1940 yılındaki Alman işgaline kadar Fransa’da 35 bine yakın Balkan ve Doğu Akdeniz başta olmak üzere eski Osmanlı topraklarından göçmüş Sefarad Yahudisi yaşardı.
İspanya’dan sürüldüklerinden beri muhafaza ettikleri, Judezmo ya da Judeo-Espanyol da denen dilleri ile ortak tarih ve geleneklerden ötürü ayrı bir topluluk oluştururlardı.
Fransa’nın birçok şehrinde kendi cemaatlerini kurup, Sinagog açar ve kültürel kurumları hayatı geçirirlerdi. Sayıca bazı Avrupa ülkelerindeki Yahudi cemaatlerinden daha çoktular.
SHOAH
Eğer aynı dönemde Türkiye Cumhuriyeti’nde kalan Yahudilerin sayısı 75 bine kadar indiğini hatırlarsak bu topluluğun önemi daha da anlaşılır, onların hayat ve tarihi Türkiye Yahudilerinin tarihinin çok önemli bir bölüm oluşturuyor.
SHOAH’da (İbranice Holokost) 5 bin 300’den fazla Sefarad Yahudisi Almanlar tarafından Fransa’dan tehcir edildi, öldürüldü. Buna rağmen bugüne dek bu cemaatin kaderi bir ortak tarih olarak algılanmamıştı ve SHOAH’ın irdelenmeyen bölümlerden biri olarak kaldı.
Fransa’da yeni yayımlanan Fransa’dan Ölüm Kamplarına Gönderilen Sefarad Yahudilerini Anma Kitabı (Mémorial des Judéo-Espagnols déportés de France) bu boşluğu dolduruyor.
Ortak ürün
Kitap, on yıllı aşkın bir süre içinde gönüllüler ve tarihçilerden Muestros Dezaparesidos (bizim kayıplarımız) çatısı altında biraraya gelen ekibin ortak çalışmasının ürünü.
Muestros Dezaparesidos Derneği, Fransa’da 12 yıl önce yedi ayrı Sefarad derneğinin bir araya gelmesiyle bir çatı örgütü olarak kuruldu. Amaçları, Fransa’da yaşamış Sefaradların Holokost’taki kaderini araştırıp, yazmak ve hayat hikayelerini unutturmamak.
On yıl içerisinde hayatta kalan seksenden fazla röportaj yapıldı, hatıraları toparlandı, arşiv belgeleri tarandı ve ölüm kamplarına sevk edilen Sefaradlerın isimleri tek tek tespit edildi.
Kitap, Fransa’dan tehcir edilen 5 bin 300 Sefarad Yahudisinin, vurularak katledilenlerin, Fransa’da kamplarda ölenlerin isimleri yanında misal niteliğinde seksene yakın tehcir hikayesini Fransızca ya da Judezmo dillerinde birkaç anlatımı içeriyor.
Özel tarihler
Muestros Dezaparesidoskitabı sade bir anma kitabından daha fazlası. Nerdeyse 700 sayfaya ulaşan ilk bölüm tarihsel arka planı üzerinden bu cemaatin özel tarihini anlatıyor.
Bu cemaatin hem son nefeslerini alan geç Osmanlı’daki, hem ardıl devletlerdeki durumunu inceliyor, Fransa’ya göçünü, kurdukları yeni yaşamlarını, Sefarad topluluğun çeşitliliğin yanısıra yeni vatana beslenen umutları ve beklentileri gözler önüne seriyor.
Alman işgali
Almanya işgali ve Vichy rejimlerin dışlanma ve zulüm politikalarının nasıl evrildiği ayrıntılı biçimde anlatılıp özellikle Sefarad Yahudilerinin birçoğunun Almanya’yla ittifak halinde ya da tarafsız olan ülkelerin de vatandaşı olmalarından doğan özel şartlarına özenle değiniyor.
Hayatta kalanların yaşadığı zulüm de İkinci Dünya Savaşı’yla bitmiyor: bir bölüm de onların kurtuluşundan sonraki durumları anlatılıyor.
Direniş
Özel olarak vurgulanması gereken bir bölümde de ilk kez bu kitapta Sefarad Yahudilerinin Nazilere karşı direniş saflarında değişik düzeylerde katılımını da inceleniyor.
Bu 720 sayfalık kitap, Almanlar tarafından nerdeyse yok edilen Fransa’daki Judeo-Espanyol cemaatine bir anıt niteliğinde.
Önsöz'den
Serge Klarsfeld de Önsöz'de Fransa’dan Ölüm Kamplarına Gönderilen Sefarad Yahudilerini Anma Kitabı'nın (Mémorial des Judéo-Espagnols déportés de France) önemli bir başvuru kitabı olarak önemli bir boşluğu dolduracağını söylüyor.
"Tıpkı Mémorial de la Déportation des Juifs de France” isimli kitabın 1978’daki yayınlanmasının yaptığı gibi. Sefarad Yahudileri hakkındaki bu eser, bu cemaatin Şoah süresince uğradığı zulmün özel şartlarını anlamakta temel kaynak olarak anılacaktır."
Kitap, Ernest ve Claire Heilbronn Vakfı'nın İkinci Dünya Savaşı hakkındaki Tarih Kitapları 2020 ödülünü kazandı. (CG/APA)
* Fransa'dan Ölüm Kamplarına Gönderilen Sefarad Yahudilerini Anma Kitabı (Muestros Dezaparesidos : Mémorial des Judéo-Espagnols déportés de France), Derleyen: (editörler) Henriette Asséo, Annie Bellaïche-Cohen, Muriel Flicoteaux, Corry Guttstadt, Xavier Rothéa, Sabi Soulam, Alain de Toledo
