Genel seçimler yaklaşırken yüzde 10 seçim barajı da gündemde. Anayasa Mahkemesi (AYM) barajın kaldırılmasına dair bireysel başvuruları inceliyor.
Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Ahmet Demirel ile baraj olmasaydı 2011 seçimlerinde oluşacak durumu, barajın yol açtığı sorunları ve AYM’nin incelediği başvuruyu konuştuk.
Demirel, 2011 seçimlerinde baraj olmadığı takdirde HDP’nin milletvekilli sayısı 15 kadar yükselirken aynı oranda AKP’de düşüş olacağını anlattı.
Barajın halkın tercihlerini manipüle ettiğini, oy ile temsil arasındaki orantısızlığı arttırdığını ve tamamen kaldırılması gerektiğini vurguladı.
AYM’nin barajın kaldırılması ve bunun hemen uygulamaya konulmasına ilişkin karar vermesi halinde ise bunun Anayasa’ya aykırı olacağını söyledi.
2011’de baraj olmasaydı…
2002 seçimlerinde alınan oy ile Meclis’teki temsil arasındaki farkı tanımlayan orantısızlığın çok yüksek olduğunu söyleyen Demirel, 2011 seçiminde orantısızlığın çok fazla olmadığını söyledi.
“Bunun nedeni de bugünkü HDP’nin adaylarının bağımsız adaylık kanalıyla Meclis’e girmesiydi. Baraj olmasaydı AKP, 15 kadar milletvekilini HDP’ye kaybediyordu. Yani HDP’nin milletvekili sayısı yükselirken AKP’ninki düşecekti.”
Baraj nedir, ne yapar?
Halkın tercihlerini yok sayıyor
Demirel baştan söylüyor: Baraj tamamen sıfırlanmalı. Matematiksel hilelelere yer verilmemeli, halkın ne kadar tercihi varsa Meclis’e yansımalı.
Peki baraj ne yapıyor?
“ Seçim sistemi denilen şey partilerin aldığı oyları milletvekilleri dönüştürmeye yarayan bir aritmetik işlemi.
“Nisbi temsile barajı ekleyince halkın tercihlerini aritmetik işlemden geçirip parlamentoya yansıtmıyoruz. Ne adına? İstikrar adına. Parti oyların yüzde beşini almış, 100 milletvekili varsa beş milletvekilini Meclis’e sokabilir. Baraj olunca o halkın tercihlerini yok sayıyoruz. Halkın tercihlerini manipüle edip parlamentoda olmasını engelliyoruz.”
Koalisyonu engelliyor
Demirel, baraja gerekçe gösterilen “istikrar iyidir, koalisyon kötüdür” mottosunun da sorgulanması gerektiğini söylüyor:
“12 Eylül’den sonra ‘Koalisyon kötüdür, 12 Eylül’ün sebeplerinden biri de koalisyondur’ dendi. Dünyaya baktığınızda konsensus demokrasisi diye bir şey var. Bunun temellerinden biri de koalisyondur. Koalisyon yaygın bir şey. Koalisyon olması kötü bir şey anlamına gelmiyor.”
Yüzde 10 bir Türkiye’de bir Seyşeller’de
Demirel, barajın orantısızlığı arttırdığını anlatırken yüzde 10’luk barajın ise Türkiye dışında sadece 30 kişilik parlamentosu olan Seyşeller adalarında olduğunu anlatıyor. Seyşeller’de de tek parti iktidar oluyor.
“Barajı yükseltirsek halkın tercihi ile parlamentodaki durum arasındaki orantısızlığı inanılmaz arttırıyoruz. Yüzde 10 barajı 12 Eylül’den sonra geldi. Sonra da değişmedi. İşi Rus ruletine dönüştürdü. Yüzde 9.8 alan Meclis’e giremiyor. Adaletsizlik, haksızlık kısmı var.”
Partileri hileye teşvik ediyor
Demirel barajın seçim sonuçlarını önceden kestirmeyi zorlaştırdığını partileri hileye teşvik ettiğini söylüyor:
“ HDP’nin cumhurbaşkanlığı ve yerel seçimlerdeki oy oranlarına göre yüzde 6 ila dokuz arasında oyu vardı. Baraj olmadıkça rahatlıkla 50 milletvekili çıkarabilir durumda.
“Baraj olunca o partiye ‘seçim hilesi yap’ diyoruz. Bağımsız aday koyup seçime girmek durumunda kalıyor. Barajın siyasi partileri seçim kanunu bypass etmek için alenen hileye teşvik eden tarafı var.
“Baraj partilere her zaman Meclis dışında kalma riskini taşıtıyor, istikrarı bozuyor, parlamentodaki kompozisyonu bozuyor.”
"Partiler barajın kaldırılmasında ne kadar samimiydi?"
Seçim barajının 31 yıldır uygulandığını belirten Demirel, bu süreçte partilerin tutumunu şöyle değerlendirdi:
"Partiler bu konuda ne kadar samimiydi? Baraj, 31 yıldır uygulanıyor. Esas itibariyle askerin getirdiği bir şey. HDP hariç bir çok parti koalisyonlarda ya da tek başına iktidar oldu ama sözlü olarak deseler de fiilen barajın kaldırılmasına el atmadılar. Muhalefetteyken tersini dediler, iktidara geldikten sonra samimi olarak adım atmadılar. Bugüne dek geldik."
“AYM’nin baraj iptali Anayasa’ya aykırı olur”
AYM, Demokratik Sol Parti ve Büyük Birlik Partisi'nden kişilerin bireysel başvurularını karara bağlamaya hazırlanıyor.
Barajın kaldırılması gerektiğini vurgulayan Demirel, bunun AYM’nin incelemekte olduğu bireysel başvuru ile olmasının Anayasa’ya aykırı olacağını düşündüğünü açıkladı.
Anayasa’nın “bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin tamamını veya bir hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez” ifadesini içeren 153. ve “Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz” diyen 67. maddesini buna kaynak gösterdi.
Baraj AYM'nin gündemine nasıl geldi?
“Seçime çok az zaman kala bireysel başvuru yoluyla AYM gündemine girdi. Bireysel başvuru dışında AYM’ye cumhurbaşkanı, Meclis’teki milletvekillerinin beşte birinin imzasıyla, iktidar partisi ya da muhalefet partisi başvurabiliyor.
“Bu yapılmadı. Bireysel başvuru yapıldı.”
“Bireysel başvuru ile baraj kaldırılabilir mi?”
"AYM 1993'te görüştüğü baraj başvurusunda olumsuz yanıt verdi. AYM, esastan inceleyip karar bağladığı bir şeyi aradan on yıl geçmedikçe görüşemez. 21 sene geçti, zaman problemi yok, başvuru yapılabilir."
“Barajın iptali bireysel başvuru ile olabilir mi? Anayasa’nın 148. maddesinin ek fıkrasında ‘Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz’ diyor.
“Seçim kanunu söz konusu olduğu için bu madde kanun yoluyla yapılması gereken konuda bireysel başvurunun kapsam dışında olması şeklinde yorumlanabilir.”
“AYM, Meclis gibi hareket etmiş olur”
“153. madde ‘bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin tamamını veya bir hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez’ diyor. AYM ‘barajı iptal ettim, önümüzdeki seçimde uygula’ derse kanun koyar gibi hareketle yeni bir uygulamaya yol açacak. Meclis yerine AYM kanun koymuş gibi olacak.
“ 67. maddede ‘Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz’ deniyor.
“AYM ‘barajı kaldırdım, bu seçimde uygula’ derse bu iki maddeden dolayı AYM’nin kendisi Anayasa’ya aykırı davranmış olur diye düşünüyorum.
“AYM, ‘iptal kararı verdim, Meclis yeni kanun yapsın’ derse de Meclis kanun yapar, Resmi Gazete’de yayınlanır ama ancak Resmi Gazete’de yayınlandıktan bir sene sonra uygulanabilir. Bu seçimde uygulanmaz.
“Ancak Meclis’te partiler bir araya gelerek bir yıl hükmünü içeren 67. maddeyi iptal ediyoruz derse uygulanabilir.
“Mecvur kanun ve mevzuat, AYM yoluyla verilecek iptal kararını engelliyor.”
“Neden bugün?”
“Bir de şunu sormak lazım, bu partilerin ve AYM’nin bugüne dek aklı neredeydi? AYM’ye başvuru gündeme geleli dört sene oldu, bu meseleyi neden bugün ele alıyor?
“AYM barajı kaldırırsa bu siyasi bir karar olacak. İçeriye müdahale oluyor. AYM’nin siyaset kurumunun üzerindeki konumu kaldırıldı derken yine öyle bir konuma getirmek tuhaf bir durum.
“Keşke baraj başka türlü kalksaydı.” (BK)
