İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) "Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2008 Raporu" açıklandı. Rapora göre şimdiye kadar kriz gerekçesiyle sendikalaşmayı engelleyen, işçi ücretlerini düşüren, ücretsiz izinler ve işten atmalara yönelen patronlar, sıralamada yer almayı başardı.
Rapora göre, geçen yıl 1. sırada yer alan TÜPRAŞ, özelleştirmenin ardından da yerini bırakmayarak 27 milyar 732 milyon 867 bin 295 liralık net üretimden satışla ilk sırada yer aldı.
Ford 3. Sırada
Özelleştirilmesi gündemden düşmeyen Elektrik Üretim AŞ ikinci sırada yer alırken, krizi gerekçe göstererek işçi atan ve esnek çalışmanın hemen her yolunu uygulayan Ford Otomotiv AŞ ise üçüncü sırada yer aldı. Ford 6 milyar 6 milyon 491 bin 811 liralık net üretimden satış ve 616 milyon 510 bin 110 liralık kâr elde etti. Ford'un bu kâr oranı, onu kâr sıralamasında da 3. yaptı.
İşçi sayısı düştü
Türkiye'nin listenin ilk 50'sinde yer alan büyük sanayi kuruluşu, 500 büyük kuruluş içinde üretimden satışlarda yüzde 52, oranında pay alırken, brüt katma değerde ise yüzde 53.7 oranında pay aldı. Rapora göre, 2008 yılında istihdam hariç diğer göstergelerde ilk 50 kuruluşun ağırlığı oldukça yüksek oranlarda gerçekleşti.
Üretici fiyatlarıyla brüt katma değerde ilk 50 kuruluşun İSO 500 içindeki payı geçen seneye oranla 4.4 puan azaldığı görüldü.
İlk 50 kuruluşun çalışanlar sayısındaki payı ise önemli bir farklılık gösterdi. İlk 50 kuruluş istihdam dışındaki diğer göstergelerde İSO 500 içinde yüzde 50 ve üzerinde bir paya sahip olmasına karşın, çalışanlar sayısındaki payı üçte bire geriledi. 2006 ve 2007'de ilk 50 kuruluşun çalışanları sayısındaki payı yüzde 33.5 iken bu pay 2008'de yüzde 31'e geriledi.
İşçi attılar büyüdüler
Mercedes-Benz
İstanbul'da bulunan fabrika listenin 21. sırasında. Kriz gerekçesiyle çalışma koşullarını yeniden düzenleyen Mercedes-Benz, aynı zamanda hedef büyütmesiyle gündeme geldi. Uyarlanmış çalışma saati modelleri, işletme tatili uygulaması, esnek çalışma saatleri ve iki fabrika arasında geçici iş gücü kaydırması gibi yeni uygulamaları hayata geçirmeye başladı. Fabrikasındaki ilk uygulama esnek çalışma ve işten çıkartma oldu. Aksaray fabrikasından 400, Hoşdere fabrikasından 300 kişi işten atıldı.
Fabrikada yaşanan diğer sıkıntılar: 6 ayda bir yapılan gıda yardımı 150 avrodan 50 TL'ye düşürüldü. Çay molasında işçilerin parayla aldıkları çaylara zam yapıldı. Kadın işçilerin acil talebi olan kreş açma projesi askıya alındı.
Tofaş
Merkezi İstanbul'da olan fabrikanın ise Bursa'da bulunan Tofaş'ta esnek çalışmanın bütün modelleri uygulanıyor. İlk 500 sıralamasında 6. sırada yer alan Tofaş'ta işçiler fabrikanın büyümesi için gece gündüz çalışıyor ama işçiler bu çabalarının karşılığını alamıyor. Fabrikada öneri sistemi zorunlu hale getirildi. Ayrıca kaizenler kalite çemberleri ve son yıllarda WCM (Dünya kılasında üretim) gibi daha az maliyetle üretim yapma araçlarının, kriz gerekçesiyle daha fazla gündeme getirilmeye başlandığı söyleniyor. Tofaş'ın yeni üretim stratejisi daha az maliyetle üretim. Bu da daha az işçi ile daha fazla üretim anlamına geliyor.
Oyak-Renault
Kriz gerekçesiyle işçi atan Oyak-Renault fabrikası listenin 5. sırasında yer alıyor. Sürekli büyüyen fabrikanın krizi bahane ederek işçi çıkartması Bursa 2. iş mahkemesi tarafından haksız bulundu. Renault´tan ekonomik kriz gerekçe gösterilerek atılan 150 işçiden 23´ünün işe iadesine karar verdi. Mahkemenin atadığı bilirkişi, kriz gerekçesiyle 150 kişinin işten çıkarıldığı dönemde fabrikanın kâr ettiğini belirledi. Böylelikle kriz fırsatçılığı ilk kez belgelenmiş oldu. Krizle birlikte üretimlerini sık sık durduran Renault, geçtiğimiz yıl sonunda krize rağmen 599 milyon avro net kâr açıkladı. Otomotiv sektörünün amiral gemisi olan fabrika bu karına rağmen krizi bahane ederek geçici İŞKUR ödeneğine başvurdu.
Brisa
İşten atmalar ve sendika ile yaşanan sorunlarla sık sık gündeme gelen Brisa, listenin 54. sırasında yer alıyor. Kocaeli'de bulunan Türkiye'de lider ve Avrupa'nın altıncı büyük lastik üreticisi olmakla övünen Brisa Lastik Fabrikası, ekonomik krizi gerekçe gösterilerek 40 mücadeleci işçi işten atıldı. İşten atmaları fabrikada örgütlü Lastik-İş onayladı.
Pirelli
Listenin 62. sırasında yer alan Pirelli'de çalışma koşulları giderek ağırlaşırken, işçilerin buna karşılık grevleri 2000 yılından bu yana yasaklanıyor. Lastik sektörünün krizden çok da etkilenmemesine rağmen Prelli'de kriz işçi ücretlerini aşağıya çekmek, muhalifleri fabrikadan uzaklaştırmak için kullanılıyor.
Demir-çelik devlerine bakın siz!
Erdemir ve İsdemir'de daha önceden sendika ve işveren ortaklığında ücretlerde yüzde 35'lik bir indirim dayatılmıştı. ERDEMİR patronu bu süreçte krizden etkilendiğini iddia ederek "Ya 2000 işçi çıkaracağız, ya da ücretleri yüzde 35 indireceğiz" demişti. Yaşananların ardından her iki demir-çelik sanayiinde de ücretlerde yüzde 35 indirilmişti. İSO'nun raporunda İSDEMİR geçen seneye göre 4 sıra birden ilerleyerek 11. sıraya yükselirken, ERDEMİR ise 6. sıradan 4. sıraya yükseldi.
İzmir Demir Çelik Sanayi A.Ş ise yıl içinde yine krizi bahane ederek işçilere sıfıra yakın zam dayatmış, yine işçilerin bir bölümüne de sıfır zam uygulamıştı. İzmir tüm bu uygulamalarla geçen seneki 43. sırasını bu yıl 27'ye yükseltti. Yine bir demir çelik devi olan İÇDAŞ'ta 307 işçi kriz gerekçesiyle işten atılırken 800 işçi ise 5 ay ücretsiz izne gönderilmişti. İÇDAŞ'ta bu uygulamalarıyla 10. sıradan 8. sıraya yükseldi.
Yüzlerce işçinin işten atıldığı Ford'da işçiler yıl boyunca dönüşümlü olarak ücretsiz izne gönderilmişlerdi. Ayrıca düşük ücret-fazla mesai, ödünç işçilik, ücretsiz izin, esnek çalıştırma gibi yöntemler de fabrika içinde uygulanıyordu.
4c baskısıyla 15. sırada yer aldı
İşverenin işçileri 4C'ye geçmeye zorladığı Pektim ise 15. sırada yer aldı. Petkim'de işçilerle yaptığımız röportajda, işverenin yemek ve banyo saatlerine dahi karıştıklarını, kendilerine bir tür psikolojik savaş uygulandığını dile getirmişlerdi. Petkim'de özelleştirmeden sonra taşeronlaştırma da başlamıştı.
Her yerde bahane aynı
Temsa
Listede 85. sırada yer alan Temsa, kriz gerekçesiyle 3 bin olan işçi sayısını yarıya düşürdü. Kalan işçiler ise koşarak çalıştırıldı.
Yörsan
Listenin 204. sırasında yer bulan Yörsan da sendika düşmanı tutumuyla kamuoyunda aylarca yer almıştı. Tek Gıda-İş Sendikası'na üye olan 400 işçiyi işten atan Yörsan patronu, mahkeme kararlarına rağmen işçileri işe almamıştı.
İndesit
Manisa'da kurulu bulunan ve listenin 150. sırasında yer alan İndesit kriz gerekçesiyle 600 işçiyi işten attı. İşten atmaların ardından İŞKUR'a başvuran İndesit patronu, yeni işçi alacağını açıkladı ama asgari daha düşük ücretle.
Grundig
Listede 42. sırada yer bulan Grundig de yüzlerce işçiyi kriz gerekçesiyle kapı önüne koydu. Taşeronlaştırma ve esnek çalışmanın yaygınlaştığı fabrikada, kriz sadece işçileri vurdu.
Kumtel
Kriz gerekçesiyle 1300 olan işçi sayısı 700'e düşürüldü. Ücretsiz izin uygulaması yapıldı. Kumtel listede 362. sırada yer aldı.
Ege Seramik
Kriz sürecinde 1 yılda ürettiği ürünü 6 ayda üreten fabrikada kriz gerekçesiyle ücretsiz izin uygulaması yapıldı. Kadrolu işçiler ücretsiz izindeyken fabrikada taşeron işçi çalıştırıldı.
Toros Tarım
Toros tarım listede 56. sıradan 45'inciliğe yükseldi. Petrol-İş'in örgütlü olduğu fabrikada kriz döneminde toplu iş sözleşmeleri görüşmelerinde kriz gerekçesiyle sıfır zam dayatıldı. İ şçiler greve çıktı.
Ülker
Sıralamanın 105. sırasında yer alan Ülker, yeni ortaklıklarla ve satın almalarla adından söz ettiriyor. Taşeronlaştırmanın dayatıldığı fabrikada, işçilerin büyük çoğunluğu asgari ücretle çalıştırılıyor. Ülker gün geçtikçe büyürken, işçiler ise her geçen gün fakirleşiyor.
