Fotoğraf: Castillo sokağa çıkma yasağı ilan etmeden önce destek için sokağa çıkanlar
Kongre'nin kendisini üçüncü kez azletme girişimi öncesinde Peru Kongresi'ni feshettiğini duyuran, sokağa çıkma yasağı ilan eden ve bir olağnüstü hal hükümeti kurarak, kurucu meclis seçimleri ve yeni anayasa çağrısında bulunan Peru Devlet Başkanı Pedro Castillo, silahlı kuvvetlerin, yargının, medyanın ve kendi partisinin desteğinden yoksun kalınca, bir kaç saat önce dağıttığını ilan ettiği Kongre tarafından azledildi ve gözaltına alındı.
Başkanın yasama organını feshini tanımayan Kongre, Castillo'yu 101 lehte, 6 aleyhte ve 10 çekimser oyla ve "ahlaki yetersizlik" gerekçesiyle görevden aldı. Castillo'yu tanımadığını ilan eden Peru Devlet Başkan Yardımcısı Dina Boluarte Peru saatiyle 15:00'te yemin ederek Castillo'nun yerine geçti.
Pedro Castillo, Cumhuriyet Savcılığında sorguda
Arka plan
Birleşik sol parti "Özgür Peru"nun adayı Castillo, 11 Nisan 2021'deki genel seçimlerin birinci turundan birinci çıkmasına karşın Başkanlık için gereken yüzde 50 oya ulaşamadığı için düzenlenen 6 Haziran'daki ikinci tur seçimlerde halen hapisteki eski Cumhurbaşkanının kızı sağcı Keiko Fujimori'yi kıl payı farkla yenilgiye uğratmış ve Peru'nun ilk solcu başkanı olmuştu. Fujimori'nin itirazları üzerine oyların yeniden sayılması sonuç alınmasını gecikitrse de seçim kurulu 19 Temmuz 2021'de 44 bin 263 oy farkıyla Castillo'nun Başkanlığını onayladı. Solcu öğretmen sendikası başkanı Castillo, Peru'nun başkanlığına yükseldi.
Kriz dinamikleri
Ancak, Castillo Başkanlığı kıl payı farkla kazanmasına karşın, yürütme karşısında yasamaya büyük avantajlar tanıyan Peru siyasi rejiminde Kongre'deki üstünlüğü sağa kaptırınca ülkeyi bugünkü kaçınılmaz sona taşıyan siyasi kriz dinamikleri de işlemeye başlamıştı.
Deneyimsiz ve bütünleşmemiş Özgür Peru partisi ile deneyimsiz ve Peru'nun karmaşık sosyo-politik zemininde siyaset yürütecek güçlü kadrolardan yoksun Başkan Castillo'nun sağın hakimiyeti altındaki Lima'nın bürokratik ve parlamenter labirentlerinde yollarını kaybetmeleri uzun sürmedi.
Azil silahı
Castillo Başkan olur olmaz sağın kendisine karşı azil silahını acımasızca kullanacağı belli olmuştu. Nitekim Başkanlığının üçüncü ayı dolmadan, Ekim 2021'de, "El Foco" web sitesi sağın komplolarının harekete geçtiğini ifşa etti. İmalat sanayicilerinin örgütü Ulusal Sanayi Derneği liderleri, Peru Multimodal Nakliyat Sendikaları Birliği (UGTRANM) lideri Geovani Rafael Diez Villegas, başka partilerin siyasi liderleri ve diğer şirket yöneticilerinin, Castillo hükümetini istikrarsızlaştırmak için Kasım 2021'deki ulaşım grevlerinin finansmanı da dahil çeşitli eylemler planladığını ortaya koyan video kayıtları yayınladı.
Emekli askerler
Emekli askerlerden oluşan aşırı sağcı gruplar, doğrudan doğruya Castillo'nun hayatına kasteden komplolar örgütlemeye koyuldular. 1993 Peru Anayasası'nın son derece geniş yorumlara izin veren, Kongre'nin herhangi bir neden göstermeye bile gerek olmaksızın Devlet Başkanı'nı görevden almasının önünü açan hükümleri, yasamayı muhalefetin elinde bir silaha dönüştürdü.
İlk azil girişimi
Fujimori, Kasım 2021'de, görevinin dördüncü ayında, Castillo'nun "ahlaken göreve uygun olmadığı" iddiasıyla partisinin Başkanın azil süreci için işlemleri başlatacağını açıkladı. Ancak sağ, 25 Kasım'daki ilk oylamada Kongre'de azil için gereken 87 oya ulaşamayınca Castillo ilk hücumu savuşturmayı başardı.
Ancak Castillo'yu görevden alma tertipleri sürüyordu. Şubat 2022'de, Fujimori'ye yakın Kongre üyelerinin, Friedrich Naumann Vakfı'nın yardımıyla Lima'daki Casa Andina otelinde, Kongresi Başkanı Maricarmen Alva'nın da aralarında bulunduğu bir grupla Castillo'yu azil planlarını tartıştıkları, bir Telegram grup sohbetinin sızmasıyla açığa çıktı.
İkinci girişim
Kısa süre sonra 28 Mart 2022'de Castillo bu kez "yolsuzluk" iddialarıyla karşı karşıyaydı. Başkan, milletvekillerini "demokrasi lehine" ve "istikrarsızlığa karşı" oy kullanmaya çağırdı. 55 üye azil için, 54'ü azil karşısında ve 19'u çekimser oy kullanınca sağ bir kez daha Başkanı görevden almak için gereken 87 oyun gerisinde kaldı.
Castillo halk desteğini kaybediyor
Ancak Castillo'nun halktan aldığı onay, zaman ilerledikçe ve COVID19 krizinin yol açtığı küresel küçülmeye Rusya'nın Ukrayna işgalinin beslediği arz krizi ve fiyat enflasyonu da eşlik ettikçe her gün daha çok eridi. Aralık 2022'ye gelinceye kadar Kongre, Castillo aleyhine altı ceza soruşturması açılmasını sağladı, ve Başkan beş kez kabine değişikliğine gitmek zorunda kaldı.
7 Aralık: Castillo'nun Kongreyi fesih girişimi
Kongre'nin 7 Aralık'ta Başkan'ı "daimi ahlaki yetersizlik" ile suçlayan bir kınama önergesi sunacağı haberleri yayılmaya başlayınca Castillo yeni bir azil girişimiyle karşı karşıya olduğu algısıyla, önerge sunulmadan Kongre'yi fesh ettiğini açıkladı, süresiz sokağa çıkma yasağı ilan etti.
Castillo kararlarını duyurduğu konuşmasında şunları söyledi:
Aşağıdaki önlemleri dikte ediyorum: "Cumhuriyet Kongresi'ni geçici olarak feshediyorum ve istisnai yetkilere sahip bir olağanüstü hal hükümeti kuruyorum. 9 ayı aşmayacak bir sürede yeni bir Anayasa hazırlamak üzere kurucu yetkilere sahip yeni bir Kongre için seçim çağrısı yapılacaktır. [...] Kongre, kanıt olmaksızın başkana suç atıyor [...] Kongre, diktatörlüğünü kurmak için güçler ayrımını ve hukuk devletini yıktı."
Castillo daha sonra kendisine karşı tutum alan medyayı kınadı ve yasadışı silah bulunduranları 72 saat içinde silahlarını Peru Ulusal Polisi'ne teslim etmeye çağırdı.
Castillo kabinesi üyeleri istifa ediyor
Ancak Castillo'nun konuşmasından birkaç dakika sonra, Çalışma Bakanı Alejandro Salas, Ekonomi Bakanı Kurt Burneo, Dışişleri Bakanı César Landa ve Adalet Bakanı Félix Chero da dahil birçok bakan hükümetten istifalarını açıkladılar. Castillo'nun avukatı da "Anayasaya saygılı bir avukat olarak, masumiyetiyle övünen Cumhurbaşkanı'nın savunmasını üstlenmiştim. Anayasal düzenin ihlali söz konusu olunca yurttaş Pedro Castillo'nun savunmasından bir daha geri dönmemek üzere çekilmek zorundayım." diyerek Castillo'yu terketti.
Peru Anayasa Mahkemesi'nden
askeri müdahale çağrısı
Peru Anayasa Mahkemesi de yaptığı açıklamada askerleri göreve davet etti: "Hiç kimse gasıp bir hükümete itaat borçlu değildir ve Bay Pedro Castillo neticesiz bir darbe yapmıştır. Silahlı Kuvvetler anayasal düzeni yeniden tesis etme yetkisine sahiptir."
Peru Silahlı Kuvvetleriyse yayınladığı bildiriyle Başkan Castillo'nun eylemlerini reddederek Peru'da istikrarın korunması çağrısında bulundu.
Kongre Castillo'yu görevden aldı
Başkan Castillo'nun yasama organını feshini tanımayan Kongre, 101 lehte, 6 aleyhte ve 10 çekimser oyla ve "ahlaki yetersizlik" gerekçesiyle Castillo'yu görevden aldı. Castillo'yu tanımadığını ilan eden Peru Devlet Başkan Yardımcısı Dina Boluarte de Peru saatiyle 7 Aralık 15:00'te yemin ederek Castillo'nun yerine geçti.
Castillo gözaltında
Castillo, Hükümet Sarayı'ndan ayrıldıktan dakikalar sonra, yetkililerce gözaltına alındı. Peru Kamu Denetçisi (Ombudsman) Başkan'ın eylemlerinin bir darbe girişimine tekabül ettiği gerekçesiyle Cumhuriyet Başsavcılığını Castillo aleyhine darbe kovuşturması yürütmeye çağırdı.
ABD Kongre'ye destek verdi
ABD, Başkan Castillo'nun eylemlerini reddetti. ABD'nin Peru büyükelçisi Lisa D. Kenna yaptığı açıklamada, "ABD, Başkan Castillo'nun Kongre'nin görevini yerine getirmesini engellemek için herhangi bir anayasa dışı eylemini kategorik olarak reddediyor. Amerika Birleşik Devletleri, Başkan Castillo'yu Kongre'yi kapatma girişimini tersine çevirmeye ve Peru'nun demokratik kurumlarının Anayasa'ya göre çalışmasına izin vermeye çağırıyor. Peru halkını bu belirsiz dönemde sakin kalmaya teşvik ediyoruz." dedi.
Güney Amerika hükümetleri
Castillo'ya arkalarını dönmedi
Kolombiya Dışişleri Bakanlığı, hükümetin "[...] kardeş Peru halkıyla dayanışmasını ifade eden ve tüm siyasi aktörleri demokrasiyi korumak için diyaloga çağıran" bir bildiri yayınladı. "Kolombiya, nereden gelirse gelsin demokrasiye yönelik her türlü saldırıyı kınıyor ve demokrasinin hem cumhurbaşkanlığı hem de kongre seçimlerinde ifade edilen halk iradesinin tanınmasını gerektirdiğini hatırlatıyor." dedi
Şili Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, "Ülkemiz, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı gösterilmesi yönünde ısrarcı bir çağrı yapıyor ve bu karmaşık anın üstesinden gelmenin yolu olarak demokrasi ve diyaloğa olan bağlılığını yeniden teyit ediyor." dedi. Şili Devlet Başkanı Gabriel Boric'in Pasifik İttifakı Zirvesi'ne katılmak üzere 13 ve 14 Aralık'ta Peru'ya gitmesi planlanıyordu.
Meksika cumhurbaşkanı Andrés Manuel López Obrador, Peru'nun "ekonomik ve siyasi seçkinlerini" şimdi eski Peru cumhurbaşkanı Pedro Castillo'yu bu Çarşamba görevden alınmasına yol açacak kararlar almaya zorlamakla suçladı. Twitter'da "Pedro Castillo'nun meşru cumhurbaşkanlığının başlangıcından bu yana, ekonomik ve siyasi seçkinlerin çıkarları için, rakiplerine hizmet eden kararlar almasına yol açmaya sürükleyecek kadar ona karşı bir çatışma ve düşmanlık ortamının sürdürülmesini talihsiz buluyoruz." dedi
Meksika Dışişleri Bakanı Marcelo Ebrard da Çarşamba günü Meksika'nın Castillo'ya "sığınma" teklif etmeye istekli olduğunu doğruladı.
(AEK)
