücüne katılımı yüksek olan 30 yaşından gün almış öğrencilere sağlanan indirim oranında değişiklik yapılmasının zorunlu hale geldiğini” savundu.
'Eşitlik ilkesine' aykırı
Ancak TİHEK, eğitim hakkının yaşa bağlı olmaksızın herkes için eşit şekilde tanınan bir hak olduğunu ve belediyenin uygulamasının objektif, makul ve ölçülü olmadığını değerlendirdi.
Yaş temelinde ayrımcılığın, kişinin hak ve hürriyetlerden eşit şekilde yararlanmasını engellediğine dikkat çeken TİHEK kararında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesi kararlarına atıf yaptı. Farklı muamelelerin meşru amaç taşıması ve bu amaçla orantılı olması gerektiğini hatırlattı. İzBB kararında şöyle dedi:
“Toplu taşımada 30 yaşından gün almış öğrencilerin tam bilet tarifesi üzerinden ücretlendirilmesine ilişkin kararının haklı ve meşru gerekçelere dayandığı kanaati oluşmuştur. Ancak uygulamada tek ölçüt olarak 30 yaşından gün almış öğrencilerin öğrencilik hayatı devam etse bile aktif çalışma hayatına dâhil olmaları gerektiği varsayımının esas alındığı görülmüş olup kişilerin çalışma hayatına dahil olduğunu kanıtlar nitelikteki Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kayıtları başta olmak üzere, söz konusu varsayımı destekleyen resmi verilerin de sunulmamış olması göz önüne alındığında kullanılan araç ile ulaşılmak istenen amaç arasında makul bir orantılılık bulunmadığı değerlendirilmektedir.
Bu unsurların tamamının birlikte dikkate alınmaması söz konusu muamelenin, adil bir denge gözetilmeden yaş temeline dayalı olarak gerçekleştirildiğini, bunun yanında makul, gerekli ve orantılı bir ölçüde yapılmadığını ortaya koymaktadır.
Ayrıca indirimli toplu taşıma maliyetinin muhatap Belediyenin bütçesi üzerinde yük oluşturduğu gerekçesi eğitim gibi anayasal bir hakkın korunmasına yönelik kamu hizmetinin niteliğiyle bağdaşmamaktadır. Öte yandan 30 yaşından gün almış öğrencilerin eğitim seviyesi, eğitim türü, gelir durumu gibi farklılıkları gözetilmeksizin yalnızca bu yaş grubunun iş gücüne katılımının gerçekleşmiş olması gerektiği düşüncesine dayalı olarak yapılan toplu taşıma ücret düzenlemesinin, elde edilmek istenen kamu yararı ile farklı ücretlendirmeye tabi tutulan 30 yaşından gün almış öğrencilerin hakları arasında adil dengeyi zedeleyici nitelikte olduğu değerlendirmesine varılmaktadır.”
TİHEK, sonuç olarak İBB ve İzBB’nin öğrenci tarifesindeki yaş kriterinin ayrımcı olduğuna hükmetti ve belediyeye, ayrımcılığı ortadan kaldırıcı tedbirleri alma yükümlülüğü getirdi. Ayrıca iki belediyeye toplamda 817 bin TL idari para cezası kesti.
2024 ortalarında iki belediye de 30 yaşının üzerinde olanların aylık öğrenci abonmanı kullanamayacağına yönelik karar almıştı. (HA)
