Çeçenler, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) yıkılmasından hemen önce Kasım 1991'de Çeçen - İnguş Cumhuriyeti adıyla bağımsızlıklarını ilan etti.
Bunu kabul etmeyen Rusya, Çeçenistan’daki bağımsızlık yanlısı kadroyu tasfiye edip kendi yanlılarını yönetime getirmek için kendi muhalefetini yarattı.
Bu sırada Çeçenistan çıkardığı petrolü işleyip, Gürcistan üzerinden ihraç etmeye başladı. Bağımsızlık karşıtı muhalefetin başarısız olduğunu gören Rusya'nın ilk Başbakanı ve Devlet Başkanı Boris Yeltsin Çeçenistan’a bir ültimatom vererek askeri müdahalenin önünü açtı.
Bağımsız Devletler Topluluğu (Gürcistan 2009'de Ukrayna 2014'te ayrıldı)
3 Aralık 1994’te de uçaklarla Grozni’deki başkanlık sarayını bombaladı. 11 Aralık 1994 sabahı ise Rus birlikleri tanklarla Çeçenistan’a girdi. Böylelikle ilk Çeçenistan-Rusya Savaşı başlamış oldu.
Çeçenistan’ın bağımsızlık hareketi Sovyetler Birliği’nde eğitim almış asker ve bürokrat kökenli isimlerin omuzlarında yükseliyordu. Hareketin liderliğini üstlenen kişi de eski bir Kızılordu Generali olan Cahar Dudayev’di. Dudayev üstün hizmet nişanına layık görülen bir savaş pilotuydu.
Ruslar savaşın ilk gününden Grozni’ye girdikleri 31 Aralık’a kadar hiçbir direnişle karşılaşmadı. Grozni’ye girdiklerinde ise 3 bin 500 askerin 2 bini 31’i öldürüldü.
Barış sonrası seçimin kazananı Mashadov
Çeçenlerden beklemediği bir direniş gören Rusya savaşı iki sene sürdürebildi. 1996’da Çeçenlerle masaya oturdu. İlk ateşkes anlaşması imzalandı ardından da Rusya Çeçenistan’ın yeni yönetimini tanıdığı bir barış anlaşması imzalandı. Ancak Rusya, Çeçenistan’la çizilen sınırı kabul etmesine rağmen Çeçenistan’ı resmi olarak tanımamıştı. Çeçenistan bunu yine de bir zafer olarak kabul etti. Ayrıca beş aydan daha kısa bir süre içinde Çeçenistan’da başkanlık seçimi yapılacaktı.
Anlaşmadan birkaç ay önce hareketin lideri Dudayev Rus bir senatörle telefonda görüşürken yeri tespit edildi, lazer güdümlü savaş uçağı füzesiyle öldürüldü. Tarihler 21 Nisan 1996'ydı.
Böyle bir iklimde Dudayev’in altındaki üç isim Aslan Mashadov, Şamil Basayev ve Ahmed Kadirov ön plana çıkıyordu. Mashadov düzenli birliklerin komutanı, Şamil Basayev’se milis güçlerin komutanıydı. İki isim de Rusya’ya en büyük kayıpları verdiren kişilerdi.
Kadirov’sa, 1991'de bağımsızlık ilan edildiğinde ülkenin başmüftüsüydü. Ayrıca Çeçenistan’daki en büyük tarikat olan Kadirilerin önderlerindendi.
Ocak 1997’de yapılan başkanlık seçimlerinde iki aday karşı karşıya geldi: Mashadov ve Basayev. Oyların yüzde 70’ini alan Aslan Mashadov Çeçenistan’ın halk tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu. Savaş bitmiş, seçim yapılmış şimdi sıra Çeçenistan’ın yeniden inşasındaydı.
Ölüm fetvasından Rus taraftarlığına
Basayev de Mashadov’a destek verdi. Artık savaşmak istemediklerini dünyaya ilan etti. Çeçenistan’daki Rus ve Hristiyanların can, mal ve inanç özgürlüklerinin korunacağına dair teminat verdi.
Mashadov’un ikinci girişimi kendisi de Kadirilerden olmasına rağmen ülkenin tekkelerden yönetilmesi geleneğine son vermek oldu. Mashadov din insanlarının ve şeyhlerin devlet yönetimine müdahalesini tehlikeli görüyordu.
Bu karar Mashadov’la Ahmed Kadirov’u karşı karşıya getirdi. Kadirov, Mashadov’a karşı isyan başlattı. Ağustos 1999’da Rusya’nın başına geçen Vladimir Putin de Kadirov’u kendi saflarına çekti.
Kadirov 1994’de Çeçenistan başmüftüsüyken verdiği ve Dudayev’le arasının açılmasına neden olan “Her Çeçen yüz elli Rus öldürsün” fetvasını yuttu.
Eylül 1999’a gelindiğinde Moskova’nın çeşitli yerlerinde bombalama olayları yaşandı. Bu saldırılarda 293 kişi öldü. Putin Çeçenleri hedef gösterdi ancak Çeçenler saldırıları hiçbir zaman üstlenmedi. Hatta Mashadov patlamalardan hemen sonra başsağlığı mesajı yayınladı. Rusya Çeçenistan’ı suçlamaya devam etti. Sonuç olarak da Putin Mashadov’u Rusya’nın terör listesine koydu.
Rusya tekrar Çeçenistan'da
Hemen ardından da Rusya tekrar Çeçenistan’a girdi. Kadirov destekli Rusya Grozni’ye doğru ilerlerken Mashadov takım elbisesini çıkartarak üniformasını giydi ve Şamil Basayev’le birlikte dağlara çekilmeye başladı.
Kadirov Ruslara dağlardaki üst düzey Çeçenlerin listesini ve saklandıkları yerlerin haritasını verdi. Dağlarda savaş devam ederken Kadirov Grozni’ye yerleşti, Çeçenistan’ın yeni lideri oldu.
Kadirov Mayıs 2004’te Grozni’de Rusya’nın II. Dünya Savaşı zafer kutlamaları sırasında düzenlenen bombalı saldırıda öldürüldü. Eylemi de Şamil Basayev üstlendi.
Herkes Mashadov ve Basayev’in tekrardan Çeçenistan’ın liderliğini almasını beklerken Putin Ahmed Kadirov’un oğlu Ramzan Kadirov’u ön plana sürdü.
2005’te oğul Kadirov’un da katıldığı bir operasyonda Ruslar, Aslan Mashadov’u öldürdü. Babasının intikamını aldığını düşünen Ramzan Kadirov, Mashadov’un naaşının gömülmesine dahi izin vermedi.
Servetini katladı
Babasının öldürülmesinden üç yıl sonra da 2007’de de Çeçenistan Cumhurbaşkanı oldu. Zengin petrol ve doğalgaz yatakları üzerinde servetini katladı.
Bunların hepsini de Putin sayesinde elde etti. Aynı Putin gibi insan hakları ihlalleriyle suçlandı. Yönetimi döneminde Çeçenistan’ın yarısı ülkeyi terk etti, nüfusu 500 binin altına düştü. Yüzlerce kişinin öldürülmesi, işkence görmesi ve ortadan kaybolmasıyla ilişkilendirildi.
ABD 2020’de Çeçenistan’ı ve Kadirov’u kara listeye alarak yaptırım uygulamaya başladı. Putin’se bu hamleye karşılık Kadirov'u tümgeneral ilan etti.
Kadirov da Putin’in desteğine karşılık “Devlet Başkanı'nın sadık askeriyim ve dilediği kıtada, verdiği her emri yerine getirmeye hazırım” açıklaması yaptı.
Bir başka konuşmasında "Ben Putin'in piyadesiyim" diyerek devlet başkanının aldığı bütün kararlara kayıtsız şartsız boyun eğeceğini söyledi.
Sık sık Putin için canını vermeye razı olduğunu belirten açıklamalar yapan Kadirov bir yıl sonra Devlet Onur Nişanı ile ödüllendirildi.
Putin'in sıkı destekçisi
Kadirov, 24 Şubat'ta Rusya’nın Ukrayna’ya girmesiyle birlikte de Putin’e tam desteğini ilan etti. Hatta savaşa kendi askerlerini gönderdi. Birkaç gün önce de Kiev'e 7 kilometre yakınlıktaki Gostomel Hava Üssü'nde bulunduğu iddia edilen bir video yayınlandı. Yine iddialara göre Kadirov’un Ukrayna’da 10 bin askerlik birliği var.
Bir başka iddiaysa Rus baskısı altında yaşamak istemeyen Dudayev adındaki bir Çeçen taburunun bugün Ukrayna’da Rusya’ya ve Kadirov’a karşı savaştığı.
İddialar ne kadar gerçek bilinmiyor ancak 300 yıldan fazladır bağımsızlık mücadelesi veren son 30 yılda iki kez Rusya’yla savaşan Çeçenistan bugün resmi olarak Rusya’nın yanında savaşta.
Çeçenistan'ın Ukrayna'ya olan kuş uçuşu mesafesi 1400 kilometreye yakın. Kara yoluyla ise yaklaşık 1800 kilometre.
(HA)
