Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu’nun (ICIJ) kamuoyuna açıkladığı Paradise Papers, offshore vergi indirimi yapan ya da vergi almayan ülkelere yatırım yaparak vergi kaçıran zenginlerin ve siyasetçilerin ilişkiler ağını ortaya çıkarttı.
Paradise Papers, ICIJ’nin Nisan 2016’da kamuouna açıkladığı Panama Belgeleri’nin devamı. Panama Belgeleri iki kısım halinde yayınlanmıştı. Panama Belgeleri’nde Türkiye araması yapıldığında 101 offshore kuruluşu, 684 kişinin adı, 21 aracı kuruluş ve 559 adres sonucu çıkıyordu.
Panama Belgeleri gibi Paradise Papers da Panama'da faaliyet gösteren Mossack Fonseca adlı bir hukuk firmasının 40 yılı aşkın süredir tuttuğu kayıtlar ve belgelerden çıkarıldı.
Mossack Fonseca offshore bankacılığına girmiş kişilere ve kurumlara danışmanlık yapan bir hukuk şirketi.
TIKLAYIN - Offshore bankacılık nedir?
13 milyon 400 bin belge
Paradise Papers 13,4 milyon belgeden oluşuyor. Belgelerde ABD Başkanı Donald Trump’ın milyarder ticaret sekreterinin Rusya ile olan bağları, Kanada Başbakanı Justin Trudeau’nun baş bağışçısının gizli ticari ilişkileri, İngiltere Kraliçesi ve farklı ülkelerden 120’den fazla politikacının off-shore hesapları, Türkiye Başbakanı Binali Yıldırım ve oğullarının Malta’daki offshore şirketlerine kadar bir kişinin vergiden kurtulmak için başvurdukları yöntemler yer alıyor.
TIKLAYIN - Paradise Papers: Kraliçe'den Binali Yıldırım'ın Ailesine
Panama belgeleri 2016’da tüm dünyada uzun süre tartışılmış ve “vergi cennetleri” olarak adlandırılan ülkeler, offshore bankacılık ve şirketler gündem olmuştu.
Financial Times ve BBC Radyo için ekonomi yorumları kaleme alan Tim Harford, ICIJ’nin yeni belgeleri üzerine çalıştığı günlerde “Küresel servetin ne kadarı off-shore hesaplarda gizli?” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
Paradise Papers'ın yayınlanması sonrası akıllara takılacak “Vergi nasıl kaçırılır”, “gizli ve vergiden muaf bankacılık nasıl doğdu”, "dünyadaki toplam paranın ne kadarının offshore bankalarda tutulduğu" gibi soruları Tim Harford'un yazısından 12 soru halinde derledik.
Nasıl daha az vergi ödersiniz?
Daha az vergi mi ödemek istiyorsunuz?
Bermuda'da bir şirket kurup fikri mülkiyet haklarını ona satın.
O şirketin sahibi olduğu bir şirket daha kurun, ama bu sefer İrlanda'da. İrlanda'da bir şirket daha kurup bu ülkedeki iki şirketinizin birbirine fatura kesmesini sağlayın.
Bir de Hollanda'da şirket kurup İrlanda'daki gelirinizi bu şirket üzerinden Bermuda'ya aktarın.
Kafanız mı karıştı? İçiniz mi sıkıldı? Zaten bütün bu işlemlerin amacı da bu.
Vergi cennetleri para akışını takip etmeyi en iyi ihtimalle zorlaştırmak, en kötü ihtimalle ise imkansız kılmak üzerine kuruludur.
Google, eBay ve Ikea gibi çok uluslu şirketlerin daha az vergi ödemek için izlediği ve tamamen yasal olan bu tarz yollar başınızı döndürebilir.
Neden rahatsız edici?
Bunun neden insanları rahatsız ettiğini ise anlamak kolay: Vergiler bir kulübe üyelik ücretine benzer. Bedeli ödemeyip üyelere sunulan savunma, emniyet, yol, kanalizasyon ve eğitim gibi hizmetlerden faydalanmayı beklemek haksızlık olur.
“Vergi cennetleri” nereden çıktı?
Fakat vergi cennetlerinin imajı her zaman bu kadar kötü değildi. Geçmişte kendi memleketlerinde çeşitli baskılarla karşılaşan azınlıklar bu ülkeler sayesinde korunabiliyordu.
Örneğin Nazi Almanyası'nda yaşayan Yahudiler, İsviçreli bankacılardan paralarını saklamalarını talep ediyordu.
Vergiden sakınma ile vergi kaçırmanın farkı nedir?
Maalesef İsviçreli bankacılar, bu iyilikleriyle kazandıkları ünlerini Nazilerin çaldıkları altınları saklayarak, sonrasında da gerçek sahiplerine iade etmekte isteksiz davranarak gölgeledi.
Bugünlerde ise vergi cennetleri iki nedenden ötürü tartışılıyor: Vergi kaçırma ve vergiden sakınma.
Vergiden sakınma yasal mı?
Bu yasalar herkes için aynı: Küçük şirketler ve hatta bireyler bile paralarını bir ülkeden diğerine aktararak vergiden sakınabilir. Bunu yapmamalarının nedeni, bu işi yapacak muhasebeciye verecek kadar para kazanmamalarıdır.
Daha az vergi ödemek isteyen sıradan insanların önünde az seçenek var ve bunlar da yasa dışı: KDV sahteciliği, beyan edilmemiş maaşı elden almak veya gümrükten izin verilen miktarın üzerinde sigara, alkol gibi yüksek vergili ürün geçirmek.
Kaçırılan vergi ne kadar?
İngiliz vergi denetçileri, kaçırılan vergilerin çoğunun bu tür küçük işlemlerle gerçekleştiğini, zenginlerin gizli banka hesaplarındaki paraların bunun yanında önemsiz bir miktar olarak kaldığını tahmin ediyor.
Fakat bundan emin olmak zor. Eğer kaçırılan vergiyi ölçmek mümkün olsaydı, kaçırmak mümkün olmazdı.
Suçun ne kadarı İsviçre’de?
Gizli bankacılığın İsviçre'de gelişmesi bir tesadüf olmasa gerek: Bankacıların müşterileri hakkında bilgi paylaşmasını sınırlandıran bilinen ilk düzenleme 1713'te Cenevre Büyük Konseyi'nde yapılmıştı.
Avrupa ülkeleri, 1920'lerde Birinci Dünya Savaşı'ndan kalan borçlarını ödemek için vergileri artırınca zenginler de paralarını saklayacak bir yer aramaya ve İsviçre'de de gizli bankacılık tam anlamıyla büyümeye başladı.
Bunun ekonomilerini büyüttüğünü fark eden İsviçre, 1934'te bankaların müşterilerinin finansal bilgileri paylaşmasını yasa dışı ilan etti.
İsviçre'nin denize kıyısı olmamasına rağmen bugün vergi cennetiyle eş anlamlı olarak kullanılan kelime ise off-shore (kıyı bankacılığı).
Neden adalar?
Buna, zaman içerisinde önce Jersey ve Malta gibi ada ülkelerde, daha sonra da Karayipler'deki adalarda vergi cennetlerin doğması yol açtı.
Bunun mantıklı bir nedeni vardı: Küçük bir adada pek fazla üretim veya tarım yapmak mümkün olmasa da finansal faaliyetlerden para kazanmak mümkündür.
Ama bunun gerçek nedeni ise İkinci Dünya Savaşı'nın ardından Avrupa imparatorluklarının dağılması.
Vergi kaçırmada İngiltere’nin rolü nedir?
İngiltere, Bermuda ve Virjin Adaları gibi yerlere teşvik ve destek vermek yerine buralarda Londra'ya bağlı finans sektörünün gelişmesini destekledi.
Böylece açık bir teşvik vermek yerine vergi gelirinin bu ülkelere kaydığı zımni bir teşvik sistemi ortaya çıkmış oldu.
Offshore’da tutulan toplam para hesaplanabilir mi?
Ekonomist Gabriel Zucman, offshore bankalarda duran gizli servetlerin miktarını hesaplamak için bir yöntem geliştirdi.
Teoride, dünyadaki tüm finans kuruluşlarının aktif ve pasiflerini topladığınız zaman bunların birbirini dengelemesi lazım. Ama gerçekte olan şey bu değil, toplamda pasifler aktiflerden daha yüksek çıkıyor.
Zucman'ın hesaplamasına göre aradaki fark yüzde 8. Zucman, bunun küresel servetin yüzde 8'inin vergi cennetlerinde saklandığı anlamına geldiğini söylüyor. Bazı hesaplamalara göre bu oran daha da büyük olabilir.
Bu özellikle gelişmekte olan ülkeler için büyük bir sorun. Zucman'a göre Afrika'nın servetinin yüzde 30'u off-shore bankalarda. Bunun Afrika'ya zararı yıllık 14 milyar dolarlık vergi kaybı. Bu parayla çok sayıda okul ve hastane yapılabilir.
Zucman'ın bu soruna çözüm önerisi şeffaflık: Dünyanın dört bir yanında herkesin varlıklarını ortak bir veritabanına kaydetmek.
Uluslararası firmalar vergiyi nerede ödeyecek?
Bu yöntem, vergi kaçırmayı sonlandırır. Ancak vergiden sakınmak ise daha karmaşık ve zor bir problem.
Neden olduğunu şu örnekle anlatayım: Belçika'da bir fırınım, Danimarka'da bir mandıram, Slovenya'da da bir sandviç dükkanım olduğunu düşünün.
Peynirli sandviç satarak 1 euro kazandığımda bu kârın ne kadarı sandviçi sattığım Slovenya'da, ne kadarı peyniri yaptığım Danimarka'da, ne kadarı ekmeği yaptığım Belçika'da vergilendirilecek?
1920'lerde vergilerde ve küreselleşmede yaşanan eşzamanlı artış Milletler Cemiyeti'ni bu konuda adım atmaya itti. Sonunda şirketlere kârını hangi ülkede gösterip vergi ödeyeceğini seçme hakkı verildi.
Bunu savunanların anlaşılır gerekçeleri olsa da bu adım, çok fazla muhasebecilik hilesinin yapılmasının yolunu açtı.
Doğruluğundan şüphe duyulsa da sıklıkla verilen bir örnek, bu işin nerelere varılabileceğini anlatmak açısından önemli:
Trinidad'da bir şirket, başka bir ülkede kurduğu kardeş şirketine sıradan tükenmez kalemleri tanesi 8 bin 500 dolardan satarak, gelirini vergisi düşük olan bu ülkede gösterdi ve böylece daha az vergi ödedi.
Büyük şirketlerin çoğu, ortaya çıkarması bu örneğe kıyasla daha zor olan yöntemler izliyor.
Zucman, ABD merkezli şirketlerin yüzde 55'inin kârlarının Lüksemburg veya Bermuda gibi sıra dışı ülkelerden geçirilerek burada vergi ödendiğini ve bunun ABD'li vergi mükelleflerine yıllık 130 milyar dolar maliyet yarattığını söylüyor.
Bazı araştırmacılar ise gelişmekte olan ülkelerin vergi kaybının, aldıkları uluslararası maddi yardıma denk miktarda olduğunu hesaplıyor.
Çözüm mümkün mü?
Bunun için bazı çözüm önerileri mevcut: Kârlar küresel olarak vergilendirilip ulusal hükümetler bunları kendi aralarında nasıl paylaşacakları konusunda uzlaşabilir.
Benzer bir formül ABD'deki verginin ülke genelinde toplanıp eyaletlere dağıtılmasında uygulanıyor.
Ancak bunun için siyasi istek gerekir. Son yıllarda bunun için Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'nün bazı girişimleri olsa da, henüz meyvesini vermiş değil.
İnsanların güdülerini hesaba katınca belki de bu durum bizi şaşırtmamalı. Zeki insanlar yasal boşlukları kapatmayı değil onları kullanarak para kazanmayı tercih ediyor.
Bazı hükümetler ise vergileri azaltmak için birbirleriyle yarışıyor. Şirketlerin vergilerini başka bir ülkede ödeme riskini göze almaktansa onların vergilerini azaltmayı makul buluyorlar.
Palmiyelerle kaplı küçük adalar için vergiyi yüzde 0 yapmak bile mantıklı olabiliyor, böylece hukuk ve muhasebe sektörleri üzerinden ekonomileri büyüyor.
Belki de vergi cennetlerinin varlığını sürdürmesinin en büyük nedeni finansal elitlere hizmet etmeleri. Bunların arasında bazı siyasetçiler ve onların bağışçıları da bulunuyor.
Buna karşılık, sorunun sıkıcı ve karmaşık doğası nedeniyle seçmenlerden bu konuda bir adım atılması için fazla baskı gelmiyor. (HK)
* Kaynak: BBC Türkçe
