Seller ne tür sağlık sorunlarına yol açabilir, ne yapılmalı?

Fotoğraf: AA

Türk Tabipleri Birliği, Batı Karadeniz'de sağanak yağış sonucu oluşan sel baskını ve heyelanların ardından sellerin yol açabileceği sağlık sorunlarına dair bilgi notu paylaştı.

Tüm dünyada "doğal nedenli olağandışı durumlara" bağlı ölümlerin yarısından fazlasının sellere bağlı olduğunu belirten TTB, "Ülkemizde de ölüme yol açan doğa nedenli olağandışı durumlar arasında seller, 2. sırada yer almaktadır. Seller; etkilediği toplam nüfus bakımından ise olağandışı durumlar arasında ülkemizde 3. sıradadır" dedi.

Sellerde öne çıkan 3 ortak nokta

TTB, Karadeniz'de yaşanan sel olaylarında üç ortak noktanın öne çıktığını gözlemlediğini aktardı:

"İlki dere yataklarındaki yapılaşma, ikincisi Karadeniz Sahil Yolu'nun oluşturduğu setin derelerin Karadeniz'e ulaşmasına engel olması, üçüncüsü de HES'ler nedeniyle derelerin akış rejiminin bozulmasıdır. Bu üç temel sorun çözüme kavuşturulmadan, bölge halkının can ve mal güvenliğinin sağlanmasının mümkün olmadığını görmekteyiz. HES ve dere yatağında yapılaşmaların, Sinop ve Kastamonu'daki sel felaketlerine de neden olduğu bilinmektedir."

Pandemi için ek önlemler hayati

Kastamonu, Bartın ve Sinop'ta yaşanan sellerin, COVID-19 pandemi sürecinin bölgedeki yönetimini daha zorlu ve sorunlu hale getireceğini belirten TTB, bununla ilgili aşılama ve soğuk zincirin aksamaması için ek önlemlerin alınmasının hayati olduğunun altını çizdi.

Riskler ve uyarılar

TTB Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri Kolu tarafından hazırlanan bilgi notunda yer verilen uyarı ve önerilerin bazıları şöyle:

• Sellerden sonra yeterli miktarda sağlıklı su sağlanması ve "atık su zararsız hale getirme" önem kazanmaktadır.
• Seller, su ve kanalizasyon sistemlerini bozabilmekte ve biyolojik ve kimyasal kontaminasyon oluşturabilmektedir.
• Katı atıkların ortada bırakılmayarak hızla toplanması önemlidir.
• Sel suları ile dağılan atıklar kirliliğe sebep olmakta, enfeksiyon riskini artırmaktadır.
• Sellerden sonra vektör üreme alanları genişlemektedir. Vektör ve kemirici kontrolü önemlidir.
• Selden etkilenen evlerde yaşayanlar her gün ziyaret edilerek sağlık sorunları izlenmeli, günlük temiz su sağlanmalı, klor tabletleri dağıtılmalı, fare ve benzeri kemiricilerin risk durumu değerlendirilmeli, aşılama hizmetleri aksatılmadan sürdürülmeli, özellikle gebe ve çocukların rutin aşıları aksatılmamalıdır.
• Sel sırasında toprak, çamur, vb. ile kirlenmiş, derin yarası olanların tetanos bağışıklaması yapılmalıdır.
• Geçici yerleşim yerlerinde ve benzer kalabalık ortamlarda, hava yoluyla bulaşan hastalıkların hızla yayıldığını unutmamak gerekir. Hava yolu ile bulaşan hastalıklar, kendi evlerinde yaşayan insanlar için de sorun oluşturur. COVID-19 pandemisi sürecinde olduğumuzu unutmadan, uygun maske, mesafe ve temizlik kurallarına dikkat etmemiz gereklidir.
• Yaşanan travmaların psikolojik etkileri için de hızla destek mekanizmaları kurulmalıdır.

Nelere dikkat edilmeli?

• Özel bir eğitim ve beceriniz yoksa kurtarma ve temizleme çalışmalarını zorlaştırabileceğinizi ve hayatınızı tehlikeye atabileceğinizi unutmayarak sel alanlarından uzak durunuz.
• Kaynağını bilmediğiniz suyu kullanmayınız. İçilebilir özellikte olduğundan emin olmadığınız suları içmeyiniz. Sadece şişe suyu ya da önceden depoladığınız hazır gıdaları ve temiz suyu tüketiniz.
• Dizinizi geçen suya girmeyiniz. Kopmuş elektrik tellerinden uzak durun ve ilgili yerlere bildiriniz. Sele bağlı ölümlerin önemli bir kısmı elektrik çarpması sonucu görülür.
• Su birikintilerine kimyasal madde ya da kanalizasyon karışmış olabileceğini göz önünde bulundurarak; çocukların su birikintilerinde oynamasına izin vermeyiniz.
• Elektrikli aletlere dokunmayınız, ıslak bölgelerde elektrikli alet kullanmayınız.
• Selden etkilenen binalarda el feneri kullanınız; yanıcı, patlayıcı madde riskine karşı kibrit, çakmak kullanmaktan kaçınınız.
• Sel suyu ile bulaşmış olması olası taze sebze, meyve ve yiyecekleri yemeyiniz.
• Sağlıklı olmayan suları diş fırçalama, tabak yıkama, yemek yapmak ve buz elde etmek amacıyla kullanmayınız.
• Sel sularının derinize temas etmesini engellemeye çalışınız.
• Vücudunuzda bulunan açık yaralar sel suları ile temas ederse, bu bölgeyi temiz su ile yıkayınız ve bir sağlık kuruluşuna başvurunuz.
• Sel sularına kanalizasyon karışmışsa, evin temizlenmesinde 9 ölçü suya 1 ölçü çamaşır suyu katılmış suları kullanınız. Temizleme sırasında lastik eldiven ve bot giyiniz.

Sel ile bulaşıcı/salgın hastalık ilişkisi

"Doğa nedenli olağandışı durumlar" arasında en çok bulaşıcı hastalık görülenin seller olduğuna dikkat çeken TTB, "Su şebekeleri ve arıtma sistemlerinin hasar görmesi; kanalizasyon taşmaları; kontamine gıda, su ve eşyalarla bulaşan enfeksiyöz hastalıkların daha çok ortaya çıkması başlıca nedenlerdir" dedi.

1. dönem: İlk üç gün, bulaşıcı/salgın hastalık pek görülmez.

2. dönem: Dördüncü günden dördüncü haftaya kadar olan bölümdür. Bulaşıcı hastalıkların görülmesi riski vardır.

3. dönem: Dördüncü haftadan sonrasıdır. Kuluçka süresi uzun olan hastalıkların bu dönemde görülme riski vardır.

Hangi hastalıklar görülür?

• Su ve besin kaynaklı ishalli hastalıkların ortaya çıkma riski bulunmaktadır.
• Bir başka temel etmen, vektör üreme alanlarının artmasıdır ve buna bağlı olarak vektörlerle bulaşan hastalıkların çoğalması beklenir.
• Suyla bulaşan Enterotoksijenik E.Coli enfeksiyonları, Şigellozis, Hepatit-A, Leptospirozis, Giardiazis salgınları görülme riski artar. Genellikle sel bölgesinde, sel öncesinde görülen hastalıkların salgın yapma riski bulunmaktadır.
• Sivrisinek üreme alanlarında bir artış olması, bölgede sel öncesinde varsa sıtma olgularının artmasına neden olabilir.
• Suların içindeki sıvı ve katı atıkların cilde temas etmesi sonucu deri enfeksiyonlarının da artma riski vardır. (KÖ)