1. yılında 6 Şubat depremlerinin ekonomik ve mali boyutunu değerlendirmek üzere Türkiye Ekonomik Politik Araştırmalar Vakfı (TEPAV) tarafından hazırlanan "Depremin İlk yılını geride Bırakırken" başlıklı Değerlendirme Notu'nda depremin maliyetinin yaklaşık 150 milyar dolar olduğu belirtildi.
"Devasa yıkım devasa maliyet: 150 milyar dolar"
Bloomberg'in haberleştirdiği, TEPAV Ekonomik ve Yapısal Politikalar Merkezi Direktörü Burcu Aydın Özüdoğru'nun hazırladığı bilgi notunda, "devasa yıkımın maliyetinin de devasa boyutta" olduğu vurgulandı. Özüdoğru notunda geçtiğimiz yıl “2023 Yılında Gerçekleşen Kahramanmaraş Merkezli Depremin Etkileri ve Politika Önerileri” raporuna da göndermede bulundu.
Bu rapora göre deprem bölgesinde yer alan 650 bin bağımsız birimin yıkık olduğunu veya acil yıkılması gerektiğini, 170 bin birimin orta hasarlı olduğunu ve 1,4 milyon birimin de az hasarlı olduğunu tahmin etmiştim. Deprem kaynaklı yıkılan veya yıkılması gereken 650 bin bağımsız birim, depremin etkilediği 11 ilin tamamında 2022 yılında alınan yapı kullanma izin belgesine göre konut sayısının yaklaşık 7 katıydı. Tüm Türkiye genelinde 2022 yılında verilen yapı kullanma izninin de üzerindeydi. Bu da depremin yol açtığı yıkımın ne kadar devasa olduğunu ortaya koyuyordu.
Geçtiğimiz yıl Hatay, Maraş ve Antep'i vuran 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki depremin 11 ilde yol açtığı büyük can kaybı ve yıkım sonunda resmî açıklamalara göre 53 bin 537 kişi öldü, 107 bin 213 kişiyse yaralandı.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB) tarafından Mart 2023’te yayınlanan Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu'na göre, depremin parasal maliyeti de yaklaşık 104 milyar dolar olmuştu. Depremde hasarın en önemli bölümü yaklaşık 57 milyar dolar ile konutlarda gerçekleşti. Kamu altyapısı ve hizmet binaları 13 milyar dolar ve konut hariç özel kesim hasarı 12 milyar dolar oldu.
Ancak TEPAV Ekonomik ve Yapısal Politikalar Merkezi Direktörü Burcu Aydın Özüdoğru, gerçek maliyetin resmi açıklamadan yüzde 50 oranında yüksek olduğunu hesapladığını belirtti.
Yıkımda en büyük pay
inşaat giderleri: 88 milyar dolar
Özüdoğru, "Politika Notumda (Aydın, 2023) ise depremin maliyetini 150 milyar dolar olarak hesaplamıştım. Bu maliyetin en yüksek kısmı yaklaşık 88 milyar dolar ile üstyapı ve altyapının yeniden inşa, güçlendirme ve onarım giderleridir. En büyük ikinci maliyet yaklaşık 35 dolar milyar ile taşıt, demirbaş, stok ve tüketim malları kaynaklı kayıplardır. Ayrıca depremden etkilenen hane halkları için sunulmasını önerdiğim barınma, yaşam, iş ve istihdam destekleri için ayrılması gereken finansman tutarını da 24 milyar dolar olarak hesaplamıştım." dedi.
Bütçede deprem harcamalarına
ayrılan kaynak 950 milyar TL
Araştırmada, deprem harcamalarının 2023 yılı bütçesi üzerindeki yükünün yüksek olduğu belirtildi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek 15 Ocak 2024'te yaptığı basın açıklamasında, depreme yönelik ihtiyaçlar için 2023 yıl sonunda harcama tutarının 950 milyar TL (milli gelirin yüzde 3,7’si) seviyesine ulaştığını açıkladı.
Orta Vadeli Programda (2024- 26) deprem kaynaklı bütçe ödeneklerinde 2024 yılında deprem kaynaklı giderlerin milli gelire oranını yüzde 2,5, 2025 yılında yüzde 0,9 ve 2026 yılında ise yüzde 0,8 olarak hedeflendiği görülüyor. Deprem kaynaklı harcamalar 4 yıllık dönemde milli gelirin yaklaşık 8 puanına denk düşüyor.
Bölge ihracatında yüzde 13 düşüş
2023'te deprem bölgesinde toplam ihracat bir önceki yıla göre yüzde 13 oranında azaldı. En sert düşüşler yüzde 53 ile Osmaniye, yüzde 30 ile Adıyaman ve Kahramanmaraş’ta, yüzde 28 ile Hatay’da yaşandı. Bölgesel ihracattaki düşüş, Türkiye’nin 2023 yılı ihracatının bir önceki yıla göre yüzde 1 ile sınırlı artmasında etkili oldu.
İşsizlikte rekor
Deprem sonrasında yaşanan yıkımla bölge dışına yüksek göç verilmesine karşın deprem bölgesinde işsizlik rekor düzeyde arttı. İŞKUR verilerine göre işsizlik ödeneğine başvuranlar, 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde, depremden en çok etkilenen iller arasında yer alan Hatay’da yüzde 83, Adıyaman’da yüzde 50, Kahramanmaraş’ta yüzde 46, Malatya’da ise yüzde 40 oranında arttı.
(AEK)
