La seba bi hezaran gedeyanê (domananê) Kurdan, no kelecan xo reyde barêko psîkolojîk zî ano: Mecbûrîyetê perwerdeyê bi ziwano ke ziwanê înan ê dayîke nîyo… Zengilo ke cenîyeno, seba înan yeno manaya destpêkerdişê yew prosesê neweyî yê asîmîlasyonî.
Yew gede, heta ke dest bi mektebî keno, dinya bi ziwanê xo yê dayîke şinasneno, hîsanê xo bi ê ziwanî îfade keno û têkilîyanê xo yê komelkîyan bi ê ziwanî keno. Wexto ke no gede bi yewkî keweno yew dormeyo ke tede ziwanê ey qedexe yo û gerek bi ziwanêko bîn qisey bikero, yew şiknayîşêko pîl ciwîyeno.
No proses, gedeyî de eşkeno nê problemanê psîkolojîkan virazo
Hîsê bêqîymetîye: Ziwanê ey ê dayîke ke hetanî o çax pêroyê cuyê ey bi, mekteb de nêno qebulkerdiş û yeno redkerdiş. Na rewşe, gedeyî de eşkena hîsanê bêqîymetîye û şermî virazo.
Problemê têkilîronayîşî: Gedeyo ke nêeşkeno derdê xo bîyaro ziwan yan zî derdê malim û embazanê xo fam bikero, beno tuk tena û ancîyeno xo mîyan.
Zehmetîya musayîşî: Yew gede, gerek heman wext de hem ziwanêko newe bimuso, hem zî dersanê sey matematîk û fenî bi ê ziwanê neweyî fam bikero. No bar, serê wendekarî de zehmetîyêka pîle virazeno û potansiyelê ey ê serkewtişî şikneno, keweno.
Astengê verê heqê bingeyênî: Vitrînê “Dersa Weçînite”
Dewlete, vera nê tabloyê tarî de, sey çareserî “dersa Kurdkî ya weçînite” dana ma ver. La raştîye de, no tena yew vitrîn o. Perwerdeyo bi ziwanê dayîke, manaya ci a ya ke pêro dersî bi o ziwan bêrê dayîş. Hefte de di saetî dersa ziwanî, yew heqêko bingeyên ê perwerdeyî nêano ca; tena seba ke vengê muxalefetî bibirîyo, yew kay o. Ez nêvana, wa dersa weçînitî nêro weçînayîş. No yew heq o û gere şarê ma na derse ra îstîfade biko. Labelê gere ma biperse? Gelo çira dewlete ziwanê ma bi temamî serbest nêkena.
Zaf rey mekteban de bi bahaneyanê sey “wendekarî bes nîyê” yan zî “malim çin o” vernîya akerdişê nê dersan yeno girewtene û no heqo ke kêm o zî hetê îdarî ra yeno astengkerdene.
Çareserîye çi ya?
Çareserîya na mesele eşkera ya: Caardişê heqê perwerdeyî yê bi ziwanê dayîke. No heq, yew heqo bingeyîn ê merdiman o ke hetê pêro peymananê mîyanneteweyîyan (sey yê UNESCO û YN) ra ameyo naskerdiş. Yew gede, ancax û ancax bi ziwanê xo yê dayîke eşkeno yew perwerdeyo bitesîr bigîro û şexsîyetê xo bi hawayêko weş awan bikero.
Welatê ma de, seba ke komelêko demokratîk û seyyewbînî bêro awankerdiş, şerto verên naskerdişê heqanê kulturî û ziwanî yê pêro şaran o. Perwerdeyo bi ziwanê dayîke, lutfêk nîyo; yew heqo bingeyîn o ke nêno peygoşkerdiş.
Peynîye de, heta ke bi mîlyonan gedeyê Kurdan mecbur bê ke bi ziwanêko xerîb dest bi perwerdeyî bikerê, zengilê her serrgêra perwerdeyî do seba ameyoxê ziwan û kulturê ma sey yew alarmê tehlukeyî bicenîyo. Seba ke no zengil bibo vengê şahîye û umîdî, ganî têkoşînê seba perwerdeyê bi ziwanê dayîke her warê cuyî de bêteredut bêro domnayene.
(EY/AY)
