Sığınma hakkının "temel insan hakkı" olduğunun altını çizen açıklamada insanların, "can güvenliği ve özgürlükleri" için başka ülkelere kaçmaya yöneldikleri belirtildi.
"Dünya düzeninde kişinin bedensel ve zihinsel bütünlüğünü koruma talebinin birincil muhatabı ve bu taleple ilgili hukuksal normların yükümlülük getirdiği, devletlerdir" denilen açıklamada "sorumlusu olmadıkları bir durumun bedelini ödeyen mültecilere sahip çıkmanın, bir insanlık görevi olduğu" ifade edildi.
Açıklamada, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin saptamalarına göre Ocak 2003 itibariyle dünyada, uluslararası koruma kapsamında olan ya da mültecilik statüsü resmen tanınan 12 milyon 148 bin kişinin bulunduğu vurgulandı.
İstatistiklere giremeyen 25-30 milyon civarında insanın da "kendi ülkesinde sürgün yaşadığına" dikkat çekildi.
İHD'nin basın açıklamasında yer alan diğer ayrıntılar şöyle:
Sığınma Hakkı Temel İnsan Hakkıdır
* Yerinden edilme, kurbanlarını başta fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü koruma ve hatta yaşam hakkı olmak üzere diğer bir çok temel haktan da yoksun bırakır.
* Ülkelerini terk etmek zorunda kalan insanların evrensel insan haklarının (temel hakların) çoğundan yararlanabilmesi, yani insan olarak kalabilmesi, iltica hakkının varlığına bağlıdır. Bu anlamda mültecilerin korunmasından değil, onların temel haklarının gerçekleştirilmesinden söz etmek daha doğru olur.
* Özü itibariyle iltica hakkı, yaşam hakkının, yani kişinin bedensel ve fiziksel bütünlüğünü koruma talebinin, yaşadıkları ülkelerde bu açıdan tehlike altında olan kişiler için gerektirdiği bir insan hakları normudur.
* Sığınma hakkı, her şeyden önce, kişinin bedensel ve zihinsel bütünlüğünü koruma talebinin bir gereğidir. Bugünkü dünya düzeninde kişinin bedensel ve zihinsel bütünlüğünü koruma talebinin birincil muhatabı ve bu taleple ilgili hukuksal normların yükümlülük getirdiği, devletlerdir.
* Sığınma hakkının temel bir hak olması, uluslararası insan hakları hukukunun bu alanda getirdiği yükümlülüklerin mutlak ve evrensel olarak yorumlanmasını gerektirir. Mevcut hukuksal düzenlemelerin sığınma hakkına kısıtlama fırsatları tanıması, insan hakları açısından meşru değildir.
Yaşamın Kıyısındakilere Hoş Geldin Diyebilmek
* İnsanlar genellikle insan hakları tehdit altında ise mülteci haline gelirler. Kendi ülkelerinde ki devlet doğuştan sahip oldukları bu hakları korumadığı ve hatta bizzat ihlal edici olduğu için bir başka devletin koruma sistemine dahil olmak isterler.
* Başka bir devletin koruması altına girmek istendiğinde de mülteciler çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalırlar. "Yasadışı göçmen" olarak sınırlara eriştiklerinde gözaltına alınırlar, çoğunlukla diğer devletin güvenlik kaygıları nedeniyle "dur ermine" uymadıkları için yaşamlarını yitirirler, sınırdan bir belirsizliği geri gönderilirler, ya da mülteci kamplarında insan onuruna yakışmayan muamelelere maruz kalırlar.
İnsan Hakları Derneği'nin İltica Hakkı Konusundaki Görüşleri
* İltica hakkı, kişinin bedensel ve zihinsel bütünlüğüyle ilgili temel bir haktır; temel haklar sisteminin bütünlüğü içinde değerlendirilmelidir. Uluslararası koruma ve devletlerin koruma rejimleri, insan haklarının dünyanın her yerinde, her koşulda bütün kişiler için korunması anlayışına dayanmalıdır.
* Mülteci, temel hakları yurttaşı olduğu devlet tarafından korunmayan; bu devletin sınırlarının dışında bulunan ve ülkesine dönmesi halinde temel haklarının devlet görevlileri ya da belirli bir yer ve zamanda kişi üzerinde iktidar kurma olanağına sahip başka grup ya da kişiler tarafından ihlal edilmesi söz konusu olan kişidir.
* Mülteci konumunun kişiye getirdiği hakların anlaşılmasında, Mültecilerin Statüsüne İlişkin 1951 Sözleşmesi, Sözleşmenin Başlangıç kısmında Evrensel Bildirgeye yapılan gönderme de dikkate alınarak, ve 1967 Protokolü, şu belgelerle birlikte değerlendirilmelidir: Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, İşkenceye Karşı Uluslararası Sözleşme ve Çocuk Hakları Uluslararası Sözleşmesi.
* İnsan haklarının korunmasında uluslararası sorumluluk, koşulsuz ve mutlaktır; devletler, yalnızca kendi yurttaşlarının insan haklarını korumakla yetinemez, insanlığa karşı sorumlulukları ve hukuksal açıdan da, yetki alanlarında bulunan her kişinin temel haklarını koruma yükümlülükleri vardır.
* İltica hakkı, bir devlette temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınamadığı durumda, insan hakları ihlallerini önleyici son çaredir; ancak, söz konusu devlette insan haklarının herkes için korunmasının yerine geçirilemez.
* İltica hakkının uygulanmasında ve diğer temel hakların mültecilerin durumunda korunmasında kişiler ya da gruplar arasında, ırksal, ulusal, cinsel, dinsel ya da başka bir ölçüte göre ayrımcılık yapamaz.
* Hiçbir devlet, savaş suçu ve insanlığa karşı suç dahil hiçbir gerekçeyle, kişileri temel haklarının tehdit altında olduğu bir ülkeye gitmeye zorlayamaz. Özellikle, savaş suçluları ve insanlığa karşı suç işleyenler dahil hiçbir kişi, ölüm cezası ya da yaşam hakkına yönelik bir tehdidin söz konusu olabileceği bir ülkeye gitmeye zorlanamaz, işkence ya da kötü muamele görme riski olan bir ülkeye gitmeye zorlanamaz.
* Bir kişinin güvenli üçüncü ülke olarak değerlendirilen bir ülkeye gönderilmesi, bu ülke devletinin uluslararası hukuk bağlamında tanınmış olmasına, temel haklara ilişkin uluslararası belgeleri onaylamış ve pratikte uyguluyor olmasına ve iltica hakkına ilişkin güvencelerin yeterli olmasına bağlıdır.
* Her devlet, bir ülkede temel hakları tehdit altında olan her kişinin kendi sınırlarına, geçerli kimlik ya da seyahat belgeleri olmasa bile, girebilmesini mümkün kılacak önlemleri almalı; bu tür kişilerin sınırdan girişi ve iltica prosedürlerine erişimleri asla engellenmemelidir.
* Hiçbir devlet, ülkelerarası kara, hava ve deniz taşıyıcılarına, geçerli kimlik belgesi ve seyahat belgesi olmayan kişileri taşımalarını engelleyecek yaptırımlar getirmemelidir; bu önlemler, insan kaçakçılığına yol açmakta ve mültecilerin hayatını tehdit etmektedir.
* Devletler, insan kaçakçılığının önlenmesi konusunda uluslararası ve bölgesel işbirliği yapmalı ve bu alandaki önlemleri, herkesin bulunduğu ülkeyi terk etme hakkını da göz önünde bulundurarak, iltica hareketlerini kolaylaştırıcı ve iltica hakkına ilişkin usulleri verimli hale getirici önlemlerle desteklemelidir.
* Savaş, iç çatışma, yaygın şiddet hareketleri, etnik temizlik ve diğer insani felaketlerde kitlesel nüfus hareketlerinin olması durumunda, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin yerinde çözüm ve insani yardım çalışmaları desteklenmeli; ancak bu tür operasyonlar, ancak objektif koşullarda varolan en optimal çözüm olduğu gösterilebiliyorsa düzenlenmeli, iltica hakkının yerini almamalı ya da kitlesel sığınmayı engellemeye yönelik olarak yapılmamalıdır.
* Her devlet, bütün sınır ve diğer giriş kapılarında, ayrıca sınır bölgelerinde bulunan güvenlik birimlerinde, yasal ya da yasadışı giriş yapan kişilerin iltica hakkı talep edip etmeyeceğini doğru sorularla saptayabilecek ve onları yetkili bir birime yönlendirebilecek bilgi düzeyine sahip görevliler atamalıdır.
* Her devlet, iltica hakkına ilişkin talepleri ve prosedürleri, insan hakları temelinde, hukukun üstünlüğü ilkesine dayalı olarak etkin bir şekilde işletebilecek yetkin bir merkezi kuruluş oluşturmalı; iltica talebinin esasına ilişkin görüşmeler ve işlemler bu kuruluş tarafından yapılmalıdır.
* İltica talebinde bulunan kişilerle yapılacak görüşmeler, insan hakları, sosyal hizmet, hukuk ve psikoloji eğitimi görmüş kişilerce yapılmalıdır.
* İltica talebinde bulunan kişinin acil sağlık ve sosyal gereksinimleri, ilgili merkezi kuruluş tarafından değerlendirilmeli ve derhal karşılanmalıdır.
* İltica talebinde bulunan kişilerin hakları, kişinin temel haklarını eksiksiz güvence altına alacak şekilde belirlenmelidir. Mülteci statüsü konusunda karar vermekle yetkili görevliler, talepte bulunan kişinin durumuna ilişkin herhangi bir şüpheyi, aksi kanıtlanıncaya kadar, mültecinin lehine yorumlamalıdır.
18. İltica talebine ilişkin bütün işlemler, şeffaf olmalı ve yargı denetimine açık olmalıdır.
* Savaş suçu ve insanlığa karşı suç işlediği konusunda iddialar bulunan kişilere, bu suçlardan uluslararası yargı yerlerince aklanmadıkları sürece, iltica hakkı tanınamaz.
* Mültecinin geldiği ülkede ilticaya neden olan koşulların ortadan kalktığına ve/veya kişinin ya da belirli bir grubun ülkesine geri dönebileceğine karar verilmesinde, değişikliğin dönmesi söz konusu olan kişiler için etkin olduğunun hem iltica devleti hem de kişilerin geri döneceği devlet tarafından güvence altına alınmış olması gerekir.
* Kişilerin ülkelerine yeniden yerleştirilmeleri, uluslararası koruma sistemi çerçevesinde gerçekleştirilmelidir.
* İltica talebi uygun bulunmayarak ülkesine geri gönderilen ya da ilticaya neden olan koşulların ortadan kalktığı belirlenerek ülkesine geri gönderilen kişilerin insan hakları ihlallerine uğraması halinde, kişiyi geri gönderen ya da kişiye geri dönebileceğini bildiren aktörler, ihlale katılmış sayılırlar. (GE/BB)
